EEN VIRTUELE MASSAGE

1.3.2 De historicus als kunstenaar
De opvatting dat een historicus een kunstenaar is, is in de gehele traditie van de
geschiedschrijving terug te vinden. Zo publiceert bijvoorbeeld G. Droysen in 1857 zijn
Historik. Vorlesungen über die Enzyklopädie und Methodologie der Geschichte,
waarin hij kritiek uit op het positivistische en Rankeaanse objectiviteitsideaal. 11 De
historicus geeft volgens Droysen op subjectieve wijze vorm aan de historische stof,
wat te vergelijken is met het scheppende werk van de kunstenaar (vgl. De Mul 1993,
159). Ook Nietzsche ziet de drang van de mens om het verleden te beschrijven niet
voortkomen uit een drang naar waarheid, maar uit een esthetische drang. Het
verleden kan nooit op objectieve wijze verschijnen, los van de historicus. Nietzsche
zegt hierover: ‘Dit is een mythe en nog een slechte ook. Men vergeet dat zo'n
moment nu juist het meest krachtige en meest creatieve in het innerlijk van een
kunstenaar is, een fundamenteel moment van ordening, waarvan het resultaat wel
een esthetische, maar nooit een historische waarheid zal zijn. Het verleden op deze
wijze objectief te denken is de stille arbeid van de kunstenaar: alles met elkaar in
verband brengen, al het afzonderlijke tot een geheel weven, vanuit de gedachte dat
wanneer in de dingen een planmatige eenheid ontbreekt, deze er in gelegd moet
worden’ (Nietzsche 1983, 74). Eerder is opgemerkt dat ook het narrativisme zich op
het standpunt stelt dat de historicus verbanden en structuren in het verleden legt die
in dat verleden zelf niet voorkomen. De historicus schept een eigen beeld van het
verleden. In de hedendaagse filosofie is er een tendens waar te nemen waarin een
expliciete affiniteit tussen filosofie en kunst aan den dag wordt gelegd.
Een voorbeeld hiervan is het boek La condition postmoderne (1985). Jean-Francois
Lyotard verdedigt hierin het standpunt dat de postmoderne samenleving een
pluraliteit van taalspelen kent. Het postmoderne weten hanteert, in tegenstelling tot
het moderne wetenschappelijke weten, niet langer slechts waarheidscriteria, maar
ook esthetische criteria. Praten is het doen van ‘zetten’ in een taalspel, waarbij het
niet gaat om de waarheid maar om het winnen. Degene die de meeste ‘onverwachte
zetten’ kan doen in het spel zal als winnaar uit de strijd komen. Nu is volgens Lyotard
de kunst, en met name de avant-garde kunst, het beste toegerust om onverwachte
zetten te verzinnen. Schilders en dichters kunnen ons leren hoe ‘te tekenen en te
schilderen met woorden’. Hoe deze relatie tussen kunst en taal is opgepikt door de
historiografie komt tot uiting in Het imaginaire verleden. Beeldende kunst en
geschiedschrijving. Een drietal jaren geleden promoveerde Piet Buunk op dit
proefschrift dat geheel gewijd is aan de relatie tussen kunst en geschiedschrijving. Hij
betoogt dat de geschiedschrijving en de picturale beeldende kunst in hoge mate een
gemeenschappelijke taal spreken: de taal van de verbeelding. In historische teksten
11 L. von Ranke (1795-1886) is een positivist met gevoel voor kunst, zoals blijkt uit deze uitspraak:
‘History is distinguished from all other sciences in that it is also an art. History is a science in
collecting, finding, penetrating; it is art because it recreates and portrays that which it has found and
recognized (zie: Buunk, 10).
25