Ter Doest & Herne_II. Twee Vlaamse scriptoria, een ... - Cartusiana

More documents

Recommendations

Info

Een monnikenwerk. Reconstructie van het middeleeuwse kloosterscriptorium. Case... Het obituarium van Ter Doest, samen met het martyrologium bewaard in handschrift St. 395, dateert uit ca. 1500 en vermeldt de naam van drie scriptores: Henricus, scriptor, monachus. Willelmus, monachus, scriptor. Johannes, monachus et scriptor. De eerste, Henricus, kan waarschijnlijk geïdentificeerd worden met de reeds vaak vermelde Henricus van Ter Doest. In hetzelfde obituarium komt echter ook de naam Henricus conversus voor, waarmee hij al zijn werken signeerde[226]. Of we hier met dezelfde scribent te maken hebben is niet duidelijk[227]. Zoals gezegd was Henricus de kopiist van zes verzorgde handschriften (drie betreffende Bijbel, Gs. 4/1, 5/191 en St. 6; drie Augustinus, St. 13, 112 en 114). Zijn schrijfwerk maakt zonder meer een grote indruk. Gezien de zuiverheid in lettervorm en de gave en strakke versiering moet hij een uiterst vakbekwaam scribent geweest zijn. Volgens A. Hoste zat Henricus zo’n twee jaar aan een handschrift van circa 340 folio’s (het gemiddelde formaat van de zes overgeleverde handschriften)[228]. Henricus kon bovendien een zekere vorm van humor wel appreciëren daar hij zichzelf in het eigendomsmerk steeds voorstelde met een baard. Zowel A. De Poorter (enkel voor de handschriften bewaard in de Brugse Stadsbibliotheek) als A. Hoste hebben een poging gedaan de scribenten van Ter Doest in de handschriften op het spoor te komen[229]. Hun resultaten tonen veel gelijkenissen. Naast Henricus vermelden beiden Antonius de Deckere (eind 15 de eeuw, St. 35), ene Simon waarvan zijn familienaam niet gekend is (14 de eeuw, St. 294) en Laurentius Hartoghen (2 de helft 14 de eeuw, St. 517). Over St. 91 bestaat geen eenduidigheid. De Poorter meent dit handschrift te mogen toeschrijven aan ene Hugo, terwijl Hoste een anonieme kopiist uit de 13 de eeuw voor ogen heeft. Het eigendomsmerk van Gs. 120/159 en 160/4, ‘frater Michael, filius Ryquardi, oriundus de Slusa…’ openbaart een andere scriptor: Michaël, zoon van Rijkaard[230]. Hij was als lekenbroeder afkomstig uit het naburige Sluis, alwaar Ter Doest vele hectaren grond bezat. Hoste vermeldt vervolgens nog twee kopiisten uit de dertiende eeuw die De Poorter over het hoofd zag: Johannes de Capella (St. 513) en Petrus Grauwe (St. 182). Verder stammen uit de 15 de eeuw Antonius Rogiers, die een Liber ordinarius op papier schreef (Brussel KB II 2758)[231], en drie kopiisten die aan de Tragedies van Seneca (Leiden BPL 45A) werkten. Als eerste begon prior Thomas Feye. Na zijn dood werd hij opgevolgd door de monnik Cornelius Heyns en Jacobus Egidii, die de glossen maakte. Het hele werk werd voltooid in 1477. http://www.ethesis.net/monnikenwerk/monnikenwerk_deel_2.htm Page 22 of 71 14/12/2009
Een monnikenwerk. Reconstructie van het middeleeuwse kloosterscriptorium. Case... Deze veertien kopiisten vormen een uitzondering. Over het algemeen hadden de schrijvers, net als de verluchters en andere kunstenaars in de Middeleeuwen, een voorkeur voor anonimiteit[232]. Een mooie illustratie hiervan is de colofon van St. 18 waarin de scriptor liever anoniem blijft omdat zijn naam reeds in het levensboek (de bijbel) geschreven staat: «Scriptus a quodam monacho cuius nomen scribatur in libro vite». 3.4.2. Auteurs Er werden weinig eigen teksten geschreven in het scriptorium van Ter Doest. De bekendste bij naam gekende auteur was evenwel abt Willem de Smidt (†1385). Onder zijn Latijnse naam Gulielmus Faber (abbas) zou abt De Smidt zich volgens Carolus De Visch, zelf een voormalig abt van Ten Duinen (†1666), gewaagd hebben aan een Summa theologiae scholasticae in drie delen, waarvan St. 189 en 218 een deel zouden kunnen zijn[233]. St. 218 handelt over de vier voornaamste bezigheden van een monnik: lezing, overweging, gebed en handenarbeid. Op zijn standpunt rond handenarbeid, in het bijzonder de scriptoriumactiviteiten, komen we nog uitvoerig terug. Het hoornen titelvenstertje van St. 218 vermeldt ‘Volumen secundum magistri Guillelmi abbatis huius domus’. De tekst zelf bevat extracten van diverse gezaghebbende auteurs: Augustinus, Gregorius, Ambrosius, Bernardus, Cassiodorus, Hugo van St. Victor, Guigo I de Charteuse, Thomas van Aquino, Jan van Salisbury, Alexander van Halès. Zelfs de klassieken Sallustius, Dionysius de Pseudo-Areopagite en Cicero zijn vertegenwoordigd. Willem De Smidt had gestudeerd aan het Sint-Bernarduscollege te Parijs en verwierf in zijn studententijd een aantal scholastieke handschriften die hij meebracht naar Ter Doest. Op twee daarvan is zijn naam bewaard: St. 244 en St. 268. Volgens het Monasticon Belge, dat een korte levensbeschrijving van de abten van Ter Doest geeft, was De Smidt geboren te Bassevelde, nabij Eeklo, en schopte hij het tot doctor in de theologie[234]. Page 23 of 71 De bijdrages van andere auteurs uit Ter Doest zijn nu eens twijfelachtig en dan weer heel beperkt. Zo vermeldt de kroniek van Ter Doest ene Albéric van Ter Doest, die in 1272 een geschiedenis zou hebben geschreven over de expedities van Vlaanderen in het Heilige Land, getiteld: ‘De expeditione Flandrorum in Terram sanctum’. Hoewel dit werk in Carolus de Visch’ catalogus werd opgenomen is er geen spoor meer van dit boek noch van de auteur. Diezelfde Albéric zou bovendien de Vita geschreven hebben van B. Barthélemi Van der Aa, B. Ermengarde (1 e abdis van Maagdendael) en B. Elisabeth (1 e abdis van Nazareth). Van deze kloosters zou hij ook de kroniek hebben voortgezet. Monnik Victorius van Ter Doest zou vervolgens het werk van Albéric van http://www.ethesis.net/monnikenwerk/monnikenwerk_deel_2.htm 14/12/2009
Page 1 and 2: Een monnikenwerk. Reconstructie van
Page 21: Een monnikenwerk. Reconstructie van
Page 71: Een monnikenwerk. Reconstructie van

Ter Doest & Herne_II. Twee Vlaamse scriptoria, een ... - Cartusiana

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?