nominatiedossier Droogmakerij De Beemster - Bewoners Netwerk ...

Noordoostpolder (door Nederland opgenomen op de Tentative List).
Kijkt men naar de 17de‐eeuwse planmatige en geometrische stadsuitbreidingen van
Amsterdam dan is er sprake van een opvallende parallellie tussen de droogmakerij van De Beemster en
de uitleg van Amsterdam.
Amsterdam groeide aanvankelijk conform de parcelleringen, die overeenkwamen met de bestaande
ontginningspatronen, die voordien getrokken waren bij het ontginnen van het veen.
Toen de stad zich op het eind van de 16de en aan het begin van de 17de eeuw ten gevolge van
schaalvergroting en ingrijpende veranderingen, met name op economisch gebied, drastisch ging
wijzigen, was een stedenbouwkundige uitleg noodzakelijk.
In 1609 kreeg Amsterdam van de Staten van Holland octrooi om de huizen, die gebouwd waren
buiten de bestaande omwalling te onteigenen ten behoeve van de stadsuitleg. Het betrof een 3330
huizen.
In 1613 was het zover dat er begonnen kon worden met de uitleg. Hierbij was een aantal personen
betrokken, die ook een directe rol hebben gespeeld bij het totstandkomen van de droogmakerij van
De Beemster.
Toen is een begin gemaakt met de aanleg van de ook voor plaatsing op de Lijst van het Werelderfgoed
voor te dragen historische grachtengordel van de Herengracht met twee nieuwe grachten, de Keizers‐
en de Prinsengracht (1615, respectievelijk 1614).
Bij die stadsuitbreiding werd niet meer het vroegere verkavelingspatroon gevolgd. Er werd een
geometrisch, mathematisch patroon gehanteerd met een hiërarchische indeling met erven, straten en
dwarsstraten. Ook werden nauwkeurige bepalingen opgesteld over de breedte en diepte van de erven
langs de hoofdgrachten met brede kades, breder dan gewoonlijk. Ook zijn er bijzondere voorschriften
opgesteld om de kwaliteit van de architectuur van de te bouwen huizen te waarborgen. De
dwarsstraten tussen de grachten sloten aan op het stratenpatroon van de kern van de laat‐
middeleeuwse stad, zodat de stad in haar geheel door de radiale aanleg meer bereikbaar was door
directe onderlinge verbindingen.
De uitleg van 1613 liep tot aan de Heiligeweg, de latere uitbreidingen van 1655 en 1662 strekten zich
van daar oostwaarts uit. Die gaven Amsterdam zijn uniek historische plattegrond, die het na 1662
verkreeg door de stedenbouwundige plannen van de landmeter Cornelis Danckertsz. de Jonge, die met
de stadsarchitect Daniël Stalpaert straten en grachten uitzette.
Een dergelijke planmatige aanpak heeft daarna model gestaan bij de plannen voor stedenbouwkundige
uitbreidingen van steden als Haarlem en Utrecht.
Ook in de architectuur van de Amsterdamse stadsuitbreiding deed de invloed van de Italiaanse
renaissance‐architectuur zich nadrukkelijk gelden. Niet in academische zin, maar die invloed werd
verwerkt tot wat wordt genoemd de Hollandse Renaissance, daarna, na de jaren ʹ30 van de 17de eeuw
gevolgd door het Hollands Klassicisme, eveneens geïnspireerd op Italië.
Architecten uit Amsterdam werkten ook buiten de stad. De Amsterdamse architect Hendrick de
Keyser (1565‐1621), ontwerper van de Zuiderkerk (1603) en de Westerkerk (1631) in die stad, ontwierp
de Herv. Kerk in Middenbeemster. Philip Vingboons (1607‐1678) bouwde er in 1660 de Cromhout‐
huizen aan de Herengracht, een groep van vier monumentale woonhuizen. De Haarlemse schilder en
bouwmeester Salomon de Bray beschouwde in diens in 1631 verschenen Architectura moderna de
architect Hendrick de Keyser als een baanbreker, als een architect, die de middeleeuwse wereld van het
bouwen had weten los te laten.
Het bijzondere beeld doet zich voor, dat aan het begin van de 17de eeuw nieuwe
stedenbouwkundige plannen, voor het aanwinnen van nieuw land of voor de aanleg van ketens van
buitenplaatsen, zoals in de ontginning van ʹs‐Graveland en langs rivieren zoals de Vecht en de Amstel
eerder een maatschappelijke elitaire en intellectuele bovenlaag van regenten, staatslieden en koopheden
de toon hebben gezet dan dat plaatsvond aan de hand van plannen en initiatieven van ingenieurs en
bouwmeesters.
16