nominatiedossier Droogmakerij De Beemster - Bewoners Netwerk ...

het bemalen door molens plaatsvond er sprake is geweest van de aanwezigheid van een veertiental
molengangen. Het aantal daarin geplaatste molens kon in de loop der tijden verschillen. Eén van de
meest indrukwekkende stukken moet het gedeelte bij Kruisoord zijn geweest waar er eens 21 molens
gestaan hebben. Van een aantal daarvan is nog hun vroegere standplaats te zien als ook het verloop
van de eens toevoerende watergangen (de kolken). Begin 19de eeuw is men begonnen met de
schepraderen van de molens te vervangen door vijzels om daarmee de capaciteit van het bemalen te
kunnen verhogen.
De herinnering aan het feit van de vroegere molenbemaling is beeldend en symbolisch weergegeven
door de kunstenaar Hans Belleman, die op een vijftal plaatsen gedeelten van molenwieken heeft laten
verzinken in de grond waar eens molens hun werk deden.
Het was vermoedelijk hoofd‐ingeland Dirck van Oss, die met behulp van de landmeters Sinck
en Gerrit Dirksz. Langedijk (ca. 1561‐1623) een indeling ontwierp, met vijf wegen in de lengte en zes
in de breedte, en vier tochten in de lengte en vijf in de breedte. Daarbij is dan uitgegaan van een
indeling in vierkanten.
Een ontwerper van de aanleg van De Beemster is niet bekend. In de 17de eeuw was het zo, dat
de verdere aanleg overgelaten werd aan de besturen van een droogmakerij of polder.
In artikel XV van de Kavel‐conditiën van 1613 was bepaald, dat,
ʹ..er gemaakt zullen worden vijf wegen langs, en vijf wegen dwars door de Beemster ............ en
zal tusschen iederen weg een togtsloot geleid worden ........in zoodanige proportie en
distantie van malkander, dat er vierkanten zullen vallen........., waarin de kavels met het eene
einde aan den ʺweg en met het andere einde op een van de....togtslooten zullen uitkomen....ʹ
(Bouman, p. 290).
De basismaat van de verkaveling bestaat uit een langwerpige kavel van 180x900m. De korte
zijden van de kavels zijn verbonden met een afwateringstocht en een ontsluitingsweg.
De oppervlaktemaat van een standaard‐kavel bedroeg 20 morgen. Vijf van dergelijke kavels vormen
een eenheid, een module van 900x900m; vier van deze eenheden vormen op hun beurt een groot
vierkant van vierhonderd morgen land
De zes vierkanten van 900x900m corresponderen qua richting zoveel mogelijk met de looprichting
van de vroegere oeverranden van het meer. Dit is gedaan om zoveel mogelijk het overhouden van
onrendabele kavels langs de randen tegen te gaan.
Aan de zuid‐, west‐ en oostkant is de kavelstructuur aan de randen van de droogmakerij verdicht. In de
Kilpolder zijn smalle kavels gelegen, langs de Volgerweg grote en (heel) kleine percelen nabij
Purmerend (bedoeld voor tuinders).
De as van het regelmatig deel van de zes vierkanten gelegen in het hart van de droogmakerij is de
Middenweg, die van noord naar zuid loopt. Deze weg loopt als middellijn nagenoeg over de grootste
lengtemaat van de Beemster. Het wegenkruis van Middenweg en Rijperweg/Middensloot is overigens
niet georiënteerd op wegen, gelegen direkt buiten de droogmakerij. Dit om zodoende de grootst
mogelijke ruimte te krijgen om de rationele indeling in zes vierkanten mogelijk te maken.
In het gebied buiten de centrale rechthoekige ruimte zijn vijf wegen ten opzichte van het systeem van
vierkanten verschoven om aan te sluiten op de bestaande wegen van het aangrenzende oude land. Drie
richten zich op de kerktorens van Purmerend, Oosthuizen en van Mijzen, de beide andere sluiten aan
op bestaande wegen.
De kern van de droogmakerij met haar zes modules vormt een regelmatig geometrisch raster. De
tussen de ringdijk en deze modules aangelegde kavels zijn qua indeling afhankelijk van het bodemrelief
en de ruimtelijke situatie ter plaatse. Ook deze kavels kregen een oppervlakte van 20 morgens. De
24