EEN VIRTUELE MASSAGE

vervormde of voorgestructureerde vorm tot ons. Hetzelfde geldt voor de ervaring van
de historische werkelijkheid. Als opvolger van de linguistic turn (de wende naar de
taal) introduceer ik een neologisme: de mediatic turn (de wende naar de media). 1 Bij
een toenemende mate van belangrijkheid van de media in onze samenleving en een
groeiend bewustzijn hieromtrent, zal een reflectie op de invloed van het gebruik
hiervan niet uit kunnen blijven. De inhoud van deze reflectie zal de geschiedenis
ingaan als de mediatic turn.
De linguistic turn, de bewustwording van de taal als constitutief voor de perceptie van
de werkelijkheid, heeft haar neerslag gevonden binnen de historiografie onder de
noemers analytische geschiedfilosofie en narrativisme. Binnen het laatste wordt de
status van de historische realiteit buiten de narratio geproblematiseerd. De
representatie van het verleden krijgt haar beslag in het verhaal over de geschiedenis.
Echter de laatste decennia is er fundamentele kritiek ontstaan op het representeren
in het algemeen. Er is sprake van een representatiecrisis: taal en beelden geven
geen getrouwe weergave van de realiteit en worden als producenten van schijn
gewantrouwd. De representatie belemmert het zicht op de werkelijkheid en doet het
verleden geweld aan, simpelweg door de gedachte dat wij (of het geschiedkundig
verhaal) nooit samen zullen vallen met hetgeen in de geschiedenis is gebeurd. De
verte (het verleden) blijft op afstand, en wordt in het licht van de actualiteit anders,
verkeerd gedacht. Zo wacht de historicus het lot slechts ver-denkingen te uiten. De
problemen rondom representatie zullen in heet eerste hoofdstuk zowel op het terrein
van de geschiedschrijving als op filosofisch vlak verhelderd worden.
Ik beargumenteer in de bespreking van de problemen rondom representatie dat
realiteit een realiteit ‘voor ons’ is, en er in het kenproces sprake is van een
constructiemoment. De eerder genoemde slogan van McLuhan geeft aan dat media
een niet te onderschatten invloed hebben op deze constructiemomenten. Het tweede
hoofdstuk, The medium is the message, zoomt in op welke wijze de belevingswereld
door het gebruik van de taal en andere media mede wordt geconstitueerd. Ik geef in
dit hoofdstuk een historisch overzicht van twintigste-eeuwse wijsgerige ideeën die de
ontwikkeling van het ontstaan van een mediumbewustzijn inzichtelijk moet maken.
Als beginpunt heb ik gekozen voor Wilhelm Dilthey, één van de grondleggers van de
hermeneutiek. Zijn hermeneutische theorie van de trias Erlebnis, Ausdruck en
Verstehen laat zien dat het medium of de uitdrukking waarin een ervaring haar
neerslag vindt, de inhoud niet ongemoeid laat. Diltheys filosofie vat ik op als de
voorloper van de linguistic turn, waarin duidelijk wordt dat de taal niet alleen het
voertuig van het denken en kennen is, maar tevens de bestuurder. Deze gedachte
werk ik uit aan de hand van de taaltheoretische noties van Gadamer, Heidegger en
Derrida. Een bespreking van hun onderlinge posities maakt duidelijk dat
verschillende taalopvattingen leiden tot een ander beeld van de werkelijkheid. De
korte geschiedenis van het mediumdenken eindigt bij McLuhan en zijn navolgers,
1 In de inleiding en de evaluatie van hoofdstuk 2 leg ik deze aanduiding verder uit en ga hierbij onder
andere in op de keuze voor het woord mediatic.
7