pdf-version - E-thesis

De Theatrale Cyborg
computers zullen zijn over tien jaar of dat we als mensen ooit in staat zullen zijn onze ziel te
downloaden op een digitale chip – als wel op de vraag in hoeverre de technologie entiteiten,
situaties en processen creëert die niet meer passen in een gesloten binair en hiërarchisch
denkkader. Oftewel: in hoeverre maakt het technologische lichaam differentie mogelijk?
In het eerste hoofdstuk gaf ik al aan dat het differentiedenken sterk verbonden is met het
postmoderne wereldbeeld. Het is niet alleen in de filosofie dat eind negentiende eeuw de
modernistische principes van waarheid, eenheid en identiteit ter discussie kwamen te staan en
vervangen werden door die van heterogeniteit, dynamiek en complexiteit. Ook de samenleving
heeft in diezelfde periode een soortgelijke verandering ondergaan. Onder invloed van onder
andere de globalisering en secularisering van het wereldbeeld zijn in de loop van de twintigste
eeuw veel traditionele interpretatiekaders doorbroken. Ik denk hierbij aan de emancipatie van de
vrouw en andere minderheden, de bevrijding van communicatie van de beperkingen van ruimte
en tijd, de digitalisering van het geld- en dataverkeer en de grote groei aan middelen van
personen- en goederenvervoer. De complexiteit, heterogeniteit en dynamiek die Deleuze en
Derrida omschrijven in hun differentiefilosofie zijn ook de kenmerken van de huidige
postmoderne situatie.
Zoals al blijkt uit de voorbeelden die ik hierboven noemde, heeft de technologie een cruciale rol
gespeeld in deze ontwikkeling. Hoewel de overgang van de moderne naar een postmoderne
maatschappij er in de eerste plaats één is van sociale en culturele aard, heeft de technologie voor
een belangrijk deel de voorwaarden geschapen voor deze omwenteling. Het zijn uitvindingen als
de telefoon, de televisie, de computer, het internet, de auto, het vliegtuig en de geavanceerde
wapenindustrie die de wereld omgevormd hebben tot een ‘global village’ waarin alles van
invloed is op elkaar en er niet meer zoiets bestaat als een eenduidige waarheid. Of zoals Braidotti
het stelt: ‘The distinctive trait of the historical era of postmodernity is the extent to which
technology has come to be inscribed as a major factor in both displacing and subsequently reterritorializing
the categorical dividing lines between the different domains’ (Braidotti:2004:6).
Deze verbinding tussen de huidige postmoderne situatie en de technologische vooruitgang laat
zien dat de geavanceerde technologie op veel punten de traditionele binaire interpretatiekaders
doorbreekt en zo de differentie die Deleuze en Derrida omschrijven mogelijk maakt.
Ook met betrekking tot het lichaam is dit aspect van differentiëring zichtbaar. Het idee van het
lichaam als een geheel biologische entiteit is niet langer houdbaar in de huidige maatschappij.
Door de technologie zijn veel van de structuren en tegenstellingen die eeuwenlang als basis
golden voor het interpreteren van het lichaam en het subject niet langer zaligmakend: ‘The posthuman
body is not merely split or knotted or in process: it is shot through with technologicallymediated
social relations. It has undergone a meta(l)morphosis and is now positioned in between
traditional dichotomies, including the body-machine binary opposition’ (Braidotti:2002:228). Het
technologische lichaam tart zo op verschillende manieren het gesloten binaire systeem van
representatie. Enkele voorbeelden hiervan zijn:
Aanwezigheid versus Afwezigheid: voor de komst van de verschillende
communicatietechnologieën als de telefoon en het internet gold alleen fysieke aanwezigheid als
‘aanwezig’. Tegenwoordig kun je echter op vele manieren op meerdere plaatsen tegelijkertijd
deels aanwezig zijn. De (mobiele) telefoon, de radio, de televisie en het internet bieden de
mogelijkheid om op de hoogte te zijn van, en een actieve rol te spelen in situaties zonder daar
werkelijk fysiek aanwezig te zijn.
33