schuld en schaamte

Schuldig
Dode gevonden in verlaten vrouwengezondheidscentrum
De politie heeft op verzoek van de omwonenden een inval gedaan in een
vrouwengezondheidscentrum en daar een lijk aangetroffen. De politie kon nog geen
mededelingen doen over de identiteit van de overledene, of de oorzaak van het
overlijden.
Hoe koud het was
Buiten is het adembenemend onaangenaam, binnen zit ik weer eens ongesteld te wezen. Het is
niet eens leuk koud, met sneeuw of ijs, zodat je met een muts op en wanten aan een frisse
neus kunt halen. Er valt niets te schaatsen, er is geen sneeuwbal van te maken. Er is geen
hond die lekker wil wandelen door een wit bos. Maar het is alles doordringend, nat, windkoud.
De gevoelstemperatuur is gedaald richting het absolute nulpunt.
De hoeveelste keer in mijn leven zou deze ongesteldheid zijn? Is vierhonderd een redelijke
schatting? Vierhonderd keer ziek, zwak, misselijk, uitgeput, ellendig en wanhopig geweest.
Iedereen in het land redt zich het vege lijf. Radio, tv en krant raden aan, dat wie zich niet
noodzakelijk buiten behoeft te begeven binnen moet blijven. Maar ook hier binnen op kantoor is
wegwezen en je zelf redden het beste advies. Wie weg kan solliciteren, zal dat niet nalaten. Wie
thuis kan blijven werken doet dat. Om zo iets minder bloot gesteld te zijn aan de paniekerige
druk van de baas. Het is immers nooit duidelijk wat goed werk is, en wat slecht. Niemand weet
wat er van haar verlangd wordt, de normen variëren als het weer. Ook als de baas er niet is ben
je niet veilig. Dan nog word je overal vandaan minstens drie keer per dag gebeld met paniek-
verhalen en een twintig keer per week wijzigend beleid.
Maar de tijden werken niet mee. Het is wereldwijde crisis. Slechts enkelen vinden een baan
elders en de anderen klemmen zich uit angst voor langdurige werkloosheid vast aan het
weinige dat werk hier biedt: een aanstelling.
De baas zelf ook - hoewel nu waarschijnlijk onregelmatig - last van ongesteldheid en veel lijf,
vraagt tien keer per dag wil je dit of dat voor me doen, ik ben zo moe, ik heb zo hard gewerkt, ik
ben tot twee uur 's nachts in de weer geweest, ik heb longontsteking, reuma, koorts, ik ben
overwerkt, ik heb ook geen enkele secretariële ondersteuning, het is ook allemaal zo veel werk.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 1

Maar als je dat dan doet zal het nooit naar wens uitgevoerd zijn, omdat die wens per keer
varieert en niet van tevoren duidelijk omschreven is. Het is nooit goed en altijd de schuld van
iemand anders. Als de baas plotseling zwanger raakt zal ze nog beweren dat het de schuld van
de pil is omdat die toch wel kan bedenken dat ze het te druk heeft om er aan te denken dat ze
hem elke dag in moet nemen. Okay, zwanger raken lukt niet meer als je in de overgang bent en
bij de baas al helemaal niet. Maar bij wijze van spreken dan.
Vierhonderd menstruaties, waarvan de eerste keer me nog zeer levendig voor de geest staat.
Hoe anders zal de beleving voor jonge meiden van nu zijn, die gezegend worden met de
openheid van tamponreclames en het gemak van toiletemmers.
De eerste ongesteldheid in mijn tijd was met veel geheimzinnigheid omgeven. Op een speciale
toon, die ik al eerder bespeurd had bij moeder toen die iets vertelde over een vrij technische
handeling die artsen bij echtparen uitvoeren zodat ze kinderen krijgen, vertelt de
leerlingenbegeleidster dat moeder had gebeld. Ik moest naar huis, er was iets gebeurd. Ik had
mijn bed besmeurd. Moeder dacht dat mijn menstruatie begonnen was. Ik ben me van geen
kwaad bewust, kan me slechts vaag herinneren dat er tijdens dat technische verhaal ook een
keer het woord menstruatie gevallen was. Moet ik nu ook naar de dokter vraag ik me in
wanhopige stilte af. In ieder geval moet ik naar huis want kan daar zo niet mee doorlopen
hadden ze in een samenzwering tegen mij besloten. Dit verraad van moeder, waardoor de
leerlingenbegeleidster nu ook op deze toon tegen me praat, in plaats van de gebruikelijke
vriendelijke welwillendheid, kan ik haar nooit vergeven.
