EEN VIRTUELE MASSAGE

uitdrukking en begrijpen’ (ibidem). De trias beleving, uitdrukking en begrijpen (of
verstaan) vormt de kern van Diltheys hermeneutiek.
Het Duitse woord dat Dilthey gebruikt om beleving mee aan te duiden is ‘Erlebnis’.
Het begrip ‘Erfahrung’ is te algemeen en roept een associatie met de
natuurwetenschappen op. Zo verwordt bij Kant een ervaring tot kennis via de
categorieën van het verstand. Erlebnis verwijst in de Einleitung naar de innerlijke
ervaring en in de woorden van de Aufbau: ‘Met het beleven verlaten wij ... de wereld
der fysische fenomenen en betreden het domein der geesteswerkelijkheid’ (Dilthey
1994, 146). Een beleving wordt bepaald en begrepen binnen de horizon van eerder
opgedane belevingen. Een nieuwe beleving staat hierdoor nooit op zichzelf, en is
altijd ingekaderd in een persoonlijke ‘belevingsgeschiedenis’. De zin of betekenis
(Bedeutung) van zowel oude en nieuwe ervaringen gaan een wederzijdse relatie
aan: beiden worden geduid met behulp van het licht dat ze op elkaar werpen.
Erlebnis is dan kort en bondig te omschrijven als ‘de door die wisselwerking bepaalde
ervaring van de leefwereld’ (vgl. Ankersmit 1986, 135). Volgens Dilthey is er een
samenhang tussen de belevingen en komt deze voort uit het leven: ‘Enkel omdat het
leven zelf een structurele samenhang is, waarin de belevingen in beleefbare relaties
tot elkaar staan, is ons samenhang van het leven gegeven’ (Dilthey 1994, 146). Daar
Dilthey het leven tot uitgangspunt van zijn filosofie maakt, wordt hij aangeduid als
levensfilosoof. De beleving behoort tot het prereflexieve domein en is daarom pas
achteraf, in de reflectie te duiden. Dit geschiedt via een omweg of bemiddeling. 20
Een belevenis komt tot het niveau van het bewustzijn door de uitdrukking die eraan
gegeven wordt. Een ander begrip dat Dilthey gebruikt voor ‘Ausdruck’ is
‘Lebensaüsserung’, ofwel veruiterlijking (uitdrukking) van het leven. Belevingen
worden op tal van manieren tot uitdrukking gebracht: via schrijven, schilderen,
wetten, sociale instituties. Het gaat steeds om een expressie van het innerlijke leven
van de mens. Een beleving gaat voorbij, maar een uitdrukking als fixatie of
objectivering hiervan bezit een permanentie en intersubjectieve toegankelijkheid.
Dilthey onderscheidt drie klassen van uitdrukkingen: de logische uitdrukking, de
handeling en de uitdrukking van een beleving. Naar deze laatste klasse van
uitdrukkingen wordt verwezen als de ‘Erlebnisausdruck’ in engere zin. In deze klasse
komt de volledige belevenissamenhang tot uitdrukking: ‘De uitdrukking kan namelijk
méér van de psychische samenhang bevatten dan elke introspectie gewaar kan
worden. Ze graaft het op uit diepten die het bewustzijn niet verlicht...Ze valt niet
20 Op het punt van de directheid van de Erlebnis doet zich een ambiguïteit voor. De betekenis van een
beleving komt pas naar voren in de duiding. Deze interpretatie kan slechts achteraf voltrokken worden.
In de Einleitung staat Erlebnis nog gelijk met een onmiddellijkheid van ervaring. In de Aufbau moet
Diltheys opdeling in beleving, uitdrukking en verstaan wel leiden tot een verlies van deze
onmiddellijkheid. Een fixatie op het retrospectief verstaan van belevingen maakt deze tot discursieve
entiteiten, waarmee een eventuele naaktheid met aankledingen wordt voorzien. Wanneer de nadruk
ligt op de samenhangen waarbinnen de Erlebnis mogelijk is, dan voert zij inderdaad weg van het
direct ervarene. Bijvoorbeeld Ankersmit levert in De historische ervaring kritiek op Diltheys
hermeneutiek, die een directe ervaring (van onder andere de historische werkelijkheid) onmogelijk zou
maken (vgl. Ankersmit 1993, 9; zie ook §1.3.1.
35