een toekomst voor kloosters - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Zonder noemenswaardig in te grijpen in de verschijningsvorm gaf men het voormalige Dominicanenklooster
het Albertinum in Nijmegen uit 1932 een aantal nieuwe bestemmingen, waaronder
studentenhuisvesting, een architectenbureau en een kinderdagverblijf. De zeshoekige pandhof
en de kloostergang zijn het hart van het gebouw. De uit de kapel afkomstige koorbanken zijn als
referentie aan de oude religieuze functie, maar ook als functionele onderdelen, in de kruisgang
geplaatst.
62 |
reversibele constructie hoger zijn, ligt het minder voor de
hand ze later weer te verwijderen; dat zou kapitaalvernietiging
zijn. Bovendien zijn ook voor reversibele constructies
soms (diepe) funderingen nodig.
Kwaliteit van ontwerp en vakmanschap
Om het nieuwe gebruik af te stemmen op de bestaande
bouw, de gevolgen van de verandering inzichtelijk te maken
en de herstelwerkzaamheden alleen waar nodig en met
gevoel uit te voeren, zijn vakmanschap en kennis van historische
gebouwen en bouwtechnieken vereist. Werk daarom
liefst met gekwalificeerde, zo mogelijk gecertificeerde
architecten, aannemers en ontwikkelaars.
aandacht voor ruimtelijke aspecten
de kloostertuin, de ommuring
Kloostertuinen zijn gewoonlijk afgeschermd door een
muur, gracht of haag. Zij dienen in hoofdzaak drie doelen:
stiltegebied voor gebed en meditatie, recreatieruimte voor
sport, en nutstuin (moestuin, boomgaard) voor levensonderhoud.
Kan de tuin in zijn geheel behouden blijven, probeer
dan het eventueel aanwezige onderscheid in functies
te behouden.
Wanneer een nieuwe bestemming om een uitbreiding of
extra parkeerruimte vraagt, kijkt men hiervoor, vooral in
stedelijk gebied, al gauw naar de kloostertuin. Dit kwetsbare
gebied, met kruisweg, kapel of Lourdesgrot, is zo
essentieel voor de betekenis van een klooster, dat slechts
in het uiterste geval bebouwing mogelijk is en dan liefst
aansluitend op bestaande bebouwing. Extra bebouwing
en parkeervoorzieningen leiden nog al eens tot sloop van
(een deel van) de ommuring. Probeer dit tot het uiterste te
Bij het vinden van een nieuwe bestemming voor een klooster is een van de
belangrijkste vragen: wat gebeurt er met de begraafplaats? In de Paulusabdij
in Oosterhout vestigde zich een jonge, oecumenische gemeenschap. Een
bestemming die dicht tegen de oude aanligt en waarbij het voortbestaan van
de begraafplaats niet in het geding is.
beperken, omdat het wezenlijke van een klooster, het claustrum,
het afgesloten complex, hierdoor verdwijnt. Soms
kan parkeerruimte worden gecreëerd door de sloop van een
gebouwdeel met behoud van een deel van de kloostermuur,
soms is het mogelijk verzonken of ondergrondse parkeervoorziening
aan te leggen.
begraafplaatsen en graven op kloosterterreinen.
Op een kloosterterrein aanwezige graven en begraafplaatsen
vragen om een respectvolle benadering. Wanneer het
klooster nog in bezit is van de congregatie, wordt deze
vanzelfsprekend bij de planvorming op dit onderdeel
betrokken. Maar ook nadat de gemeenschap is verhuisd, zal
zij hierover zeggenschap willen hebben. In het ene geval
zal men de begraafplaats, al dan niet voor bepaalde tijd,
in gebruik willen houden. In het andere zal men er voor
kiezen de graven te ruimen en de stoffelijke overschotten elders
opnieuw te begraven. Ook als het klooster al eerder in
andere handen is overgegaan en een tweede of zelfs derde
herbestemming krijgt, vraagt de begraafplaats om bijzondere
aandacht. Mogelijk is bij het vertrek van de kloostergemeenschap
de toekomst van de begraafplaats vastgelegd
en is die afspraak nog van kracht. Houd er rekening mee dat
ook de pandhof als begraafplaats gebruikt kan zijn, dat het
een gevoelige en kwetsbare locatie is en dat er misschien
nog rechten gelden.
Wat er ook gebeurt met de graven, de begraafplaats als
onderdeel van het kloostercomplex heeft cultuurhistorische
waarde. Neem hierbij ook de begraafplaatskapel, bijzondere
gedenktekens of beelden op in het herbestemmingplan.
Ook is het van belang dat de begraafplaats met zijn kenmerkende
omheining in de vorm van hagen en/of hekken als
zodanig herkenbaar blijft.