nominatiedossier Droogmakerij De Beemster - Bewoners Netwerk ...

stad Bredstedt. In 1617/1619 maakte Sems in opdracht van de Deense koning een ontwerp voor
Christianshavn). Jan Claesz. Rolwagen bedijkte in opdracht van de Hertog van Sleeswijk‐Holstein zes
polders met een oppervlakte van ca. 2000 ha., 1610‐1613), in de Vistula‐delta, in Zweden (Gothenburg,
gesticht 1603 door Karel IX, ontwerp Hans Fleming en Peter Nicolaes de Kempe, verwoest 1611,
herbouwd door vermoedelijk Nederlandse ingenieurs, gezien de formele verwantschap met de
stedenbouwkundige aanleg van Christianhavn (ontwerp Johan Sems (ingenieur, landmeter)
(1616/1617)), en met het plan voor Friedrichstadt in Sleeswijk‐Holstein), in Frankrijk, zoals
bijvoorbeeld in Marais Vernier (1626) of in Petite Flandre (1607‐1639) nabij Rochefort of in de
Marseilette (1622‐1625) ten noordoosten van Carcassone. Ook in Italië werkten zij aan ondermeer de
Pontijnse Moerassen (de ʹDic‐Maestroʹ Gilles van den Houten, later opgevolgd door Nicolaas Cornelis
de Wit, door Nicolaas van der Pellen en Cornelis Jansz. Meyer (schreef ʹDel modo di seccare le Paludi
Pontineʹ), 1622‐1623, 1637, 1659‐1675, 1707). Op meerdere plaatsen in Rusland deden zij eveneens hun
werk, zij het hoofdzakelijk na 1700.
De strikt geometrische indeling van de drooggevallen gronden in de droogmakerij van De
Beemster plaatst zich nadrukkelijk in de lijn van het denken over de planmatige indeling van de ideale
stad, zoals zich dat in Europa sedert de theorieën van Griekse antieke schrijvers bekend, bestudeerd en
toegepast is.
In deze aanleg klinken verder de Vitruviaanse uitgangspunten van firmitas, utilitas en venustas door.
Hier heersen de principes van orde, van ratio, van mathematische beginselen en van weloverwogen
planning, op een monumentale schaal uitgevoerd.
Bleef in de stedenbouw veel van het theoretisch klassieke gedachtengoed in de praktijk beperkt tot
beschouwingen in traktaten, in De Beemster kreeg het zijn directe, daadwerkelijke vertaling en
toepassing. Het concept van de ʹideale stadʹ, gebaseerd op geometrisch, rationele grondslag, kreeg in
het grid van De Beemster zijn werkelijkheid.
De elkaar in Middenbeemster kruisende Rijper‐ en Middenweg, naast wier snijpunt de Herv. Kerk is
gebouwd in 1621‐1623, weerspiegelt feitelijk de klassieke opvatting van ʹ_ardo et decumanusʹ. Ook
wordt er door het plaatsen van de kerk bij dit snijpunt aansluiting gevonden bij de christelijke
symboliek, zoals die zich sedert de middeleeuwen vertaald heeft volgens de opvatting, dat eertijds
Jeruzalem en Rome volgens overlevering ook een indeling in vier kwartieren, ontstaan door het
snijpunt van wegen, zouden hebben gehad.
De droogmakerij De Beemster is de verwezenlijking, de materialisatie, van klassieke literair‐
filosofische verhandelingen en architectuurtraktaten, van utopische idealiserende beschouwingen over
de ʹcittà idealeʹ. De ʹcittà idealeʹ had niet alleen een ideale ruimtelijke orde, maar vormde ook een
afspiegeling van een ideale sociale orde.
De Beemster als site en als cultural landscape is een intellectueel concept, dat zijn vorm heeft gekregen
als een designed landscape, als een architectonisch landschap. Hier zijn het gegroeide en het door de
mens gewenste, bedoelde landschap, het stedelijke en het landschappelijke, het natuurlijke en het
cultuurlijke in elkaar overgegaan.
Deze droogmakerij was in de 17de eeuw ontworpen als een plantage van nut en plezier, van ʹotium et
negotiumʹ, van het besteden van vrije tijd aan de zoetigheid van het buitenleven en van het werkzame
leven in het zweet des aanschijns.
De ietwat verhoogd aangelegde wegen bieden steeds een weids, imposant uitzicht over de omgeving.
Een concept, dat Palladio eerder voorstond voor de wegen in de Italiaanse Po‐vlakte.
De Beemster met zijn rechthoekig wegenpatroon weerspiegelt wat Andrea Palladio (1508‐1580) in het
derde boek van diens I quattro libri dellʹ architetturaʹ (1570) als volgt heeft omschreven (Chapter I, Of
roads):
ʹThe roads ought to be short, commodius, safe, delightful and beautiful; they will be short and
12