De grote problemen komen maandelijks terug. Ja, haha, dat had u ook al gedacht zeker. Maar
ik wist van niks. Mij overkwam het als de zondeval. Dit is de zondeval, verklaart u vervolgens. U
heeft gelijk natuurlijk.
Ik mag aan niemand laten merken dat ik ongesteld ben, is mij door moeder opgedragen. Maar
gezien de grote vloed zal toch met enige regelmaat het verband verwisseld moeten worden. Bij
gebrek aan broekzak of handtas is het niet eenvoudig het omvangrijke verband mee naar de
w.c. te krijgen. Daarna komt nog het probleem het gebruikte verband ongezien de wc weer uit
te krijgen. Afvalemmers op de wc zijn er niet, dat is ook buitengewoon logisch op een
meisjesschool. Een oplossing is de schooltas meenemen en dan het hele pakket als een
cadeautje daarin doen en zien het pakketje te lozen. Het is lastig om alle bijkomende
symptomen, zoals de pijn in de benen voor me te houden of het lichte gevoel in het hoofd te
veronachtzamen. Het lukt niet niemand te laten merken wat er met me gebeurt. Ik denk al snel
dat klasgenoten me door hebben en schaam me diep. Dat is een lelijke deuk in mijn reputatie.
Achteraf verwondert het me zeer dat niemand onderling het taboe doorbroken heeft. Of deed
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 2

men dat wel maar werd ìk alleen er van buitengesloten? En Harriet waarom zei jij er nooit wat
over, of had ik daar over moeten beginnen? Wanneer zou Harriet ongesteld geworden zijn?
De klas gaat op schoolreisje. Een klas vol puberale meiden met levenspijn in de speeltuin van
Austerlitz. Maar zelfs een bus veertigjarige managers in deze situatie gebracht zal gaan
schommelen, giechelen en liedjes zingen. De meest brutale meisjes zien kans de aandacht van
de daar aanwezige jongens te trekken en hebben een mooie dag door te pronken met hun
veroveringen. Maar ik word voor alles beziggehouden met het probleem van de grote
verbanden in een onbekende situatie. Het lukt niet: de toiletten zijn te vol, de afvalemmers ver
weg, ik heb geen schooltas en er is geen papier.
Op de terugweg is het leuk om tussen het zingen door, de kleverige snoepjes en de misselijke
limonade, me te kietelen tot ik om genade smeek. Het bloed stroomt zonder dat het nog te
stelpen valt. Ik kleef aan de bank vast en probeer als laatste de bus uit te komen met mijn jas
nonchalant om het middel geknoopt. Het helpt niet. Harriets ogen ontgaat niets: 'je hebt een
vlek op je rok hè?'. Huilend fiets ik naar huis, houd me bij stoplichten staande op mijn tenen en
zittend geplakt op het zadel. Deze schaamte gaat nooit over. De schaamte vrouw te zijn, kind te
voelen en niemand mag het weten. Ondanks tampons en toiletemmers gaan de vlekken op mijn
rok ook niet over en de schaamte evenmin. Over mijn slordige wijze van vrouw zijn, dat het me
na al die jaren nog steeds kan overvallen. Dat hoor je toch te kunnen en ik kan het niet.
Ik kan het niet. Ik kan de baas niet aan. En de baas vindt dat ik het niet kan. Ook al zal ze dat
nooit zo rechtstreeks zeggen. 'Je weet dat ik niet zonder je kan en dat ik je zo bewonder om je
omgang met de ambtenaren van de gemeente. Dat had ik zonder jou nooit gered.' Waardoor al
te duidelijk wordt dat van de rest van het werk in haar ogen niets deugt.
