pdf-version - E-thesis

De Theatrale Cyborg
van Gogh, getiteld: Van Gogh; a man suicided by society (1947) 8 . In deze tekst omschrijft Artaud
de wijze waarop Van Gogh, met wie hij als kunstenaar een grote verwantschap voelde, door de
samenleving tot zelfmoord zou zijn gedreven. Van Gogh’s schilderkunst was volgens Artaud zo
energiek en vernieuwend en stond zo dicht bij de forces, dat het een gevaar vormde voor de door
formes geconstrueerde schijnwerkelijkheid van het Frankrijk van eind negentiende eeuw. Omdat
de machthebbers hun positie niet wilden verliezen sloten ze Van Gogh buiten hun
zelfgeconstrueerde werkelijkheid en betitelden hem als gek. Ze werkten net zo lang in op Van
Gogh dat deze vergiftigd werd door de formes waarvan hij zich in eerste instantie had weten te
bevrijden en hij ging geloven in hun waarheid waardoor hem uiteindelijk niets anders restte dan
zelfmoord: “He (Van Gogh) did not commit suicide in a fit of madness, in dread of not
succeeding, on the contrary, he had just succeeded, and discovered what he was and who he was,
when the collective consciousness of society, to punish him for escaping from its clutches,
suïcided him” (Artaud:1976:487). De formes vormen samen dus niet alleen een
schijnwerkelijkheid die de gecultiveerde mens zichzelf voorhoudt om het bestaan te kunnen
bevatten, het is ook een werkelijkheid die door de heersende klasse misbruikt wordt om de eigen
machtspositie te behouden door anderen buiten te sluiten.
Gepijnigd door het onvermogen zijn eigen gevoelens op een authentieke, integere wijze te uiten
en door de onderdrukking die hij ervaart van buitenaf, streeft Artaud ernaar het contact met de
forces te herstellen. Om dit te realiseren keert Artaud zich af van de formes ofwel het
representatieve denken. Het betekenis geven aan individuele verschijnselen en entiteiten door ze
te beschouwen als representaties van een ideaal, houdt in dat je redeneert vanuit statische,
gecultiveerde concepten die altijd een afstand behouden tot de werkelijkheid. Artaud wil iedere
vorm van afstand en mediatie uitbannen. Zowel in zijn poëzie en prozateksten als in zijn denken
over theater streeft hij naar directheid, aanwezigheid, onbemiddeldheid (Siccama:2000:18).
Alleen zo kunnen de forces gevrijwaard blijven van formes en in al hun hevigheid en intensiteit
ervaren worden.
Uit bovenstaande wordt duidelijk dat Artaud’s radicale afwijzing van het principe van mimesis in
zijn Theater van de Wreedheid niet alleen een artistieke, maar ook een filosofische en
maatschappelijke dimensie kent. De term wreedheid in de titel van zijn theatertheorie verwijst
dan ook niet in de eerste plaats naar een bloeddorstige, sadistische wijze van ensceneren, maar
naar de verhouding van dit theater tot de forces. Deze verhouding is, in het licht van de strak
geordende westerse samenleving, wreed omdat de forces onontkoombaar zijn en een chaotische,
grillige en voortdurend veranderende structuur kennen (Van der Sijde:1998:137). Ze zullen
daardoor een ontregelende werking hebben op de samenleving. Daarnaast vraagt het blootleggen
van de forces om een radicale vernietiging van alle formes die samen de vertrouwde omgeving
vormen waarin de toeschouwer zich begeeft. Deze vernietiging kan overkomen als wreed, maar is
uiteindelijk de enige wijze waarop het werkelijke bestaan blootgelegd kan worden. Het Theater
van de Wreedheid zal het ware leven tonen en als dit wreed is in de zin van bloeddorstig of
sadistisch is dit niet de schuld van het theater, maar van het leven zelf: “It (theater en de plaag)
unravels conflicts, liberates powers, releases potential and if these and the powers are dark, this is
not the fault of plague or theatre, but life’ (Artaud: 1974:21).
De wijze waarop Artaud spreekt over wreedheid vertoont veel overeenkomsten met het eerder
behandelde proces van deconstructie en deterritorialisatie van respectievelijk Derrida en Deleuze.
Ook Artaud wil de vertrouwde kaders en tradities doorbreken en zoekt naar een wijze van
betekenisconstructie die recht doet aan de dynamiek en heterogeniteit van het leven.
8 Deze tekst is onder andere gepubliceerd in Antonin Artaud: selected writings (S. Sontag (ed. en introductie), Berkeley
en Los Angeles 1976, p. 483-512)
17