EEN VIRTUELE MASSAGE

Korte evaluatie
In dit eerste, inleidende hoofdstuk stond het brengen van enige inzichtelijkheid in de
huidige problemen en opvattingen rondom heden-verleden en representatieverwijzing
centraal. Voor de historiografie is het kenmerkend een onderzoeksobject
te hebben dat niet meer direct aanwezig is in de zin van zichtbaar of aanraakbaar.
Toch worden wij omgeven met zaken uit dit verleden, zodat de band tussen heden
en verleden niet gebroken is. De vraag dient zich aan hoe deze band te
karakteriseren of te waarderen. Als het heden wordt onderscheiden van het verleden
dan is er sprake van een kloof die om overbrugging roept. Dit is het verlangen het
verloren gegane weer present te stellen. Zo’n (re)presentatie brengt een aantal
(structurele) problemen met zich mee. Deze zijn voornamelijk vanuit een linguïstisch
perspectief beschreven. Taal en werkelijkheid schieten beiden tekort in het
bewerkstelligen van een onmiddellijke aanwezigheid, en samenwerking tussen deze
twee brengt ons ook niet verder. Toch moet hier mee geleefd en gedacht worden.
Wat en hoe is het verleden nou precies? Derrida laat elke werkelijkheidsaanspraak
varen en volgens hem moet er zelfs geconcludeerd worden dat het verleden niet is
geweest, het heden niet is, en de toekomst nooit zal zijn.
Een opmerking die ik hier nog wil maken betreft de andere mogelijke omgang met
het ‘problematische’ verleden door historici in de drie besproken categorieën.
Ervaring, kunst en schriftuur zijn niet zo strikt van elkaar onderscheiden zoals de
bespreking en de ordening in subparagrafen doet voorkomen. Allen hebben een
verlaten van het terrein van de representatie gemeen. Ervaring en kunst wijzen beide
in de richting van een ervaringsmatige dimensie. Schriftuur verwijst naar een nietrepresenteerbare
ruimte, een andersheid die de historische ervaring ook kent: ‘What
we experience historically (...) is not ‘the past itself’, but the difference or distance
between the present and the past’ (Ankersmit 1994, 201). Het retorische en
metaforische taalgebruik dat de schriftuur prevaleert boven het meer rationele en
logische taalgebruik duidt in de richting van de kunst. Op basis van deze
overeenkomsten is het landschap van de historicus te betitelen als een ruimte waarin
wordt rondgecirkeld (schriftuur), geschilderd (kunst) en getast (ervaring), zonder ooit
op een kern of een waar gezicht van het verleden te stoten. Om het enigszins
freudiaans uit drukken: de historicus heeft een liefde opgevat voor een gesluierde
vrouw, en het zien van haar gelaat is de laatste wens. ‘Laatste’ moet hier gelezen
worden in de betekenis van zowel het diepste als het meest afschrikwekkende
verlangen.
Het onderwerp van hoofdstuk 2 handelt niet langer over de onbereikbaarheid van de
werkelijk ‘zoals die is’ (dit is afdoende in dit hoofdstuk aan bod gekomen), maar hoe
onze werkelijkheid vorm wordt gegeven door ons taalgebruik en de media. Wanneer
realiteit een realiteit ‘voor ons’ is, is er sprake van een constructiemoment. Het doel
van het volgende hoofdstuk is dit moment op te sporen en te verhelderen.
31