Wat is het koud vandaag, het slaat door de ramen naar binnen. Ook met de voeten op de
verwarming verstenen ze. En de tocht op de benen versterkt de trekkende pijn. Ga toch naar
huis kind, ga toch. Hier is niemand en niemand zal je missen. Alleen de baas zal bellen en nog
eens bellen en bellen en klagen. Terwijl ze zelf thuis in bad of in bed zit en de wereld probeert te
regelen door iedereen via de telefoon lastig te vallen en mij daarbij als haar vazal beschouwd.
Als die ongesteldheid om de twee weken komt, betekent dat dan het begin van de overgang?
Kunnen ze dat dan niet beter om de zes weken doen? Zwanger word ik toch niet meer. Die
beurt heb ik aan me voorbij laten gaan. Op mijn achttiende toen ik dacht verliefd te zijn. Verliefd
op de liefde en op de wetenschap een vriendje te hebben. Verliefd op het samen zijn en samen
slapen. Op hand in hand door de stad lopen en heel soms voorzichtig zeer goedkoop uit eten
gaan, alleen als er geld was omdat ik vakantiewerk had gedaan. Die zwangerschap kwam
eigenlijk niet onverwacht. Ik was zo bang die liefde kwijt te raken door er al te vanzelfsprekend
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 3

mee om te gaan dat ik niet durfde denken aan permanente maatregelen als pilgebruik. Een
week lang leefde ik nog een beetje tussen hoop en vreze. Maar in die tijd kon ik de klok gelijk
zetten op die ongesteldheden. Dus toen er dinsdag om vier uur nog niets was en ik bovendien
die merkwaardige misselijkheid kreeg van de geur van koffie, was voor mij de zaak wel
duidelijk. Bij de Rutgerstichting, opgezocht in het informatiemateriaal, dat je als
eerstejaarsstudent in een plastic tasje mee krijgt, waarin ook wordt meegedeeld dat er eigenlijk
geen kamers te vinden zijn en waar men goedkope pannenkoekenrestaurants vindt, dachten ze
er heel anders over. Nee, dat kunnen we pas na twee weken testen en over maatregelen
hebben we het ook dan pas. Overtijdbehandeling moest nog uitgevonden worden. Dus ging ik
dapper in mijn eentje naar de abortuskliniek. Te beschaamd om het Harriet te vertellen en haar
mee te vragen. Kwaad op het vriendje die zich weer eens een tijdje niet had laten zien. Ik was
niet bang, maar wel erg verlegen met de situatie. Er zaten allemaal van die pronte dames en
stevige kletsers in de wachtkamer. Tasje met spullen naast zich op de stoel. Het soort vrouwen
die een ‘alison’ durven te bestellen bij de bakker. Voelen geen enkele verlegenheid over zo’n
vreemde term voor brood en weten waarschijnlijk ook wat het is.
Verhalen over en toen zei hij en toen zei ik. ‘En we hebben al drie kinderen en deze vierde kan
ik er niet bij hebben’. ‘Ik zou niet weten waar en hoe ik dat allemaal moet betalen, dus toen zei
ik. Nou en dan kan hij wel zeggen dat’. ‘Nee hoor meid je hebt groot gelijk. Mijn moeder zegt
ook’. Moeder zegt hier helemaal niks over, denk ik. Godzijdank weet moeder hier helemaal
niets van en dat moet vooral zo blijven.
Er wordt geschoren, er volgt een prik. De benen wijd waar zo'n schoenlepel in verdwijnt en na
wat weemakend gewriemel in mijn buik is het gebeurd. Toch moet ik nog even liggen van de
bezorgd kijkende verpleging. 'Kind het is allemaal voorbij hoor. Rust maar even uit. Je krijgt zo
een kopje bouillon'. Met al die adviezen ben ik erg geneigd het rustig aan te doen, koop enorme
pakken maandverband, blijf een avond in bed en ga twee dagen niet naar college.
