pdf-version - E-thesis

De Theatrale Cyborg
uitgangspunt nemen. Het theatrale lichaam representeert geen fictief personage, maar richt zich
op de zintuiglijke ervaring in het hier-en-nu: de ervaring van het ware leven van de forces.
Om dit te kunnen realiseren moet de acteur zich bewust zijn van zijn eigen lichaam. Dit was
volgens Artaud minder vanzelfsprekend dan het in eerste instantie misschien lijkt. Doordat het
theater al sinds de oude Grieken voornamelijk de nadruk had gelegd op de taal, was de acteur in
het Franse theater van begin twintigste eeuw min of meer vergeten dat hij een lichaam had om
mee te spelen: “They do nothing but talk, having forgotten they have a body onstage” (Artaud:
1974:95). Artaud wilde de acteur dit bewustzijn van het eigen lichaam teruggeven om zo, via het
lichaam, een direct contact met de innerlijke ervaringswereld (de forces) te kunnen realiseren:
“The actor is like a physical athlete, but with this surprising qualification, that he has an
emotional organism which is analogous to the athlete’s, which is parallel to it, which is like its
double, although it does not operate on the same level” (idem 260) 10 .
Artaud’s streven naar een fysieke wijze van acteren was, net als het Theater van de Wreedheid,
gebaseerd op het principe van absolute onbemiddeldheid en eenmaligheid. Paradoxaal genoeg
kreeg dit streven echter vorm in een, op een Balinese dansvoorstelling geïnspireerde, strikt
vastgesteld bewegingsidioom. Zo beschrijft Artaud in de tekst An emotional athleticism (1931-
1936) 11 een zestal verschillende ademhalingstechnieken die, ieder afzonderlijk en in combinatie
met elkaar, zouden corresponderen met specifieke emoties en ervaringen. De gefixeerdheid van
de geschreven taal waar Artaud zich tegen verzette, werd zo vervangen door een gefixeerde taal
van het lichaam. De reden voor deze opvallende keuze in de theorievorming van het Theater van
de Wreedheid is dat Artaud veronderstelde dat iedere force slechts door middel van één
specifieke beweging kon worden blootgelegd. Om er zeker van te zijn dat de acteur op het
moment van de voorstelling er in slaagde een bepaalde force te communiceren, moest het toeval
geheel uitgesloten worden (Siccama:2000:30). Wanneer we deze keuze echter plaatsen in
Artaud’s eigen theorievorming over het proces van representatie, kun je echter stellen dat ook
Artaud de forces vastzet in formes en zich zo conformeert aan de geslotenheid van het systeem
van representatie waar hij zich juist tegen verzet.
Voor het eerst in mijn bespreking van Artaud’s Theater van de Wreedheid wordt hier iets
zichtbaar van de ambiguïteit van deze theorie met betrekking tot het systeem van representatie
zoals dat in de inleiding van dit hoofdstuk ter sprake kwam. Enerzijds verzet Artaud zich tegen
het principe van representatie en streeft hij ernaar de differentie die naar zijn ervaring eigen is aan
het bestaan – de forces – te affirmeren en anderzijds stelt hij specifieke regels op waaraan het
Theater van de Wreedheid moet voldoen en spreekt hij over dit theater in termen van waarheid,
eenheid en geslotenheid: “I want to rediscover an idea of sacred theater”(Artaud:1976:276).
Hoewel Artaud’s opvattingen over het bestaan en theater op veel punten te interpreteren zijn als
postmodern, gaat hij in de uitvoering van deze opvattingen uit van moderne principes en opereert
hij binnen de gesloten kaders van het systeem van representaties. Deze tegenstrijdigheid is
enerzijds te begrijpen als een symptoom van de overgang van het moderne naar het postmoderne
tijdperk waarin Artaud zich historisch gezien bevindt: Artaud ervaart de beperkingen van het
moderne denken, maar mist de middelen en theorieën om hier ook werkelijk uit te breken.
Anderzijds is de ambigue relatie tot het principe van representatie te begrijpen vanuit het
10 Artaud gebruikt hier de term organisme niet in negatieve zin, zoals eerder wel het geval was in de omschrijving van
het orgaanloze lichaam. Deze tegenstrijdigheid lijkt te maken te hebben met het feit dat Artaud’s teksten geen
wetenschappelijke teksten zijn en dan ook niet altijd voldoen aan de eisen van objectiviteit en coherentie zoals ik die in
dit onderzoek wel probeer te hanteren. Helaas is er in dit onderzoek geen ruimte om verder in te gaan op Artaud’s
tegenstrijdige gebruik van de term organisme.
11 Onder andere verschenen in Antonin Artaud, selected writings (S. Sontag (ed) Berkely en Los Angeles 1976 p. 259-
267)
21