EEN VIRTUELE MASSAGE

oorsprong maakt en tegelijkertijd een verwijdering van de oorsprong inhoudt’ (M,
24/5). Deze visie sluit nauw aan bij Baudrillards visie op het tijdperk van de
schijnvertoning, waarin de kopie of de herhaling ‘echter’ is dan de ‘werkelijkheid’.
Binnen de filosofie is er sprake van een stroming die te kenschetsen is als het
differentiedenken (vgl. Van Gils, 15-6). Niet het identiteitsdenken, maar, zoals de
aanduiding differentiedenken al doet vermoeden, het denken van het verschil of
onderscheid is hier tot thematische of theoretische grondslag verheven. De denker
die het identiteitsdenken met de grootste systematiek heeft uitgewerkt is Hegel. Veel
van de differentiedenkers zetten zich daarom af tegen de hegeliaanse traditie.
Hegels dialectiek is erop gericht tegengestelde delen met elkaar te verzoenen. Het
denken is uiteindelijk in staat alles een identiteit toe te kennen. In de Absolute Geest
vallen kenner en gekende met elkaar samen. In dit stadium van de ontwikkeling van
de geest is alles geïdentificeerd en volledig op begrip gebracht. Hegel noemt de
vanuit de ontwikkeling van de Geest voortkomende doelmatige oriëntatie in de tijd
geschiedenis. Geschiedenis is bij Hegel ‘ihre Zeit in Gedanken gefaßt’, waarbij de tijd
in transparante begrippen wordt gevat. Binnen het systeem van Hegel worden
onderscheid, tegenspraak en verschil als relatief beschouwd; identiteit is absoluut. In
de hegeliaanse dialectiek is geen mogelijkheid opengelaten het verschil als verschil
te denken. Het differentiedenken onderneemt een poging om op een niet op identiteit
gerichte wijze het verschil of het onderscheid te denken. 6
Zoals in de bespreking van IJsseling al duidelijk werd, komt betekenis tot stand door
het principe dat tekens of zaken van elkaar onderscheiden zijn. Van belangrijke
invloed op de ontwikkeling van differentiedenkers als Derrida, Lyotard en Baudrillard
is de linguïstiek van Ferdinand de Saussure. Als linguïst was hij primair
geïnteresseerd in taal. Hij concentreerde zich op relaties tussen tekens onderling en
niet zozeer op de relatie tussen tekens en objecten. De taal is in twee componenten
in te delen: langue en parole. Langue is het geheel van tekens waaruit een taal
bestaat. Dit is een formeel aspect van de taal op basis waarvan een zuiver
wetenschappelijke behandeling van de taal mogelijk is. Langue is in deze visie op te
vatten als een object. Parole is de actualisering van de in de langue besloten
liggende mogelijkheden. Ook zou gesproken kunnen worden van een onderscheid
tussen structuur (langue) en evenement (parole). Volgens De Saussure bestaat een
teken (als linguïstische eenheid) uit twee delen: een betekenaar (signifiant) en een
betekende (signifié). De betekenaar is het beeld van het teken (akoestisch of
schriftelijk) zoals wij het ontvangen; het betekende is het mentale concept waarnaar
het verwijst. Tekens zijn arbitrair omdat er geen noodzakelijke verbinding is tussen
betekenaar en betekende. De betekenis van een teken wordt bepaald door de mate
waarin het zich onderscheidt van andere tekens. Dit wordt ook wel een differentiële
6 Op basis van een kritiek op Hegels identiteitsdenken komt H. Kimmerle tot de titel van het artikel
over historiografie: Het verleden als het andere van de tegenwoordige tijd. Dialektische en differentiële
elementen in de methodologie van de geschiedwetenschappen (in: Tijdschrift voor filosofie, 1983, jrg.
45, p. 570/88).
19