pdf-version - E-thesis

De Theatrale Cyborg
Hiermee raak ik meteen aan het tweede element dat voor mij een reden is om te spreken over een
verandering in intensiteit met betrekking tot de relatie mens en technologie. Dit is het gegeven dat
in de menselijke perceptie het onderscheid tussen biologie en technologie steeds minder aanwezig
is. Ik doel hiermee op het feit dat technologie, door zijn alom aanwezigheid, steeds minder
beschouwd wordt als iets kunstmatigs en als het ware opgaat in de dagelijkse gang van zaken.
Doordat technologie zo sterk geïntegreerd is in alle segmenten van de samenleving, heeft het de
status gekregen van iets vanzelfsprekends, iets ‘natuurlijks’ en is het in feite onzichtbaar
geworden. Deze ontwikkeling is van invloed op de wijze waarop we de relatie tussen technologie
en biologie ervaren en zegt iets over het vertrouwen en de afhankelijkheid van de mens ten
aanzien van de technologie.
Het derde en laatste aspect dat ik hier wil noemen met betrekking tot de groeiende verbintenis van
mens en techniek, is de ontwikkeling van technieken die de grens tussen biologie en technologie
werkelijk doet vervagen. Ik denk hierbij aan de opkomst van de biotechnologie die het mogelijk
maakt om levende organismen op celniveau te manipuleren en de vele medische toepassingen die
direct ingrijpen op het lichaam en zo deel uit gaan maken van dit lichaam. Het klonen van
stamcellen, het inbrengen van een pacemaker, het aanbrengen van een prothese of het uitvoeren
van een neuscorrectie: het zijn slechts enkele voorbeelden van de manier waarop technologie
letterlijk een symbiose aangaat met het natuurlijke lichaam.
Samen met het al eerder genoemde feit dat technologie altijd een verlengstuk is van het lichaam,
sterken deze drie aspecten – de alom aanwezigheid van de technologie, de vanzelfsprekendheid
en daardoor onzichtbaarheid van deze technologie en de steeds verdergaande vergroeiing van
lichaam en techniek – mij in het gevoel dat het tijdperk van het technologische lichaam of de
cyborg geen verre toekomst is maar alreeds zijn intrede heeft gedaan.
3.2 De cyborg als sociale entiteit
Voordat ik verder ga met de analyse van het technologische lichaam in het licht van het
differentiedenken van Deleuze en Derrida, is het van belang een kritische kanttekening te plaatsen
bij de hier bovenstaande omschrijving van het technologische lichaam. Deze omschrijving kan
namelijk de indruk wekken dat ik onder het technologische lichaam alleen die mensen reken die
toegang hebben tot de geavanceerde technologie van deze tijd; ofwel de welgestelde, westerse
burger. Dit is echter niet het geval. Het is naar mijn mening namelijk niet zo dat de invloed van
technologie zich alleen beperkt tot die groep mensen die ook werkelijk gebruik kan maken van de
mogelijkheden die het biedt. Ook het leven van de mensen die geen vrije toegang hebben tot de
meest geavanceerde technologie – in praktijk het overgrote deel van de wereldbevolking – wordt
voor een belangrijk deel bepaald door de huidige technologische evolutie. Ik denk hierbij aan de
arbeiders in de lage loonlanden die werken in de fabrieken van Philips en Sony, de boeren op het
platteland in derde wereldlanden die genetisch gemodificeerde gewassen verbouwen en de
Palestijnen die aangewezen zijn op zelfmoordaanslagen om zich te kunnen verdedigen tegen de
hightech wapenmacht van Israël. De hoogtechnologische samenleving bestaat niet alleen uit de
van alle gemakken voorziene westerse wereld, maar ook uit de lekkende oliepijpleidingen in
Siberië, de door gifgas uitgeroeide Koerdische bevolking en de Afrikaanse aids-slachtoffers die,
door een gebrek aan medische zorg, een snellere en een meer pijnlijke dood sterven dan hun
medeslachtoffers in het rijke westen. Ik deel dan ook Rosi Braidotti’s opvatting dat de invloed
van de technologische evolutie zo verstrekkend en complex is, dat ieder wereldburger een cyborg
is: “Cyborgs today would include for me as much the under-paid, exploited labour of women and
children on off-shore production plants, as the sleek and highly trained physiques of jetfighter
31