pdf-version - E-thesis

De Theatrale Cyborg
theoretisch kader te hanteren waarin beide vakgebieden hun plek kennen. Het theoretisch kader
dat ik hiervoor gekozen heb, is dat van het differentiedenken: een filosofische stroming in met
name de Franse filosofie met als belangrijke vertegenwoordigers onder andere Gilles Deleuze en
Jacques Derrida. Deze stroming, die sterk verbonden is met het postmoderne tijdperk, verzet zich
tegen de principes van eenheid, waarheid en identiteit en strijdt voor openheid, dynamiek en
heterogeniteit. Het lichaam neemt in dit denken een interessante plek in. Enerzijds is het een
entiteit die deel uitmaakt van het proces van differentiatie, anderzijds is het een gegeven dat van
belang is om zijn materiële, spatio-temporele eenheid.
De keuze voor het differentiedenken als invalshoek voor de problematiek aangaande het lichaam
in de multitechnologische performance, gaat samen met de keuze voor twee theoretici aan de
hand waarvan ik het theatrale en het technologische lichaam behandel. Dit zijn respectievelijk
Antonin Artaud en Rosi Braidotti.
Antonin Artaud, een Franse theatermaker en theoreticus, leefde en werkte in de beginperiode van
het postmodernisme en verzette zich met zijn theorie van het Theater van de Wreedheid tegen de
geslotenheid van zowel theater als samenleving. Zijn werk kent veel raakvlakken met de theorie
van het differentiedenken zoals Deleuze en Derrida die later zouden ontwikkelen en beide
verwijzen dan ook veelvuldig naar hem terug. Anders dan Artaud kan Rosi Braidotti, werkzaam
als professor in de vrouwenstudies in Utrecht en schrijfster van onder andere het boek
Metamorphoses (2002), voortbouwen op een decennia lange traditie in het differentiedenken en
beschrijft ze van daaruit de betekenis van het lichaam in de huidige technologische samenleving.
Ondanks het verschil in historische context en onderzoeksgebied is er dankzij het werk van
Derrida en Deleuze een duidelijke verbindingslijn te trekken tussen het denken van Artaud en
Braidotti. Het concept orgaanloos lichaam – geïntroduceerd door Artaud en via Derrida, maar
voornamelijk Deleuze, doorgegeven aan Braidotti – is hiervan een belangrijk onderdeel.
Het hierboven uiteengezette theoretisch kader leidt tot de volgende vraagstellingen aan de hand
waarvan ik de probleemstelling over de betekenis van het lichaam in de multitechnologische
performance onderzoek:
1) Wat zijn de belangrijkste elementen van het differentiedenken van Gilles Deleuze en
Jacques Derrida, in het bijzonder met betrekking tot het lichaam?
2) Hoe verhoudt, vertrekkend vanuit de theorie van het Theater van de Wreedheid van
Artaud, het theatrale lichaam zich tot het differentiedenken van Deleuze en Derrida?
3) Hoe verhoudt, vertrekkend van de theorie van Rosi Braidotti, het technologische
lichaam zich tot het differentiedenken van Deleuze en Derrida?
Na het beantwoorden van deze drie vraagstellingen denk ik in staat te zijn een interpretatiekader
op te stellen waarin het theatrale en het technologische discours samenkomen. Vervolgens toets ik
dit kader aan de praktijk van de multitechnologische performance. Het onderzoek sluit ik af met
een korte casestudie van de performance Philoctetes: fortify my arms (2002) van Eric Joris en
Peter Verhelst.
Doelstellingen
Het doel dat ik nastreef met dit onderzoek is meerledig. Zoals ik in het bovenstaande al uiteen heb
gezet, wil ik in de eerste plaats een interpretatiekader opstellen van waaruit het lichaam in de
multitechnologische performance in al zijn complexiteit besproken en geanalyseerd kan worden
en dat zowel inzichtelijk en bruikbaar is voor theaterwetenschappers als wetenschappers op het
3