pdf-version - E-thesis

De Theatrale Cyborg
deterritorialisatie een pleidooi voor een wijze van betekenisconstructie waarin ruimte is voor
heterogeniteit. Een pleidooi voor het voortdurend zoeken naar wegen die je wegvoeren van de
veiligheid van de bekende en gekende situatie. Naast het concept deterritorialisatie, hanteert
Deleuze twee andere concepten die van belang zijn in deze context, te weten strata en flows. Het
concept strata staat voor de statische, georganiseerde, homogene representaties die functioneren
als obstakels in het proces van differentie: “Strata are acts of capture, they are like “black holes”
or occlusions striving to seize whatever comes within their reach” (idem:40). Het concept flows,
ook wel aangeduid met de term lines of flight, is de tegenpool van de strata en verwijst naar de
dynamische, creatieve, heterogene krachten waaruit het proces van deterritorialisatie is
opgebouwd (idem 508) 2
1.2.2 Openheid van de toekomst en potentiëring van het heden
Naast de principes van respectievelijk deconstructie en deterritorialisatie is een tweede aspect van
groot belang in het affirmeren van de differentie, te weten dat van een open houding ten aanzien
van de toekomst en een gerichtheid op de mogelijkheden in het hier-en-nu. De differentie die
Deleuze en Derrida nastreven kan alleen gerealiseerd worden wanneer de toekomst niet
beschouwd wordt als een voortvloeisel van het verleden, maar als een openheid aan
mogelijkheden (Patton in Patton & Protevi:2003:17), waarmee het hier-en-nu een moment wordt
van oneindige potentialiteit 3 .
Wanneer we het in het dagelijks leven hebben over onze toekomst, hebben we het meestal over
doelen die we willen bereiken of over de ontwikkelingen die we denken te kunnen voorspellen:
de baan die we willen hebben, het huis waarin we willen wonen, de persoon met wie we samen
willen leven etc. Aan de hand van onze ervaringen in het verleden en de verwachtingen van
onszelf en van anderen, creëren we een beeld van de toekomst. Binnen het differentiedenken van
Deleuze en Derrida is dit een non-productieve houding. Net als bij het representatieve denken als
wijze van betekenisconstructie, is hier sprake van een gesloten en hiërarchische binaire
verhouding tussen ideaal en representatie. Door middel van het verleden wordt een ideaalbeeld
gecreëerd van de toekomst. De werkelijke situatie wordt zo geïnterpreteerd als een representatie
van dit ideaal: een representatie die kan voldoen aan dit ideaal, maar er ook van kan afwijken.
Zowel het heden als de toekomst worden zo vastgezet in een structuur waarin geen oog is voor de
vele mogelijkheden die in het hier-en-nu openliggen en er dus onmogelijk sprake kan zijn van
differentie.
Om de differentie te affirmeren is het dus niet alleen noodzakelijk om oude structuren te
deconstrueren en te zoeken naar alternatieve wijzen van interpretaties, maar moet ook de
toekomst met een open blik benaderd worden. Alleen door het hier-en-nu te beschouwen als een
moment waarin alle mogelijkheden openliggen, kan het gevaar dat de alternatieve interpretaties
die voortkomen uit het proces van deconstructie/deterritorialisatie weer verworden tot statische,
2 Dit onderscheid tussen strata en flow vertoont veel overeenkomsten met het onderscheid dat Artaud enkele decennia
eerder maakte tussen formes en forces. In paragraaf 2.2.1 kom ik hier op terug.
3 De uitspraak dat het heden een moment wordt van oneindige potentialiteit is afgeleid van een uitspraak van Joost
Raessens die in de context van Deleuzes gerichtheid op de toekomst spreekt over een ‘potentiëring van de
werkelijkheid’ (Raessens:2001:93). Omdat de term werkelijkheid echter lijkt te verwijzen naar een moment dat een
zeker objectief waarheidsgehalte bevat en zo dus tegenstrijdig is aan het streven van het differentiedenken, spreek ik
liever over het hier-en-nu. Het belang dat ik hiermee hecht aan het hier-en-nu binnen het differentiedenken, is ook
aanwezig in het werk van Raessens wanneer hij spreekt over cinematografische moderniteit (een cinematografie waarin
de differentie waar Deleuze over spreekt zowel geaffirmeerd als geleefd wordt) als een methode om het hier-en-nu te
affirmeren (idem:44).
7