Vrijen mag de eerste twee weken niet. Nou dat komt goed uit de vogel is toch gevlogen. Ik zie
hem niet meer terug. Er blijft een groot verlangen over om het te vertellen, aan hem. Hoor dan
Frankie. Er was iets moois gebeurd met dat heerlijke vrijen van ons. Met dat krakende veel te
kleine bed, waar ik op het randje balancerend toch in slaap kon vallen. In die kamer van drie bij
vier met de wereldkampioenschappen voetbal op t.v. Er was iets moois gebeurd terwijl jij
verzadigd loom over mijn schouder heen naar Nederland - Brazilië lag te kijken. Soms zie ik
Frankie nog lopen met zijn zwarte haren tot kinlengte en zijn wiegende tred; zijn immer zwarte
spijkerbroek met kapotte achterzak, maar als hij zich omdraait blijkt het een kind met puisten.
Hoeveel demonstraties heb ik niet afgelopen om hem tegen te komen. Jaren later nog tegen de
kruisraket. Heel Nederland was er, maar Frankie niet tegen gekomen. Op vakanties, overal,
kom ik hopen Nederlanders tegen die die en die blijken te kennen, de buren zijn van zus en
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 4

familie van zo. Maar niemand kent Frankie, nooit staat hij op de camping op me te wachten,
nooit zit hij naast me in het vliegtuig, nooit staat hij op het perron, terwijl ik in de trein zit die er
langs rijdt. Hij is helemaal verdwenen net als de vrucht van onze liefde.
Aan het College van B en W. Geacht College, Hierbij gelieve u aan te treffen een
subsidieaanvraag voor het project 'interactieve televisie voor beperkt mobiele vrouwen'.
Nu hoort enige uitleg te volgen maar de frasen die anders zo gemakkelijk uit de computer rollen
over: ‘hoe noodzakelijk zelfwerkzaamheid is, participatie, het leven in eigen hand nemen, het
contact met de maatschappij’, willen nu niet boven komen. Het project 'interactieve televisie
voor beperkt mobiele vrouwen' daar zullen we maar eens een makro van maken. Anders wil
zelfs dat niet meer op het scherm verschijnen. Hoogst noodzakelijk voor het in stand houden
van het centrum. Als de steun van de gemeente binnen is kan ik verder gaan lobbyen in Brussel
om het grote geld binnen te halen. Die euro's zullen het centrum wel weer een paar jaar verder
helpen.
Later heb ik Paula nog eens verteld hoe die dag van onze eerste ontmoeting verliep. Niet dat
Paula zich nog kon herinneren me toen ontmoet te hebben. Ik was zeer vroeg van huis
vertrokken om op tijd aanwezig te kunnen zijn. Het leek zò belangrijk de Europese vrouwen die
zich op dat gebied bezig houden van naam te leren kennen. Het leek zò goed om daar te
lobbyen en te netwerken en er geweest te zijn. Zo ziet het beroepsleven er immers uit. Ik had
me er bijna een jaar op voorbereid en ik was vast van plan het congres van a tot z mee te
maken en alles er uit te halen.
Het was het eerste congres waar ik naar toe ging. Er ging een lange strijd in de faculteit aan
vooraf over de vraag of ik de reis betaald kon krijgen. Dat was niet gebruikelijk voor student-
assistenten. Moest daar niet iemand anders naar toe? Trouwens vrouwen en gezondheid, wat
is dat voor een onderwerp! Met steun van de radicale studentenfractie in de faculteitsraad werd
er uiteindelijk een budget toegekend aan de groep Vrouwen en Gezondheid en kon de groep
zelf beslissen hoe dat te besteden. Besloten werd dat ik een gedeelte van de reis betaald kreeg
en een goedkoop hotel voor één nacht.
De treinreis had comfortabel kunnen zijn, maar omdat ik zo benauwd was het juiste station te
missen, kwam het van ontspannen en lezen niet echt. Eindelijk was daar dan Brussel -
Centraal. Ik stap het perron op, op zoek naar een clou over de uitgang. Maar nu eerst een wc.
