nominatiedossier Droogmakerij De Beemster - Bewoners Netwerk ...

commodius if made in a strait line, and if they be made ample, that so the carts and the cattle
meeting, do not impede one another .......... The conveniency they afford, and besides being in
them able to see at a great distance, and besides to discover a good deal of the country,
whereby great part of the fatigue is alleviated, and our minds (having always a nwe prospect
bef ore our eyes) find great satisfaction and delightʹ
(Placzek, Andrea Palladio).
Sprekend over wegen buiten steden, heeft Palladio in hetzelfde boek geschreven, dat (Chap. III, Of the
ways without the city),
ʹThe ways without the city ought to be made ample, commodius, having trees on either side,
by which travellers may be defended from the scorching heats of the sun, and their eyes
recieve some recreation from the verdureʹ
(Placzek, Palladio).
De orthogonale ruimtelijke en regelmatige indeling en ordening van kavels, wegen en sloten,
is tot op heden bewaard gebleven en bepaalt de harmonie en de proportie van het ruimtelijk beeld.
Het ʹinterieurʹ van de droogmakerij met zijn inrichting met door bomen omgeven ʹgroene kamersʹ
bepaalt de karakteristiek en de esthetiek van de aanleg.
Voor de ideale stad, aangelegd vanaf de 16de eeuw tot diep in de 18de eeuw, gold het
schaakbordpatroon als indeling en stratenpatroon. Sedert het midden van de 16de eeuw werd het
motief van de cirkelvormige of veelhoekige radiale stad in de handboeken over architectuur en
stedenbouw weer vervangen door het schaakbordpatroon (Taverne, ʹIn ʹt land van belofte....ʹ, p. 31).
Deze ideaaal‐typische opvattingen omtrent de ideale stad, later in Nederland overgenomen en
ʹvertaaldʹ in de aanleg van de Amsterdamse grachtengordel na 1613, in De Beemster, en bij het tracé
van de Utrechtse grachten naar het plan van Hendrick Moreelse zijn hier geïntroduceerd door
italiaanse vestingbouwers en ingenieurs, in dienst van het huis Habsburg.
In Nederland zelf werkte rond 1600 Simon Stevin (1548‐1620) als denker, als theoreticus over
ondermeer de stedenbouw (Vande oirdeningh der Steden, geschreven voor 1594 en later uitgegeven
door zijn zoon Hendrik Stevin, 1649).
Het werk van Stevin vormt een directe schakel in de overdracht van de Italiaanse
architectuurtheorieën naar met name de Noordelijke‐Nederlanden en vandaar uit naar andere landen,
met name Duitsland, Denemarken en Zweden.
In zijn traktaat heeft Stevin zich op zijn beurt sterk laten leiden door het theoretisch geschrift van de
italiaan Pietro Cataneo, ʹI quatrro primi libri di architetturaʹ (Venetia, 1554).
Interessant is wat Stevin, sprekend in diens traktaat over de vorm van steden, opmerkt als hij schrijft,
dat naar zijn mening de vierzijdige rechthoek uitgezet op een vlak stuk grond de meest geschikte
plattegrond voor een stad is, zodat men wat de ruimtelijke indeling ervan betreft geschikte
rechthoekige bouwblokken, erven, huizen, hoven, markten en open plaatsen krijgt, die op geen
andere manier te verkrijgen zijn. De vraag rijst of een dergelijk beeld van de ʹcittà idealeʹ door Stevin is
afgeleid van de Polybius tekeningen van gereconstrueerde romeinse legerkampen.
Het waren voorts Vitruvius (geb. 84 BC) en Alberti (1404‐1472), die geschreven hebben over het ideaal
van een naar functie en plaats evenwichtige indeling van straten en pleinen.
In de architectuur van Alberti speelden het getal (numerus), de maat (finitio) en de ordening
(collocatio) onderscheidelijke rollen. Getallen, die voorkeur hadden waren de 6 en de 10 (de lengte‐
breedte en lengte‐dikte verhouding van de mens). Grafisch kunnen deze getallen ʹvertaaldʹ worden
naar (vierkante)rasters. De Beemster weerspiegelt deze theoretische beschouwingen van Alberti.
Het ideaalplan van 1612 van De Beemster doet in zekere zin denken aan het schema voor de ideale
stad, dat Polybius heeft gegeven, gebaseerd op dat voor een romeins legerkamp. Ook bij hem zien we
als bij de De Beemster een raster, dat bestaat uit vierkanten.
13