en Archeologie met beleid. Afwegingskader voor archeologiebeleid in

De huidige situatie
De gemeenten in de Regio Achterhoek kennen
een ruime traditie met het uitvoeren van archeologisch
onderzoek. 4 In de afgelopen 15 jaar zijn
door derden (archeologische marktpartijen) bijna
650 archeologische vooronderzoeken uitgevoerd. 5
In de dagelijkse praktijk uit de zorgplicht zich
vooral op het vlak van het bepalen van onderzoeksplicht
bij bestemmingsplanwijzigingen en
bij de aanvraag van omgevingsvergunningen.
Ieder plan wordt beoordeeld op de wenselijkheid
om archeologisch onderzoek uit te voeren. De
norm die in de Monumentenwet is vastgesteld, is
dat voor elke bodemverstoring vanaf 100 vierkante
meter een archeologisch onderzoek uitgevoerd
moet worden. Deze grenswaarde is overigens niet
bepaald op basis van archeologisch-inhoudelijke
overwegingen, maar vormt de uitkomst van een
politiek debat en geldt alleen voor ‘huis-, tuinen
keukengevallen’. Nog los van de vraag of dit
wetenschappelijk relevant is, betekent de 100vierkante-meter-norm
een belasting van vrijwel
iedere ruimtelijke ontwikkeling met archeologisch
onderzoek. Reeds in een groot deel van Nederland
hebben archeologen en bestuurders daarom
vrijstellingen van archeologisch onderzoek
ingesteld, waarbij vooral praktische overwegingen
bepalend zijn voor de uiteindelijk gekozen
vrijstellingsgrenzen. 6
Afwegingskader
Archeologische vindplaatsen en verwachtingen leggen
ruimtelijk gezien een grote claim op de grond.
In de praktijk krijgen veel burgers dus te maken met
archeologie. De overheid die heeft bepaald dat er onderzoek
moet plaatsvinden is echter verplicht inzicht
te geven in de achterliggende argumenten en de
wijze waarop eventueel tegengestelde belangen tegen
elkaar zijn afgewogen. De bodemverstoorder die
de verplichting tot het financieren van archeologisch
onderzoek (of behoudmaatregelen) krijgt opgelegd,
heeft daar recht op. In de praktijk wordt gekeken naar
de aard en omvang van de geplande bodemingrepen
in relatie tot de (verwachte) aanwezigheid van
archeologische resten. Maar mag de nadruk op verwachte
archeologische resten wel het enige criterium
zijn voor het afdwingen van onderzoek? 7 En is bij
kleinschalig onderzoek alles wel belangrijk of zijn er
wellicht speerpunten te benoemen? Uit een aantal
recente uitspraken van de Raad van State blijkt dat bij
afwijking van de 100 m2-grens in opwaartse zin hoge
eisen worden gesteld aan de motivering van afwijking
van deze ondergrens! 8
De gemeentes in de Regio Achterhoek beschikken
momenteel over gedetailleerde archeologische
verwachtingskaarten en op basis hiervan is op
gemeentelijk niveau voorlopig AMZ-beleid geformuleerd.
Onlangs is er tevens een regionale archeologi-
sche kennisagenda beschikbaar gekomen. 9 Wat nog
ontbreekt, is een praktisch en helder afwegings- en
selectiekader op grond waarvan keuzes gemotiveerd
kunnen worden voor het al dan niet (laten
of verplichten tot het) uitvoeren van archeologisch
onderzoek bij bodemverstorende activiteiten. Veel
belangengroepen weten namelijk niet of het opgelegde
onderzoek zinvol is (geweest) of vinden de
kosten relatief hoog voor iets wat niet altijd ‘iets’
oplevert. Een meer genuanceerd en gemotiveerd
regionaal afwegingskader moet voorzien in een werkbare
uitvoering van de archeologische monumentenzorg
op gemeentelijk schaalniveau. Als onderdeel
van dit afwegingskader willen de regiogemeenten
gebruik maken van de afwijkingsbevoegdheid uit
de Monumentenwet (art. 41a) om tot een afwijking
van de wettelijk vastgelegde ondergrens van 100
vierkante meter te komen. Uitgangspunt daarbij is
een maatschappelijk aanvaardbare balans tussen de
ontwikkeling van ruimtelijke ordening en het zorgvuldig
beheren van het (ondergronds) cultuurhistorisch
erfgoed.
Archeologie met beleid | Schakel 1: Ondergrenzen 13