In een rijdende trein een tampon verwisselen, dat maar liever niet.
Bij het informatiepunt kan weinig informatie gegeven worden. 'Nee mevrouw dat weten we niet.
Ik denk dat u de metro moet hebben. Gaat u daar maar eens vragen.' Na enkele gangen vind ik
een aanwijzing met M. Een loket komt in zicht. 'Ach mevrouw dan moet u bus 32 hebben,
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 5

tweede uitgang rechts'. Tweede uitgang rechts. Hier was ik net toch ook. Er zijn hier bushaltes
en op een ervan lijkt zowaar 32 te staan. De buschauffeur knikt als ik vraag of het de goede bus
is en of hij me wil waarschuwen als ik er uit moet. 'C'est bon'. Dat stelt niet erg gerust. Zou hij
het wel begrepen hebben? Voor de zekerheid probeer ik de straatnamen in de gaten te houden
en ga ik aan het middenpad zitten om zo de bus uit te kunnen snellen. Nu zijn deze twee
maatregelen niet goed combineerbaar. Zeker niet als de bus steeds voller wordt en de ramen
beslaan. Voor zover ik het kan zien komen er geen bekende straatnamen voorbij. Het Europese
parlement lijkt in een buitenwijk te liggen. Tja dat kan, misschien had ik wel in Brussel - Zuid
moeten uitstappen, of Brussel - Noord. Ik heb geen idee welke kant ze oprijden. Dit lijkt een
chique wijk, zou het hier? Maar even later rijden we weer door een shabby winkelstraat. We
rijden door veel groen, allemaal parken. Dat kan ook. De bus raakt leeg, we zijn nu in Ukkel.
Hetgeen bekend klinkt dus wie weet? We blijken echter op het eindpunt beland te zijn. Dit is
wellicht het moment de buschauffeur aan te spreken in mijn beste Frans. 'Vous ne m'oubliez
pas'? Hij put zich uit in duizend excuses. Ja dat was hij dus wel. Ik moet weer helemaal terug
met die bus. Hij wijst naar de overkant van de weg. Ik heb verrekt veel zin hier een potje te gaan
zitten janken, maar doe daarentegen braaf wat er van me verlangd wordt. Ik loop naar de over-
kant en probeer deze chauffeur opnieuw mijn verlangen uit te leggen. In het Frans en in het
Nederlands. Het is inmiddels kwart over tien. De conferentie is al begonnen. De paar passa-
giers in de bus bemoeien zich met de route en de halte waar ik uit zou moeten stappen.
Ondertussen rijdt de bus al weer een hele tijd. Ik buig mijn hoofd maar eens om de hoek bij de
chauffeur. Ja ja hij weet het nog wel. Volgens mij moeten we zo ongeveer het hele eind weer
terug gereden zijn. Hetgeen bevestigd wordt als ik de volgende dag een plattegrond van
Brussel koop, vanaf het station is het ongeveer tien minuten lopen. Om elf uur is eindelijk de
halte daar. De chauffeur wijst me een richting aan: 'Suivez la route vers l'edifice haut la', zegt hij
drie keer omdat ik tenslotte slecht Frans spreek.
