Ter Doest & Herne_II. Twee Vlaamse scriptoria, een ... - Cartusiana

Een monnikenwerk. Reconstructie van het middeleeuwse kloosterscriptorium. Case...
handschrift 78. Het eigendomsmerk van Ter Doest werd geschreven door de copiïst nà
zijn explicit van de Summa en niet een paar bladzijden verder, aan het einde van het
boek. Is dat dus een werkstuk van Ter Doest? Dan maakt men daar voortreffelijke
handschriften, al vroeg in de 13 e eeuw!” Ten slotte nog een woordje over St. 148.
Hierover schrijft Lieftinck: “De titel in rode inkt vermeldt Ter Doest als eigenaresse.
Alles eigenlijk wijkt af van de bekende Donatiaan-stijl. Weer vragen wij ons af: was dit
een geschenk of werkte men in het scriptorium van Ter Doest in de eerst helft van de
13 e eeuw zonder vast systeem, al naar men dat in zijn jeugd geleerd had?”. De
handschriften St. 18, 74, 139, 148 en 247 zijn volgens ons geen afwijkingen en
geschenken maar juist de argumenten voor een werkzaam scriptorium in Ter Doest al
vanaf 1200.
Lieftincks bewering dat verschillende handschriften die vóór 1250 de librije van Ter
Doest vervoegden, geschreven werden in Ten Duinen mag dus allerminst
veralgemeend worden. Enkele onmiskenbare vormelijke en inhoudelijke gelijkenissen
tussen handschriften uit de librije van Ten Duinen en deze van Ter Doest vallen
nochtans niet te ontkennen maar daarom meteen besluiten dat al deze handschriften
in Ten Duinen werden gekopieerd gaat volgens ons te ver[194]. Meer vanzelfsprekend
zal Ten Duinen haar dochterabdij in het begin voorzien hebben van een aantal leggers,
wat gebruikelijk was in de Cisterciënzerorde.
Daarom menen we ook dat de handschriften St. 119, 127, 130bis, 134, 145, 146, 148,
149, 153, 191 en 254, alle uit de twaalfde eeuw en alle met het eigendomsmerk van
Ter Doest en zonder aanduiding van een schenker niet zoals Lieftinck beweert “in Ter
Duinen geschreven ten behoeve van de dochterinstelling” maar integendeel
werkstukken zijn van het scriptorium van Ter Doest zelf. Een beeld van onze visie op
het scriptorium van Ter Doest vóór dringt zich op.
3.1.2. Onze visie op het scriptorium van Ter Doest vóór 1250
In Ter Doest werd vanaf de stichting een scriptorium opgezet. Misschien was er nog
niet van meet af aan sprake van een groot ingericht atelier maar werden de
noodzakelijke boeken – de bijbelboeken, de kerkvaders en de boeken voor liturgisch
gebruik – geschreven in zogenaamde schrijfcellen.
Page 10 of 71
Een stimulerende rol zal zijn weggelegd voor de eerste abt van Ter Doest, Haket. Als
voormalig proost van het Sint-Donaaskapittel te Brugge moet hij de leidende kracht
geweest zijn bij het tot stand brengen van een goed uitgerust scriptorium voor het
einde van de 12 de eeuw. De figuur van abt Haket zal zeker inspirerend zijn geweest om
zijn medekanunniken van weleer aan te sporen een handschrift te bekostigen dat, met
gul gebaar gegeven en met het vereeuwigen van zoveel mildheid in een colofon, aan
beide partijen te goede kwam[195]. Het gaat hier om boeken die kanunniken op hun
kosten lieten schrijven, soms in centra die veraf lagen van Brugge[196] maar meer
dan waarschijnlijk ook in het Ter Doest-scriptorium zelf. Haket zal als abt en
http://www.ethesis.net/monnikenwerk/monnikenwerk_deel_2.htm
14/12/2009