en Archeologie met beleid. Afwegingskader voor archeologiebeleid in

RAAP-RAPPORT 1701 (herziene eindversie)
het Christendom definitief in onze streken
door. De missionaris Ludger stichtte omstreeks
het jaar 800 te Wichmond, Zelhem en moge-
lijk ook te Winterswijk de eerste kerken in de
Achterhoek. De gemeente Berkelland maakte
oorspronkelijk deel uit van het Münsterse
kerspel Groenlo, dat vermoedelijk in de 9e
of 10e eeuw is gesticht. 38 Op verscheidene
plaatsen in en nabij de gemeente Berkelland
zijn archeologische vondsten uit de tweede helft
van de Vroege Middeleeuwen gedaan (725-
1050 na Chr.). Waarschijnlijk zijn veel van de
boerderijen en buurtschappen in de gemeente
Berkelland al in deze tijd ontstaan. Op de
westflank van de Needse Berg bevond zich in
deze tijd een nederzetting, evenals nabij erve
Olminkhof te Mallem ten zuiden van Neede en
erve Temmink te Brammelo, gemeente Haaks-
bergen, ten oosten van Neede. 39 Op de Needse
Berg is verder een losse vroeg-middeleeuwse
munt gevonden.
Late Middeleeuwen
In de Vroege en Late Middeleeuwen behoorde
de gemeente Berkelland tot het bisdom
Münster. In de Late Middeleeuwen (1050-1500
na Chr.) werden kerken gesticht te Neede (ca.
1230) en Geesteren (ca. 1246). De kerk van
Eibergen (1408) en de kapel van Gelselaar
(1440) zijn van iets jongere datum. 40 In wereld-
lijk opzicht viel de gemeente Berkelland binnen
de heerlijkheid Borculo, mogelijk een afsplitsing
van de oude graafschap Lohn. 41 De heerlijk-
heid Borculo werd bestuurd door de heren
van Borculo, die er een kleine ridderschap op
na hielden. 42 De edelen die deel uitmaakten
van deze ridderschap bewoonden havezaten
38 Demoed, 1996.
39 O.a. Verlinde, 1991.
40 Demoed, 1996; Smit, 1974.
41 Van Veen, 1918.
42 Martens van Sevenhoven, 1924.
91
verspreid over de heerlijkheid. Grootgrondbe-
zitters (edelen en kerkelijke instanties) waren
eigenaar van boerderijen die door horigen
werden bewerkt. Hun grondbezit werd beheerd
en geëxploiteerd vanuit centrale hoven, zoals
de Hof te Neede van het stift Überwasser te
Münster.
Een groot aantal boerderijen in de gemeente
Berkelland werd reeds in de Late Middeleeuwen
in historische bronnen vermeld. De oudste
vermeldingen komen voor in een goederenlijst
van de Graaf van Dale, Heer van Diepenheim,
die tussen 1188 en 1300 gedateerd wordt. 43 Op
verscheidene plaatsen in de gemeente Berkel-
land zijn al archeologische resten uit de Late
Middeleeuwen aangetroffen. Aangenomen
mag worden dat ook onder nog bestaande
boerderijen die in Late Middeleeuwen worden
vermeld archeologische resten uit deze periode
aanwezig zijn. Belangrijke boerderijen, o.a. de
hoven, werden in deze tijd vaak versterkt door
middel van een gracht en een wal. Interessant
zijn ook de watermolens die vrijwel zeker (ten
dele) uit de Late Middeleeuwen dateren, zoals
de IJzermolen te Rekken (watermolen met
bijgebouwen, locatie onbekend) en een water-
molen aan de Bosberggoot te Borculo. Van de
Mallumse Molen te Eibergen dateert een eerste
vermelding uit 1424. Na een brand in 1748 is de
molen verbouwd, de molen is nu nog in gebruik
als koren- en pelmolen. Resten van laat-middel-
eeuwse ijzersmeltovens op de Hesselinkes te
Borculo getuigen van een (bescheiden?) lokale
ijzerindustrie. 44
43 O.a. De Reus & Hemelman, 1988.
44 Hulst, 1995.