nominatiedossier Droogmakerij De Beemster - Bewoners Netwerk ...

Het vierkant als vorm en als symbool was een bijzonder thema bij Scamozzi, die als theoreticus
bijzonder geliefd en populair was in het Nederland van de 17de eeuw. Het vierkant in zijn
symbolische, want emblematische betekenis werd beschouwd als zinnebeeld van vastheid en
hechtheid.
Bij het vierkant met deze eigenschappen keren dan weer de principes terug van utilitas (de
droogmakerij als landbouwgrond), firmitas (het vierkant, het geometrisch patroon van lanen, wegen,
sloten, kavels, van een streng perspectief) en venustas (de droogmakerij, die ruimtelijke schoonheid
teweeg brengt door haar indeling met door bomen omlijste ruimtes , ʹgroene kamersʹ).
Een tweede bron van inspiratie voor de moderne opvattingen van toen over stedenbouw en
landschapsarchitectuur avant‐la‐lettre vormde de meer mathematische benadering. Die kwam met
name van de Leidse Academie, waar sedert 1600 de richting van de ʹDuytsche Mathematicqueʹ werd
onderwezen aan toekomstige vestingbouwkundige ingenieurs en landmeters door de professoren
Simon Fransz. van Merwen en de wiskundige Ludolf van Ceulen, na diens overlijden in 1610
opgevolgd door Franciscus van Schooten sr.
Zij onderwezen er in het ʹideaal van de rechte lijnʹ, dat zijn toepassing kreeg in de stedenbouw,
tuinkunst en ʹlandschapsarchitectuurʹ van toen.
Ingenieurs ontwierpen vooral de fortificaties en andere verdedigingswerken. De landmeters brachten
de te onteigenen gronden in kaart, maakten het stratenplan, zenen de kavels uit, bakenden straten,
pleinen en grachten af.
In de opleiding stond volgens de beginselen van de mathematica, afgeleid van de Natuur, de Antieken
(zoals Plato) en de Kerkvaders (St. Augustinus) het verwerven van kennis van de geometrie, aritmetika
en proporties voorop. Er is wel gesteld, dat ʹmet de stijgende reputatie van de mathematika in de
praktijk van het openbare leven, onvermijdelijk de versterking van het prestige en de status van de
militaire ingenieur gepaard ging. In geen enkel land van het toenmalige Europa was deze ontwikkeling
zo sterk als juist in Nederlandʹ (Taverne, ʹIn ʹt land van belofte ........... ʹ, p. 50).
De Academie diende inʹ de eerste plaats om ingenieurs op te leiden, die zich in dienst wilden stellen van
het land. Deze opleiding heeft tot ver in de 17de eeuw grote invloed in binnen‐ en buitenland
uitgeoefend op het denken over architectuur en vestingbouw.
Een Academie ook, die belangstellenden in de leer van de vestingbouw en stedenbouw aantrok uit
aangrenzende landen en uit Scandinavië, met name door de deense koning Christian IV en Zweedse
koning Gustav II Adolf en diens opvolger Christina daartoe aangezet. Militairen ten tijde van Gustav
II Adolf werden in de Noordelijke‐Nederlanden geschoold in de vestingbouw bij de hogeschool van
Prins Maurits. Gustav II Adolf zelf onderhield directe betrekkingen met Simon Stevin, de
belangrijkste adviseur van Prins Maurits op dit terrein.
Topos in de 17de eeuw was hoe de kunst orde, nut en schoonheid kan brengen in en aan de
natuur. Of zoals toen geschreven, kunst maakt alles regelmatig. Het is juist de kunst, die het mogelijk
maakt de onderliggende ordening in de natuur, de harmonie en de wetmatigheid van de natuur in het
zicht te brengen. Orde en harmonie in de natuur wordt verkregen door het toepassen van de wenen
van de symmetrie.
Het zijn de rechthoek, cirkel en het vierkant, die door hun geometrie de tuin‐ en landschapskunst van
de 17de eeuw zijn gaan bepalen.
In De Beemster is het vierkant als basis‐principe van ordening toegepast. Vanuit het snijpunt
van Middenweg en Middensloot zijn de zes de ruimtelijke orde van De Beemster bepalend
gegroepeerd. Deze zes vierkanten vormen samen een rechthoek met de ideale maatverhouding van 2:3.
Op de snijpunten van het ingeschreven grid van de rechthoek waren oorspronkelijk dertien open
ruimtes, vierkante pleinen geprojecteerd. Op vijf ervan waren nederzettingen bedoeld, de overige
waren bedoeld als marktpleinen.
Die te Middenbeemster, de kern van de ruimtelijke compositie van de geometrische rechthoek en kern
14