De balie is open. De baliemedewerksters, in groten getale aanwezig, blijken ook alleen Frans te
verstaan. In Brussel op een internationaal congres dat bovendien een engelse titel heeft lijkt dat
erg onlogisch. Maar op mijn in moeizaam Frans gestelde vraag of ik me soms nog voor een
workshop in moet schrijven weten ze geen antwoord. Dan zie ik Paula, waarvan ik nu dus weet
dat het Paula is. P.Vlaar staat er op haar batch. Paula knikt me vriendelijk toe en ratelt in vlot
Frans dezelfde vraag nog eens af aan de balie. De gezichten blijven overigens blank. Ze weten
het echt niet, maar ze zullen het eens aan een coördinator vragen. Ach, die is niet te vinden
blijkt na tien minuten. Komt u vanmiddag nog maar eens terug. 'Als niemand het weet zal het
wel niet belangrijk zijn', roept Paula. 'Kom kind trek niet zo'n benauwd gezicht. Het komt
allemaal wel goed hoor. Waar ben jij van?' Paula ratelt maar door. Ze lijkt geruststellend op de
studieadviseur van de faculteit die me ook altijd het leven uitlegt en de standpunten van de
verschillende partijen in de faculteit samenvat alsof het allemaal kinderen zijn die het grootste
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 6

stuk taart willen hebben. Ze is alleen wat modieuzer, wat meer van de wereld, met haar hoge
hakken, die kleuren bij haar vuurrode lippenstift, een sigaret bij de hand. Haar ogen knijpen zich
iets samen als ze wat vertelt en haar lach buldert door het gebouw. Maar nu eerst een toilet
zien te vinden.
Gedurende het congres verlies ik Paula niet uit het oog, dat is ook wel haast onmogelijk omdat
ze vaak aan het woord komt en overal een mening over heeft in elke taal die je maar wilt. Een
Italiaanse krijgt in het Italiaans antwoord en een Duitse in het Duits. Paula lijkt een
benijdenswaardig talent te hebben voor presentatie en talen.
Ik houd beide dagen de koptelefoon op en spreek niet veel. Tijdens de lunch probeer ik beleefd
een tafelgesprek met een Belgische te voeren. Maar ook deze spreekt slechts Waals en
reageert op het verzoek om langzaam te spreken door pauzes tussen zinnen in te lassen terwijl
de woorden aan elkaar geplakt blijven. 's Avonds ben ik doodmoe en vermijd de
vanzelfsprekende receptie. Dit betekent dat ik niets te eten heb en mijn maag vul met glazen
water hetgeen weer als nadeel heeft dat ik vaak naar de wc moet die achteraan in de gang van
het hotel ligt.
Ik schrijf en schrijf en schrijf beide dagen zodat ik een uitgebreid verslag voor kan leggen aan de
werkgroep vrouw en gezondheid en zodat niemand denkt dat ik hier zielig en alleen zit en bezig
gehouden moet worden.
Een paar maanden later zie ik Paula weer op de vrouwenstakingsdag 30 maart 1981. Ze is
tijdens de demonstratie omringd door talloze medestanders van het comité: ‘Wij vrouwen eisen’.
Dit keer zijn de rode pumps achterwege gebleven maar verder ziet ze er weer flitsend uit met
strakke zilverkleurige jeans en een paarse blouse, het blonde haar een beetje opgestoken, op
zwarte gymschoenen voert ze de menigte als het ware aan. Van de toeschouwers komen de
gebruikelijke flauwe grappen: 'een kind van jou zou ik niet weg laten maken' of 'als je er zo uit
ziet valt onthouding ook niet mee nee'. De dag is verder lauw. Van de staking niet veel te
merken. Op de faculteit werken de meeste secretaresses en laboranten gewoon door. Er staakt
alleen wat wetenschappelijk personeel en studenten, maar ze worden niet erg gemist die ene
dag, aangezien het verschijnsel thuiswerken ook toen zeer in zwang was. Fransje staakt ook,
zegt ze, maar ik krijg de indruk dat ze op de faculteit verteld heeft dat ze thuis werkt. Nou ja, ze
is hoogzwanger en kan elk moment met verlof zijn dus het valt sowieso niemand op.
Ik doe erg mijn best deze dag. Ik vind dat het onderwerp iedereen aangaat en dat zo’n vrou-
wenstaking heel belangrijk is. We moeten laten zien dat we de hele boel plat kunnen leggen.
