EEN VIRTUELE MASSAGE

1.2 Algemeen-filosofische achtergronden van de representatiecrisis
Een representatie is een opnieuw presenteren of laten zien van ‘iets’ op een andere
plaats en op een ander tijdstip. Zo gaat het bij geschiedschrijving om een
(representerende) herhaling van gebeurtenissen in een andere tijd. Dit ‘iets’ valt door
deze herhaling op een andere tijd en op een andere plaats nooit geheel samen met
hetgeen waarnaar in de representatie wordt verwezen. Dit lijkt een hele triviale
gedachte, maar deze gedachte heeft zich pas kunnen ontwikkelen na de linguistic
turn (zie §2.2). In de tijd dat de taal of het tekensysteem gold als een transparant
medium, bestond er geen twijfel omtrent de relatie tussen een woord en de hiermee
aangeduide zaak in de werkelijkheid. Taal en werkelijkheid stonden in een
onproblematische relatie tot elkaar: er was sprake van een identiteit tussen de
woorden en de dingen. Deze gedachte is te vinden in geschiedenis van de
wijsbegeerte van de (Griekse) Oudheid tot het midden van de negentiende eeuw. 4 In
de Griekse tijd werd de werkelijkheid beschouwd als een afspiegeling van een
oervorm. Deze oervorm is onzichtbaar en door een kloof van de voor de mens
zichtbare wereld gescheiden. Parmenides duidt deze onzichtbare werkelijkheid aan
als het Zijn, en Plato beschrijft deze wereld als de hogere transcendente
werkelijkheid van de Ideeën. Onze alledaagse werkelijkheid is minder volmaakt dan
deze hogere wereld, maar door de representatie van de ‘andere’ wereld in onze
wereld wordt deze werkelijkheid aanwezig gesteld. Plato’s participatiegedachte houdt
in dat de onvolmaakte wereld toch in verbinding staat met de transcendente
werkelijkheid. Niet de kunstenaar (deze maakt slechts een kopie van een kopie van
de ideale vorm) maar de filosoof is volgens Plato de aangewezen persoon om het
contact met de wereld der Ideeën te bewerkstelligen. In de Christelijke traditie wordt
deze platoonse scheiding tussen een aardse (‘lage’) en een hemelse (‘hoge’,
goddelijke) wereld overgenomen. De kerk bemiddelde tussen de scheiding der
werelden en bracht troost in het aardse leven door het goddelijke hiernamaals voor
te spiegelen.
De opkomst van het Humanisme, de Renaissance en de Romantiek brachten een
verandering in deze constellatie met zich mee. Deze drie historische perioden en het
bijbehorende gedachtegoed ontstonden in wat nu wordt aangeduid als de Moderne
Tijd. De culturele omslag vanaf ongeveer de vijftiende eeuw leidde tot een
herdenking van de relatie tussen mens en schepping. Gedachten over schepping
werden steeds meer beschouwd als ideeën van mensen. Descartes leidt bijvoorbeeld
het bestaan van het goddelijke geheel vanuit zijn eigen bestaan af. Bovendien beseft
men langzamerhand dat de schepping iets is dat ter hand genomen en naar eigen
4 Het maken van periodiseringen is afhankelijk van de blik waarmee gekeken wordt. Deze blik bepaalt
welke gebeurtenissen of ontwikkelingen van belang zijn. In §2.2 plaats ik de aanvang van de linguistic
turn in de negentiende eeuw, het punt waarop de problematische relatie tussen woorden en dingen tot
thema binnen de filosofie wordt. Kant is echter ook aan te merken als een breekpunt. Op
anachronistische wijze noemen Bulhof en Van Riessen het denken van Kant de linguistic turn van de
achttiende eeuw.
15