een toekomst voor kloosters - Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

ijlage 2b: wet- en regelgeving:
reikwijdte bescherming
Inleiding
De reikwijdte van de bescherming van monumenten is dikwijls onderwerp van discussie. Om deze discussie
in goede banen te leiden, bevat hoofdstuk 2B een toelichting op het wettelijk systeem aan de hand van de
relevante begrippen uit de Monumentenwet 1988 en het Burgerlijk Wetboek (hierna BW).
Blijkens de wetsgeschiedenis van de Monumentenwet 1988 en de jurisprudentie is datgene wat als zelfstandige
eenheid genoemd is in de omschrijving van het monument daadwerkelijk beschermd. Daarbij is
het civielrechtelijke onderscheid in onroerende en roerende zaken van belang. Alleen onroerende zaken
kunnen worden beschermd op grond van de Monumentenwet 1988.
Alles wat op grond van het BW onderdeel uitmaakt van een onroerende zaak (lees: monument) of daarmee
hecht is verbonden, deelt in de bescherming van het monument waartoe het behoort. Onderdelen hoeven
– in tegenstelling tot zelfstandige onroerende zaken - niet expliciet in de omschrijving te worden vermeld
om beschermd te zijn. Of het om onderdelen van het exterieur of het interieur gaat, maakt daarbij geen
verschil. Ook niet-monumentale gedeelten van een beschermde onroerende zaak delen overigens in de
bescherming als monument.
Niet de uitvoerigheid van de omschrijving is dus bepalend voor de reikwijdte van de bescherming, maar
welke zelfstandige eenheden in de omschrijving zijn genoemd en wat daar op grond van het BW bestanddeel
van is.
begrippenkader monumentenwet 1988 en burgerlijk Wetboek
Hieronder volgt een beknopt overzicht van enkele voor de reikwijdte van de bescherming relevante
begrippen.
Zaken en bestanddelen
Voor de reikwijdte van de bescherming van monumenten is het uit het BW afkomstige begrip zaak bepalend.
Van het beschermd monument – de hoofdzaak – maken alle stoffelijke dingen deel uit die in zo’n
nauw verband met hem staan dat zij in het recht als onzelfstandig worden aangemerkt. Deze zaaksdelen
worden bestanddelen van de hoofdzaak genoemd. Hoofdzaak en bestanddeel vormen juridisch een eenheid:
de zaak. Het BW (art. 3:4) geeft aan wanneer er sprake is van een bestanddeel. Bepalend daarvoor is
de verkeersopvatting of de onderlinge verbinding.
onroerende en roerende zaken
Het onderscheid in onroerende en roerende zaken is geregeld in artikel 3:3 lid 1 van het BW. De grond en de
daarmee (duurzaam) verbonden bouwwerken en beplantingen zijn onroerend en alle niet in dit artikellid
genoemde zaken zijn roerend. De verplaatsbaarheid van deze zaken is voor dit onderscheid op zichzelf niet
relevant, omdat tegenwoordig technisch gezien bijna alles verplaatst kan worden. Het gaat bij onroerende
zaken om de gerechtvaardigde verwachting dat de zaak duurzaam ter plaatse blijft.
monumenten
Artikel 1 van de Monumentenwet 1988 verstaat onder het begrip monumenten (voor zover hier van belang):
‘vervaardigde zaken welke van algemeen belang zijn wegens hun schoonheid, hun betekenis voor de wetenschap
of hun cultuurhistorische waarde’.
Bijlage 2 | 77