pdf-version - E-thesis

Inleiding
Theater, technologie en het lichaam
De Theatrale Cyborg
Het menselijk lichaam als object van wetenschappelijke reflectie is tijdens de studie Theater-
Film- en Televisiewetenschap voor mij een belangrijk punt van aandacht geweest. Zowel binnen
de specialisatie Theaterwetenschap als binnen de studie van de Nieuwe Media en Digitale Cultuur
kwam ik veelvuldig in aanraking met theorieën en praktijken waarin het lichaam een centrale rol
speelde. Met betrekking tot de Theaterwetenschap betrof dit in de eerste plaats het fysiek
aanwezige lichaam van de acteur en de toeschouwer tijdens het moment van de theatrale
interactie. In de studie van de Nieuwe Media en Digitale Cultuur manifesteerde het menselijk
lichaam zich als een technologisch lichaam en concentreerde de aandacht zich op de steeds
verdergaande vergroeiing van mens en technologie in de huidige samenleving.
Deze twee wetenschappelijke discoursen met betrekking tot het menselijk lichaam lijken op het
eerste gezicht ver van elkaar verwijderd te zijn. Elk discours kent zijn eigen onderzoeksterrein,
theorieën en begrippenapparaat. Binnen de Theaterwetenschap wordt het lichaam voornamelijk
vanuit een esthetische en dramaturgische instelling onderzocht en concentreert de aandacht zich
op vraagstukken over de verbeeldingsmogelijkheden van het lichaam, verschillende acteerstijlen
en de invloed van de gelijktijdige fysieke aanwezigheid van acteurs en toeschouwer op de
esthetische ervaring. Binnen de studie naar de Nieuwe Media en Digitale Cultuur wordt het
lichaam vanuit een breder perspectief benaderd en komen zowel filosofische, sociologische,
psychologische en politieke aspecten met betrekking tot de relatie lichaam en technologie aan
bod. Daarnaast is het theatrale lichaam ingebed in de eeuwenoude geschiedenis van het theater
waardoor het onderzoek naar dit lichaam vaak een historische component kent. Het
technologische lichaam daarentegen maakt onderdeel uit van de huidige hightech samenleving en
alle veranderingen die daarmee samengaan en wordt dan ook vaak besproken in het licht van de
mogelijke toekomst.
Ondanks de grote verschillen in context en benaderingswijze kent het denken over het lichaam
binnen de theaterwetenschap en dat binnen de studie van de nieuwe media en digitale cultuur één
belangrijke overeenkomst: beide discoursen zijn geworteld in een bepaalde maatschappelijke
context en spelen zo zowel een beschouwende als een sturende rol in de plaats en betekenis van
het lichaam in die specifieke context. Het denken over het lichaam in het huidige theater kan niet
losgezien worden van de maatschappelijke praktijk van het lichaam waarin technologie een
belangrijke factor is, evenmin als dat het onderzoek naar het technologische lichaam de kunst of
het theater – als plekken waar meningen, ideeën en fantasieën over dit lichaam vormgegeven en
gecommuniceerd worden – geheel buiten beschouwing kan laten.
Symbiose op theoretisch niveau
Deze wederzijdse verbondenheid van theater, technologie en het lichaam krijgt in de praktijk
vorm in voorstellingen en performances waar technologie een centrale plek inneemt. Ik denk
hierbij aan het werk van Robert Wilson en Guy Cassiers, twee theatermakers die de relatie mens
en technologie tot onderwerp maken in hun voorstellingen, maar ook aan dat van
technokunstenaars als Stelarc en Orlan die de theatrale performance inzetten als artistiek middel
om hun visie op het technologische lichaam te verbeelden. Alle vier deze kunstenaars leveren,
1