Net als de Vrouwen van Sparta (of was het Athene) van die neukstaking. Freek, mijn vriendje in
die tijd, verklaart zich solidair en hangt een laken uit het raam. Hij zal wel het huishouden doen
die dag. Ik bezoek ook nog de manifestatie in het vrouwenhuis. Ik val in slaap bij al maar weer
dezelfde praatjes en drentel wat rond, kom een aantal bekenden tegen. Het lukt maar niet de
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 7

lauwheid uit de dag en mezelf te krijgen. Het enige dat de stemming helpt bevorderen is een
paar flinke borrels. Daarmee word ik steeds enthousiaster in het uitleggen van het nut van de
vrouwenstaking aan de medestandsters die mee borrelen. Voordeel is natuurlijk dat deze niet
meer overtuigd hoeven te worden. Ze knikken allemaal instemmend. Ik denk aan een carrière
als redenaar.
We besluiten een comité op te richten ter bevordering van de jaarlijkse vrouwenstaking. Deze
hoeft niet noodzakelijkerwijs verbonden te worden aan de abortuskwestie. Elk jaar zal een
nieuwe kwestie aan de orde komen. Volgend jaar stellen we het thema ‘meer openbare toiletten
voor vrouwen’ voor . Dat deze zaak tien jaar geleden al met veel creativiteit en publiciteit bepleit
is, wordt in het vuur van de borrel even over het hoofd gezien en verder is er ondanks alle
aandacht van de pers voor de mooie vrouwen van Dolle Mina toch ook niets veranderd. 'Het
jaar daarop staken we voor gratis tamponverstrekking in openbare gebouwen' roep ik: ' vooral
op de stations. Hoe vaak ik niet op stations vergeefs heb lopen zoeken is niet te tellen. Den
Helder, zijn jullie wel eens in Den Helder geweest? Niets te beleven en ook geen tampons'.
'Postzegels' meent Susan;' die wil ik ook altijd kopen als ik in een station sta te wachten '. ' Het
lijkt mij wel lekker als er een supermarkt is op het station. Als je net tien minuten op de trein
moet wachten en je hebt nog een krop sla en lucifers nodig of zoiets' meent een ander. 'Wat ik
nou wel eens zou willen is een krant, een kop koffie en een croissantje in de trein als ik om
zeven uur op de trein naar Den Haag stap.'
De rest van de avond is uit het geheugen gewist. Volgens Susan, een strenge lange
damesachtige medestudent, ben ik van de kruk gevallen en vervolgens in een taxi gezet.
Mogelijk heeft Freek me toen in ontvangst genomen.
De derde ontmoeting vindt plaats in de wachtkamer van de kliniek. Ik probeer al enige jaren
zwanger te worden. Het verlangen is na die abortus al die tijd manifest gebleven. En eindelijk
gaf Kees toe. We hadden beiden een vaste baan. Hij had zijn vriendinnetjes en zijn wilde haren
wel gehad dacht hij. Okay nou mocht ik ook wel eens wat.
Maar zomaar lukte het dus niet. Neuken op commando daar had Kees natuurlijk geen zin in,
dus iets van op schema en vooral op vruchtbare dagen daar wilde hij niet van horen. Maar na
drie jaar wachten begon de wanhoop toe te slaan. Aan Kees kon het niet liggen, hij had al eens
een meisje bezwangerd, beweerde hij. Van die abortus heb ik niet verteld, dat gaf maar moei-
lijkheden. Dus leek het me het beste mijn vruchtbaarheid in alle eenzaamheid te laten testen in
een kliniek. En daar zat Paula, andere kleur haar, duidelijk wat dikker, maar nog immer domi-
nant aanwezig. Hoewel dat laatste moeilijk te bewijzen valt als je met zijn tweeën in de
wachtkamer zit. Op dezelfde overrompelende wijze knoopte ze onmiddellijk een gesprek aan.
Paula was al tien jaar bezig haar kinderwens te realiseren. Ze werd wel eens zwanger, maar
het was nog nooit gelukt een vrucht te behouden. Ze zou nog een paar onderzoeken laten
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 8

doen, wat hormoonbehandelingen wellicht, maar dan hield ze er mee op. Ik verwonderde me
over zoveel nuchtere besluitvaardigheid over zo'n onderwerp, dat zo levensbepalend is en dat
je tien jaar lang dag in dag uit bezig heeft gehouden.
