Jacobus Pieter Steyn.pdf - Nelson Mandela Metropolitan University

die bruin arbeiders te huisves. Na mev. Holland se dood in 1928 het mnr.
Holland die plaas verkoop. In ʼn private ooreenkoms is die plaas Midvale in 1928
aan Paul Barendse Botha verkoop vir 25 000 pond. Botha het ook ʼn gedeelte
van Manor Heights in 1925 tydens ʼn vendusie bekom. Teen daardie tyd was
daar alreeds 11 huise op Despatch gewees. 77
1.5 Die steenmakery en die invloed daarvan op Despatch
Die naam Despatch kom vanaf die steenmakery waarmee die gebied
beroemdheid verwerf het. In 1880 het mnr. Southerburg, ʼn Jood uit Noorweë,
die steenmakery begin deur ʼn stuk grond aan die oewer van die Swartkopsrivier
van mnr. Petit te huur. Aanvanklik is stene met die hand gemaak, maar soos wat
die besigheid floreer het, is masjinerie vanaf Groot-Brittanje ingevoer om die
steenmakery-proses te bespoedig en die gehalte van die stene te verbeter. Die
invoer van hierdie masjinerie het ook gesorg dat hierdie steenmakery die mees
moderne steenmakery in die hele gebied was. Die stene is met ʼn draaipers
gefabriseer. Die kleimengsel is in ʼn silinder gegooi waarin daar afwaartse druk
was veroorsaak deur ʼn stoomenjin. Vanaf die silinder is die kleimengsel in
houtkissies ingeforseer wat die grootte van die stene bepaal het. Southerburg se
stene het die naam “Despatch Patent” op gehad aangesien daar aan die
onderkant van die houtkissie ʼn metaal-embleem was wat hierdie naam op gehad
het. Sodra die houtkissies vol was, is dit omgekeer (met Despatch Patent nou
aan die bokant) en gesleep tot onder die afdakke waar die stene gelaat was om
droog te word. Gevolglik het die stene sleepmerke opgehad. Nadat die stene
droog geword het, is hulle na ʼn oond verplaas om gebak te word. Hierdie oonde
was ondergronds gewees en ʼn skoorsteen moes die warm lug deur die oond
trek. Die Despatch Patent stene was van ʼn besondere hoë kwaliteit. Die meeste
77 Toespraak deur R. du Plessis, Hoërskool Despatch, 8 Oktober 1972.
47