pdf-version - E-thesis

1.4 Het menselijk lichaam in het licht van het differentiedenken
De Theatrale Cyborg
Na een uiteenzetting gegeven te hebben van het differentiedenken van Jacques Derrida en Gilles
Deleuze is het in het kader van dit onderzoek nu van belang in te gaan op de vraag welke plek het
menselijk lichaam inneemt in deze theorie. Eén concept is hierin van groot belang en dit is het
concept corps sans organe, ofwel het orgaanloze lichaam.
Het orgaanloze lichaam is een concept dat oorspronkelijk geïntroduceerd werd door Antonin
Artaud in 1947, maar dat voornamelijk gehanteerd wordt door Deleuze. Het lijkt in eerste
instantie een nihilistisch, destructief concept – een lichaam zonder organen is een levenloos
lichaam. Het tegendeel is echter het geval. De term orgaanloos verwijst niet zozeer naar de
organen zelf, als wel naar de organisatie van de organen in de vorm van een organisme: “The
BwO (het orgaanloze lichaam) is opposed not to the organs but to that organization of the organs
called the organism (Deleuze & Guattari:1987:158) 4 . Het orgaanloze lichaam is zo het lichaam
dat geheel bevrijd is van iedere vorm van structuur en representatie en één is met de
gedifferentieerde krachten die eigen zijn aan het bestaan.
Het orgaanloze lichaam kan gerealiseerd worden door een proces van
deconstructie/deterritorialisatie, maar is tegelijkertijd ook een grens. Net als het
differentiedenken, zit het orgaanloze lichaam gevangen in een paradox. Omdat totale differentie,
totale chaos zou betekenen en betekenisloos zou zijn, bevindt het orgaanloze lichaam zich
voortdurend in een proces van deconstructie en reconstructie, van deterritorialisatie en
reterritorialisatie. Het orgaanloze lichaam is dan ook een lichaam dat nooit geheel kan worden
bereikt, maar wel voortdurend kan worden nagestreefd: “You never reach the Body without
Organs, you can’t reach it, you are forever attaining it, it is a limit” (idem 150). Het orgaanloze
lichaam behoudt hierdoor altijd een zekere spatio-temporele, ofwel materiële structuur, ook al is
deze voortdurend in beweging.
Wanneer we het concept orgaanloos lichaam en de eerder behandelde theorie relateren aan het
concrete menselijke lichaam om het later in dit onderzoek weer toe te spitsen op respectievelijk
het theatrale en het technologische lichaam, kunnen er naar mijn mening twee conclusies
getrokken worden. Dit is ten eerste dat het lichaam in het licht van het differentiedenken geen
biologische eenheid is, maar een culturele gestalte: een entiteit die geïntegreerd is in het
complexe systeem van culturele processen van betekenisgeving. Dit betekent dat de betekenis van
het lichaam afhankelijk is van representaties en het dus deel kan uitmaken van het proces van
deconstructie/deterritorialisatie.
Naast de aspecten van heterogeniteit en dynamiek legt het differentiedenken de nadruk op de
materialiteit van het lichaam. Door zijn spatio-temporele eenheid is het lichaam een plek waar de
gedifferentieerde krachten samen kunnen komen in één punt en betekenis krijgen. Daarnaast kan
alleen in het hier-en-nu de toekomst benaderd worden als een openheid aan mogelijkheden. Het
lichaam in het differentiedenken beweegt zich dus tussen totale differentie en spatio-temporele
eenheid en is idealiter een orgaanloos lichaam in wording.
1.5 Conclusie
In bovenstaande paragrafen heb ik een korte uiteenzetting gegeven van de differentiefilosofie van
Gilles Deleuze en Jacques Derrida. De belangrijkste punten hierin met betrekking tot dit
4 Deleuze verwijst hierbij naar Artaud’s visie op het lichaam en de organen. In paragraaf 2.2.2 ga ik hier dieper op in.
11