Ter Doest & Herne_II. Twee Vlaamse scriptoria, een ... - Cartusiana

More documents

Recommendations

Info

Een monnikenwerk. Reconstructie van het middeleeuwse kloosterscriptorium. Case... onduidelijk of beschadigd. De eerste drie versregels van het eerste in totaal uit achttien regels bestaande gedicht, zijn representatief voor de toon van beide gedichten[215]: “Dreine wyf ghi doet mi pine Ghi syt mynre herten medicine”. Verder bewaart St. 7 vijf versregels over de Guldensporenslag, die tot de vroegste getuigenissen behoren van Vlaanderens overwinning op de Franse ridders. Tenslotte is er een fraai gedicht uit 72 strofen van drie versregels dat het cenobietenleven prijst en bejubelt. Het komt in twee handschriften voor: St. 150 (14 de eeuw) en St. 418 (13 de - 14 de eeuw)[216]. Wat de typologie der handschriften geschreven in het scriptorium van Ter Doest betreft, mogen we besluiten dat we hier te maken hebben met een karakteristiek Cisterciënzerscriptorium. Ondanks het geringe aantal 12 de -eeuwse Cisterciënzerauteurs – dit omdat waarschijnlijk vele van deze teksten verloren zijn gegaan – ging de interesse in Ter Doest vooral uit naar christelijke werken. De bijbel (commentaren), liturgische handschriften en kerkvaders (met voorop de werken van Augustinus, verspreid over niet minder dan 13 handschriften!) in de eerste plaats, maar tevens de heiligenlevens en successchrijvers uit andere ordes (Hugo van St. Victor en Ludolf van Saksen) waren heel geliefd. De niet-christelijke, laat staan de niet-religieuze werken, waren traditioneel ondervertegenwoordigd en werden overwegend aangekocht of uit Parijs meegebracht. Opvallend is de overheersende, gemeenschappelijke cultuur van de latinitas, gekenmerkt door de uitsluitend Latijnse afschriften. De monniken van Ter Doest haalden onder abt De Smidt zelfs het traktaat Die cierheit der gheesteliker brulocht van de Middelnederlandse mysticus Jan van Ruusbroec binnen in een Latijnse vertaling. Typerend voor het conservatieve Cisterciënzerkarakter tenslotte zijn ‘illegale’ teksten in dichtvorm, heimelijk binnengesmokkeld in de vrome handschriften. 3.3.3. Artistieke vormgeving Page 16 of 71 In dit hoofdstuk behandelen we het aspect van de handschriften dat, zowel specialist als leek, altijd het meest heeft aangesproken, namelijk de illustraties en de vormen van decoratie. De handschriften uit het scriptorium van Ter Doest zullen echter eerst codicologisch worden benaderd. Anders dan de kleurrijke versiering gaat het bij deze over de minder spectaculaire, materiële aspecten van de codex. Vermelden we eerst en vooral dat de overgeleverde handschriften van Ter Doest zowel codicologisch als decoratief grote overeenkomsten vertonen met deze uit de moederabdij Ten Duinen. http://www.ethesis.net/monnikenwerk/monnikenwerk_deel_2.htm 14/12/2009
Een monnikenwerk. Reconstructie van het middeleeuwse kloosterscriptorium. Case... Dit was ongetwijfeld het gevolg van de uitwisseling van abten en kennis en van de toenmalige afspraken en normen betreffende de productie van handschriften. A. Codicologische benadering Wat het formaat van de geproduceerde boeken betreft, kunnen we kort zijn. Het overgrote deel ervan blinkt uit door hun monumentale, soms zelfs reusachtige afmetingen, met bladhoogten die tot meer dan 50 cm meten[217]! Hiervoor zien we enkele redenen. Ten eerste bevatten veel boeken zeer lange teksten, zoals de geglosseerde bijbels. Een andere reden was dat – zoals tijdens het dagelijkse koorgebed – meerdere monniken tegelijkertijd uit hetzelfde boek moesten lezen. In mindere mate ook beschermde het schrijven van grote formaten de handschriften beter tegen verlies door onachtzaamheid of diefstal. De basisstof van de codex was perkament. Daar overwegend grote codices werden aangemaakt werd in het scriptorium van Ter Doest vooral kalfsperkament gebruikt, in plaats van het kleinere schaaps- of geitenperkament. Een uitzondering hierop is St. 218, het handboek van Willem de Smidt, waarvoor rimpelig schaapsperkament met gele haarzijde en witte vleeszijde werd gebruikt. Schaapsperkament was wel gebruikelijk voor goedkopere boeken, zoals de Franse universitaire handschriften die door studenten-monniken werden meegebracht. Verder is een 15 de -eeuws voorbeeld bekend van een papieren codex (Brussel II 2758). Eens het perkament in gereedheid gebracht, werden de kalfsvellen meermaals gevouwen en in elkaar geschoven tot een katern van meestal vier dubbelbladen (quaterniones), wat overeenkomt met acht bladen en zestien bladzijden[218]. Vooraleer men kon beginnen schrijven, moesten de bladen nog gelinieerd worden. Vóór 1200 werd er doorgaans ‘blind’ gelinieerd: op één zijde van het perkament werd een patroon van groeven getrokken die op de keerzijde als uitstulpingen zichtbaar waren. Voor de handschriften van Ter Doest werd vooral loodstift (in de 12 de en 13 de eeuw) of zelfs inkt (vanaf de 13 de eeuw) gebruikt. Deze gebruikswijze kon uitgroeien tot een complex lijnenspel dat bijdroeg tot het esthetisch aspect van de pagina (vb. St. 251 met schrijflijnen en bladspiegel in inkt). Page 17 of 71 Het schrift dat in het scriptorium van Ter Doest werd gehanteerd, was over het algemeen een uiterst verzorgde, gotische littera textualis, zowel in zijn vlotte (currens) als in zijn stijve en meer plechtige (formata) variant. Eveneens gotisch waren de verticaliteit van de bladspiegel in twee kolommen en de horror vacui. Een enkele uitzondering in de textuur van de schrijfletter vormt de Bourgondische bastarda die door de aankopen van abt Keddekin (St. 238-241) Ter Doest infiltreerde en die we terugvinden in St. 108, een product uit het scriptorium van Ter Doest uit de tweede helft van de vijftiende eeuw. Verder schreef Cornelis Heyns als monnik en kopiist van Ter Doest een soort humanistisch schrift dat Gumbert ‘neoromaans’ heeft http://www.ethesis.net/monnikenwerk/monnikenwerk_deel_2.htm 14/12/2009
Page 1 and 2: Een monnikenwerk. Reconstructie van
Page 15: Een monnikenwerk. Reconstructie van
Page 67 and 68:
Een monnikenwerk. Reconstructie van
Page 69 and 70:
Page 71:
show all

Ter Doest & Herne_II. Twee Vlaamse scriptoria, een ... - Cartusiana

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?