Ter Doest & Herne_II. Twee Vlaamse scriptoria, een ... - Cartusiana

Een monnikenwerk. Reconstructie van het middeleeuwse kloosterscriptorium. Case st...
‘onmiddellijk herkenbaar’ afkomstig van Sint-Donaas. Aldus komt Lieftinck tot de
hoogst twijfelachtige vaststelling dat de schenkingen uit Sint-Donaas aan Ter Doest
wel moeten in het kapittel geschreven zijn.
Nu is er geen enkel bewijs tegen de stelling dat Ter Doest kort na haar oprichting wel
degelijk in staat was om grote handschriften te schrijven. Van A. Wilmart weten we
dat de bibliotheek van Clairvaux in de 12 de eeuw reeds over 350 handschriften
beschikte. A. Bondéelle somt voor een paar andere Cisterciënzerabdijen hun 12 de
eeuwse bibliotheekschat op: Cheminon telde ongeveer 60 handschriften, Les Vaux-de-
Cernay circa 70, Chaâlis 216 en Pontigny 270. [186] Natuurlijk zal niet elk van deze
handschriften geschreven zijn in het scriptorium van de abdij zelf. Toch berekende Y.
Zaluska dat het scriptorium van Cîteaux 80 handschriften produceerde in de 12 de
eeuw. De monniken zijn er aan hun kopieerwerk begonnen “aussitôt après leur
installation dans le nouveau monastère”[187]. We kunnen de twaalfde-eeuwse
scriptoriumactiviteiten van Cîteaux echter niet onvoorwaardelijk vergelijken met deze
van de het veel kleinere en later opgerichte Ter Doest. Het voorbeeld van Cîteaux kan
ons daarentegen wel overtuigen van het feit dat reeds vanaf het prille begin in Ter
Doest aan kopieerwerk werd gedaan.
Dat enkele handschriften duidelijk de schenker uit Sint-Donaas vermelden, betekent
uberhaüpt niet dat deze daar zouden geschreven zijn. Omdat handschriften voor het
eigen scriptorium zeer kostbaar waren, zocht men in Ter Doest meer dan
waarschijnlijk naar weldoeners die zo’n boek konden bekostigen, in dit geval
kanunniken van Sint-Donaas. Zij zouden aldus als sponsors van boeken zijn
opgetreden die in het scriptorium van Ter Doest werden geschreven. Trouwens, van de
35 overgeleverde handschriften uit de 12 de eeuw dragen er 22 een uitdrukkelijk
eigendomsmerk van Ter Doest.
In tegenstelling tot Lieftinck en zijn visie op het scriptorium te Ter Doest kunnen we
ons hier de vraag gaan stellen naar de aanwezigheid van een scriptorium in Sint-
Donaas. Bij A. Hoste lezen we immers dat uit de elfde en de twaalfde eeuw niets
bewaard is dat naar een scriptorium aldaar zou kunnen verwijzen[188]. In zijn
onderzoek naar de oorkonden van de Vlaamse graven tussen 1191 en het begin van
1206 wijst W. Prevenier er bovendien op dat het zeer waarschijnlijk is dat de redactie
(en de scriptio) van destinatarisoorkonden van de graaf van Vlaanderen, Boudewijn
IX, aan Ter Doest in het scriptorium van de abdij zelf en dus niet in de grafelijke
kanselarij te Sint-Donaas hebben plaatsgevonden[189].
Page 8 of 71
Enkele andere geschenken van kanunniken van Sint-Donaas aan Ter Doest komen
overwegend uit de 13 de eeuw[190]. Hun herkomst is meestal onzeker maar volgens
Lieftinck staat het vast dat deze niet te Sint-Donaas werden vervaardigd. Ze bevatten
enkel het eigendomsmerk van Ter Doest en de naam van de schenker 19 . Verder heeft
Lieftinck het over “een betrekkelijk groot aantal handschriften van onmiddellijk na
http://www.ethesis.net/monnikenwerk/monnikenwerk_deel_2.htm
14/12/2009