een toekomst voor kloosters - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

De Westwal in ’s-Hertogenbosch. Wonen in een binnenstedelijk complex van kloostergebouwen,
waarbij grote zorg is besteed aan de beeldbepalende kwaliteit van de bouwvolumes. De nieuwbouw
sluit hier naadloos op aan.
54 |
met grastegels of grasroosters en op een zorgvuldig gekozen
locatie die het minst inbreekt op de groenaanleg.
Bij hotels en congrescentra horen kamers die comfortabeler
zijn dan de sobere kloostercellen. Een badkamer is een
standaard vereiste. Voor sommige hotels zullen twee à drie
cellen moeten worden samengevoegd tot een tweepersoonskamer.
In conferentieoorden is behoefte aan meer
eenpersoonskamers. De kans is groot dat de bestaande
structuur van de kloostercellen daaraan voldoet. Zijn de
cellen te klein om er sanitair onder te brengen, dan kunnen
drie cellen tot twee kamers worden verbouwd. In beide
gevallen is de karakteristieke lange middengang met aan
een of twee zijden kamers ook voor een hotel of conferentieoord
functioneel.
Een klooster dat het middelpunt vormt van een vakantiepark
met bungalows, zwembaden en speeltuinen is vervreemd
van zijn wortels en landschappelijke context en alleen
nog van nut als attractie of kantoor. Deze optie zou pas
in beeld moeten komen als alle andere verkend zijn en er
geen enkel alternatief voor sloop meer is. In zulke gevallen
gaat het niet om een bewuste herbestemming, maar wordt
een gebied ontwikkeld waar toevallig een klooster staat.
onderwijs en cultuur
De kloosters die als onderwijsinstelling gebouwd zijn,
lenen zich vanzelfsprekend goed voor nieuwe onderwijsfuncties:
school, internaat, seminarie of theologische
faculteit. In steden met een universiteit of hogeschool zijn
zulke gebouwen als vanzelf overgegaan naar de onderwijsinstellingen.
Waar leerlingen, priesters of zusters intern
waren, is een aantal kamers te gebruiken als individueel
studievertrek. De rest kan fungeren als leslokalen, waarbij
Ter Apel: een museum voor religieuze kunst kan laten zien hoe er in een
klooster geleefd werd. Het gebouw is dan zelf ook museum. De nieuwe kloostervleugel
is ontworpen voor de museale opstelling van bijzondere objecten
(foto boven en rechts).
de bestaande structuur van kamers langs een middengang
niet altijd in stand kan blijven. De kapel is een geschikte
collegezaal, waar eventueel een balkon ingebouwd kan
worden voor meer capaciteit. Wanneer deze ruimte wordt
opgedeeld in twee zalen, gaat de ruimtelijke beleving van
het belangrijkste onderdeel van het complex grotendeels
verloren.
Als een landelijk gelegen klooster door een onderwijsinstelling
gebruikt wordt voor studie- en stilteweken, kleinschalige
bijeenkomsten, trainingen en tentoonstellingen,
kortom als een soort retraitehuis, is dat een waardige
functie die bijna naadloos aansluit op de oorspronkelijke
kloosterfunctie.
Een klooster in stedelijk gebied heeft doorgaans geen
mogelijkheden voor uitbreidingen. Een toneel- en muziekschool
is dan bijvoorbeeld een goede bestemming.
Voor groeps- en individuele lessen zijn er respectievelijk de
gemeenschapsruimten (bijvoorbeeld de refter) en de kloostercellen.
Deze functie vraagt ook om een concert-/theaterruimte
in een maat die binnen het gebouw niet altijd
voorhanden is. Wordt de pandhof daarvoor gebruikt door
middel van een overkapping, dan gaat de kloosteridentiteit
deels verloren. Tegelijkertijd is zo’n ingreep onvermijdelijk
voor een duurzaam gebruik. De nieuwe zaal kan natuurlijk
ook gebruikt worden voor andere podiumkunsten.
Waar wel ruimte is voor uitbreidingen, kan een klooster
meer functies herbergen. Een theater- of congreszaal kan
dan als een nieuwe uitbreiding aan het gebouw worden
toegevoegd, liever dan de pandhof daarvoor te gebruiken.
Een cultureel centrum kan bestaan uit een theaterzaal, een
ruimte voor kleinere uitvoeringen in de kapel, een foyer,
een muziek- en balletschool met leskamers in de kloostercellen,
een café-restaurant, congres- en vergaderzalen,
een openbare bibliotheek en ateliers. Dit samenstelsel van