EEN VIRTUELE MASSAGE

legt een verband tussen de zelfervaring die zich voordoet bij de ervaring van het
sublieme en de historische ervaring. ‘De ervaring van het sublieme belichaamt in de
letterlijke zin van het woord een ervaring van de (transcendentale) filosofie en van de
in deze filosofie beschreven intellectuele vermogens’ (HE, 29). Zo gaat ook de
historische ervaring gepaard met een zelfervaring, waarvoor het directe contact
model staat (in een direct contact ervaar je immers jezelf).
Toch voert de ervaring van het sublieme niet naar een direct contact met de
werkelijkheid zoals deze is. In de systematiek van Kant blijft de wereld van de
verschijningen (de fenomenale wereld) een wig drijven tussen subject en object. Ook
in het sublieme laat zich de noumenale wereld (de dingen an sich) niet kennen:
‘Kants notie van het sublieme geeft geen voedsel aan de gedachte dat er een
structurele gelijkenis zou moeten zijn tussen het object dat tot een sublieme ervaring
stimuleert en de zelfervaring’ (HE, 41). Aristoteles’ theorie van ervaring wordt door
Ankersmit opgevoerd als middel om wel een directe ervaring van het verleden te
kunnen krijgen. In de filosofie van Aristoteles wordt weinig tot geen aandacht besteed
aan het transcendentaal subject (als voorwaarde van het kennen), maar ligt de
nadruk op de zintuiglijke ervaring: ‘for perception of the special objects of sense is
always free of error’ (Aristoteles, On the Soul, 427b 12). 10 In de tastzin is het directe
contact tussen zintuig en object het meest direct, omdat zij gepaard gaat met een
zelfervaring. Er is sprake van een contiguïteit tussen tastzintuig en waargenomen
object. Op basis hiervan trekt Ankersmit de conclusie dat de tastzin het meest
geëigende middel is om tot een authentieke en onmiddellijke ervaring van het
verleden te komen. Het is niet zozeer de directe aanraakbaarheid van het verleden
zelf, als wel de metafoor van de tast of het ‘tastend zien’ dat ons in contact brengt
met het verleden: ‘in het directe contact dat de historische ervaring van het verleden
biedt, kan vanzelfsprekend geen sprake zijn van een letterlijke beroering met onze
vingers van het verleden’ (HE, 38). Ankersmit eindigt zijn verhandeling over de
historische ervaring met het benadrukken dat de praktijk van de historici bestaat uit
het schrijven van boeken, het voeren van discussies en het ervaren van het
verleden: ‘Zo blijven dan: beeldvorming, debat en historische ervaring! deze drie,
maar de meeste van deze is de historische ervaring’ (HE, 50).
Tot zover is er geen onderscheid aangebracht in de verschillende betekenissen die
het begrip ervaring in de verschillende takken van wetenschap of het alledaagse
taalgebruik heeft. Binnen de (harde) wetenschappen hangt ervaring altijd nauw
samen met zintuiglijke waarneming. Ervaring wordt gereduceerd tot het verzamelen
van empirische data. Ondanks zijn nadruk op de zintuiglijkheid van de ervaring moet
Ankersmits aristoteleaans ervaringbegrip hiervan onderscheiden worden. De ervaring
kent uit zijn historistische benadering van het verleden en de filosoof onder de naam van het sublieme’
(Ankersmit 1995, 96).
10 In ‘People love the interface’ (NOOT 3, 1997) heb ik Aristoteles betiteld als de eerste mediumdenker
van de geschiedenis. Aristoteles brengt een onderscheid aan tussen de vijf zintuigen, die als media
tussen ons en de wereld gelden. Via de bemiddeling (mediëring) van de zintuigen toont de wereld zich
op verschillende wijzen.
23