10 09 15 De ethiek van Dag Hammarskjold vert M Papma

(Ik herinner mij nog steeds een terloopse opmerking van een Poolse professor bij een
Europese universiteitsconferentie in de overgangsperiode: ’Onze ervaring met het
Marxistische systeem’, zei hij, ‘is dat het geen enkel potentieel heeft als het aankomt
op het veranderen van het heden of het vormgeven aan de toekomst; in ruil heeft het
onbeperkte potentie als het gaat om het veranderen van het verleden’). In
wetenschappelijke theologie werden lievelingsonderwerpen van de 1960er en 1970er
jaren zoals ‘de dood van God’ en secularisatie, geïnterpreteerd als de laatste fase van
menselijke emancipatie – het werelddorp in de vorm van ‘seculaire stad’ (Harvey Cox)
– werden vervangen gedurende de 1980er en 1990er jaren door ‘de terugkeer van
religie’/terugkomst van God’, het feest van dwazen’ (nog een keer Harvey Cox) en
gedurende de 1990er jaren, door een opkomende golf van religieus
fundamentalistisme, zowel binnen als buiten het christendom. Nu – na 9/11 – heeft de
fusie tussen religieus en politiek fanatisme zoals vertegenwoordigd in de zogenaamde
‘radicale islam’ de term religie vervangen met onplezierige associaties zoals
‘terrorisme’ en ‘suicide bombers’. En de schijnbaar nooit eindigende ‘oorlog tegen
terrorisme’ komt dichtbij de terminale fase van uitputting, het enige element dat
onberoerd is gelaten omdat het de wortel is van het fenomeen dat bedoeld was om uit
te roeien.
We zijn bij de laatste wegwijzer in deze lezing gekomen, de eerste in – laten we hopen
– een lange opeenvolging van Dag Hammarskjöldlezingen hier in Voksenåsen. In deze
herfst van 2009 stevenen de Verenigde Naties ook af op een van hun wegwijzers, de
wereldtop over klimaatverandering in Kopenhagen. Zeer waarschijnlijk is het toeval
per ongeluk; desalniettemin lijkt het wel de bedoeling. Sta mij daarom toe om een
parallel te trekken naar een andere toevallige ervaring, die een bezoek aan de
Universiteit vn Tartu betreft in de vroege 1990er jaren. De universiteit is opgericht in
1632, in de periode dat Estland nog onderdeel was van het Zweedse rijk, en heeft
eeuwenlang als handelsmerk een enorm ruiterbeeld van de stichter gehad, Gustaf
Adolf. Toen Estland werd ingelijfd door het Sovjetrijk, werd het beeld omgesmolten
en omgegoten tot een beeld van Lenin en iedereen was stralend gelukkig over het
vooruitzicht van een nieuw omsmeltingsproces ten gunste van een omgesmolten
34