pdf-version - E-thesis

3. Het technologische lichaam
De Theatrale Cyborg
Na in het vorige hoofdstuk een analyse gemaakt te hebben van het theatrale lichaam, is het nu tijd
om de overstap te maken naar het discours over het lichaam binnen het vakgebied van de nieuwe
media en digitale cultuur. Dit discours kent vele aspecten. Daar waar het theatrale lichaam in de
eerste plaats een esthetische entiteit is, is het technologische lichaam ingebed in alle segmenten
van de samenleving. Het denken over het lichaam binnen het vakgebied van de nieuwe media en
digitale cultuur kent dan ook zowel technologische, sociologische als psychologische elementen.
Gezien het theoretisch kader van dit onderzoek – het differentiedenken van Deleuze en Derrida –
benader ik het technologisch lichaam echter voornamelijk vanuit een filosofisch standpunt
waarbij het werk van Rosi Braidotti het belangrijkste uitgangspunt vormt.
Anders dan bij het theatrale lichaam, is de analyse van het technologische lichaam in de eerste
plaats een analyse van een theoretisch discours óver dit lichaam. Hiermee bedoel ik dat ik me niet
zozeer richt op de vraag hoe dit lichaam zich in de praktijk ontwikkeld heeft, zoals bij het
theatrale lichaam wel het geval was, als wel op de vraag op welke wijze er over dit lichaam wordt
gedacht en gesproken. Dit heeft tot gevolg dat de twee analyses van het lichaam niet geheel
vergelijkbaar zijn. Dit is echter niet problematisch met betrekking tot het samenbrengen van de
twee discoursen in één interpretatiekader, omdat het onderzoeksobject van dit onderzoek – het
lichaam in de multitechnologische performance - niet een weergave is van een specifieke praktijk
van het technologische lichaam, als wel deel uitmaakt van het denken over dit lichaam binnen een
specifieke historische context. De multitechnologische performance levert niet zozeer een
bijdrage aan de feitelijke ontwikkeling van het technologische lichaam, als wel aan het
maatschappelijke en theoretische discours over dit lichaam.
De opbouw van dit hoofdstuk is als volgt. Eerst geef ik een korte omschrijving van mijn definitie
van het technologische lichaam en de geschiedenis van dit lichaam. Vervolgens analyseer ik, aan
de hand van Rosi Braidotti, hoe dit lichaam zich verhoudt tot het principe van representatie en
dan in het bijzonder tot het denken in gesloten, binaire verhoudingen. De paradox van het
differentiedenken en orgaanloze lichaam spelen hierin een centrale rol.
3.1 Het technologische lichaam: een reële werkelijkheid
Het technologische lichaam is een concept dat waarschijnlijk allerlei associaties oproept. Al sinds
het begin van de negentiende eeuw heeft de sciencefiction literatuur en cinema ons personages
voorgeschoteld die een interessante en vaak beangstigende kruising vormen van mens en
machine. Ik denk hierbij aan Mary Shelly’s monster van Frankenstein (1816) – een wezen
geconstrueerd uit het materiaal van verschillende lijken, Arnold Schwarzenegger’s Terminator
(1984) – een onverwoestbare robot uit de toekomst in de gedaante van een ‘supermens’, Robocop
(1987) – de geïncarneerde politierobot uit de gelijknamige filmcyclus Robocop, en recentelijk
nog de intelligente, evoluerende computerprogramma’s uit de Matrix trilogie (1999-2003). Het
beeld dat deze personages oproepen van het technologisch lichaam, is dat van een exorbitante,
hardvochtige, maar fictieve entiteit. Dit beeld komt niet overeen met dat wat ik in dit onderzoek
versta onder een technologisch lichaam. Het technologisch lichaam, of de cyborg, is voor mij
geen fictief gegeven, maar een reële werkelijkheid. In lijn met wetenschappers als Rosi Braidotti
en Jos de Mul ben ik van mening dat de symbiose tussen mens en technologie in de vorm van de
29