een toekomst voor kloosters - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

2 visie en beleid
de rol van de gemeente en de provincie
de monumentale waarden van kloosters zoals beschreven in het voorgaande hoofdstuk worden in eerste
instantie beschermd via de monumentenwet 1988 en de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht
(Wabo). de minister van oCW wijst rijksmonumenten aan. de gemeente is bijna altijd het ‘bevoegd gezag’
als het gaat om vergunningen. ook geven zij vorm aan beleid in de ruimtelijke ordening. de provincies
spelen hierin vooral een rol in het buitengebied.
erfgoednota
Wat te doen met vrijkomende kloosters is in de eerste
plaats een kwestie van gemeentelijk erfgoedbeleid. Een
eigen erfgoednota geeft aan hoe de gemeente omgaat met
cultuurhistorische waarden: hoe zij daarop inzet en daarin
investeert. De erfgoednota is meestal een overkoepelend
beleidsdocument dat vanuit cultuurhistorisch perspectief
voeding biedt aan andere beleidsterreinen.
Structuurvisie
Op grond van de Wet ruimtelijke ordening (Wro) is de
gemeente verplicht een structuurvisie op te stellen – een
strategisch beleidsdocument dat richting geeft aan ruimtelijke
ontwikkelingen binnen het totale gemeentelijke
grondgebied.
Belangrijke onderdelen van een structuurvisie zijn (inventariserend)
onderzoek, vooroverleg met betrokken partijen,
en het (gezamenlijk) formuleren van een integrale ontwikkelingsvisie
voor het gebied.
In de structuurvisie kan de gemeente anticiperen op het
vrijkomen van historische gebouwen, zoals kloosters. Zij
kan uitspraken doen over mogelijke herbestemmingen
en daaraan verbonden randvoorwaarden. De praktijk leert
dat een proactief beleid helpt bij het maken van verantwoorde
keuzen over het behoud en het creëren van nieuwe
functies. Een actieve aanpak biedt ook mogelijkheden om
de herbestemming van een klooster te betrekken bij de
herontwikkeling van de directe omgeving. Dat verhoogt de
kans op succes.
De historisch-ruimtelijke relatie tussen het klooster en zijn
omgeving kan uitgangspunt zijn voor beleid en ruimtelijke
planning. Dit geldt voor structuurvisies, maar ook voor
landschapsontwikkelingsplannen, stedenbouwkundige
plannen, bestemmingsplannen en andere ruimtelijke
plannen.
bestemmingsplan
De gemeente geeft een praktische uitwerking aan de structuurvisie
in het bestemmingsplan, dat juridisch bindend is.
Daarmee kan zij kloosters – voor zover die niet beschermd
zijn als rijks-, provinciaal of gemeentelijk monument – planologisch
bescherming bieden. Dit kan door een klooster
op de plankaart te markeren en er een specifieke bestemming
aan te geven. Daaraan kunnen planregels worden
gekoppeld om de specifieke cultuurhistorische waarden te
beschermen en om duidelijk te maken welke herbestemmingen
mogelijk zijn.
functiewijziging en nevenfuncties
In het bestemmingsplan kan de gemeente ook anticiperen
op functieveranderingen die een passende herbestemming
van het klooster bevorderen. Door een wijzigingsbevoegdheid
in het bestemmingsplan op te nemen kan de
bestemming ‘maatschappelijke doeleinden’ bijvoorbeeld
veranderd worden in ‘cultureel’, ‘zorg’ of ‘wonen’. Ook
kan het verstandig zijn een bestemmingsplan ‘op maat’ te
maken nadat een goede herbestemming voor het klooster
is gevonden. De structuurvisie is dan richtinggevend.
Plankaart en planregels
Veelgebruikte aanduidingen op plankaarten van bestemmingsplannen
zijn bijvoorbeeld ‘waarde cultuurhistorie’ en
‘waarde beschermd stads- of dorpsgezicht’. Deze dubbelbestemmingen
liggen over de hoofdbestemming (bij een
klooster veelal ‘maatschappelijke doeleinden’) heen.
Het klooster kan in de dubbelbestemming ‘waarde cultuurhistorie’
de aanduiding ‘karakteristiek’ krijgen, waaraan
2 Visie en beleid | 29