Harriet heeft me die abortus nooit vergeven. Dat wil zeggen dat ik het niet verteld had en Harriet
niet de kans gegeven had met me mee te gaan naar de kliniek. Het was moeilijk uit te maken
wie nou wie had verraden. Als ik erover probeerde te praten leek het net het aloude welles-
nietes van jaren geleden. Ik voelde me wat dat betreft bij Harriet niet veilig. Die was altijd zo
verstandig en keurig, gebruikte gewoon de pil met medeweten van haar ouders. Harriet ging al
jaren met Paul, haar bijna eerste liefde. In de finale gemengd dubbel zijn ze voor elkaar
gevallen. Hoewel Harriet aanvankelijk geen goed woord voor hem over had. Paul de gevierde
gozer met al die meiden achter hem aan, die alles kon behalve zijn school afmaken. Met veel
geld en invloed werd uiteindelijk het examen afgekocht en is hij tandheelkunde gaan studeren.
Daarvoor hoef je geen hersens te hebben en je kunt er toch heel rijk van worden. Eigenlijk
voelde ik me vanaf die finale verraden. Ik kan eigenlijk helemaal niet tennissen en nu was ik ook
nog mijn maatje kwijt.
Ik durfde niet te klagen tegen Harriet. Ik bleef glimlachend de verhalen aan horen over Paul.
Toen ben ik het eigenlijk kwijt geraakt, het gevoel dat we samen in een zelfde fase verkeerden,
wel eens met een jongen uitgingen, wel eens een beetje vreeën, wel eens verliefd waren. We
hadden lange gesprekken gehad over de liefde. We waren het er over eens dat we nooit
zouden gaan trouwen of samen wonen. Er was bij mij, en ik dacht bij ons, de onuitgesproken
gedachte dat we altijd bij elkaar zouden blijven en met elkaar zouden blijven wonen.
Ooit had Harriet de meiden van de klas flink onder de duim gehad als ze aan het zeuren waren
over Willem van Hanegem of Paul McCartney. Ze werden getraind en gedrild tot zelfstandige
denkende wezens, hoewel geen van hen het heeft bijgehouden toen ze eenmaal van school af
waren. Mijn verliefdheid op de leraar Latijn werd ook gauw om zeep geholpen, want die viel in
dezelfde categorie. Noodgedwongen verlegde ik dus mijn fantasieën van de leraar Latijn naar
andere mannen in de omgeving. En door literatuur wat vooruit geholpen namen de fantasieën
een iets seksueler karakter aan. De pyjama ging uit en er werd gezoend en gestreeld. Het liefst
praktiseerde ik deze dagdromen tijdens de uiterst saaie Franse lessen, een meidenroman
verstopt onder het Franse boek en net doen of er ingespannen meegelezen werd. Toch wilde
het nog niet zo lukken om de begeerde persoon en de vrijers binnen handbereik met elkaar
samen te laten vallen.
Misschien stel je te hoge eisen, opperde Harriet. Harriet bepaalde ook de normen in de klas.
Welke kleding gedragen kon worden en welke absoluut niet. Harriet maakte duidelijk hoe hoog
de cijfers mochten zijn zonder uitslover te lijken, regisseerde wie er wat mocht vertellen over
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 9

haar ervaringen en wie even de mond moest houden, omdat ze tijdelijk uit de gratie was.
Tussen de middag moest er koffie gedronken worden in het juiste café. Dat wil zeggen niet het
Hoekje, maar bij Israels. Tot er het moment kwam dat Harriet niet meer mee ging naar het café
maar over straat slierde met Paul. Ik liet me pilsjes fêteren door de vaste cafébezoekers en
verzuimde steeds vaker een middag van school.
'Harriet waar ben je? Je bent eigenlijk al bijna vijfentwintig jaar weg. Veel langer dan de tijd dat
je er wel was ook al lijkt dat een mensenleven. Mijn mensenleven.'
Door een waas van tranen zie ik het meisje, waar ik naast geplaatst word door die mevrouw, die
ik een handje moest geven van moeder. Ik voel een klopje op mijn hoofd. ‘Dag’, fluistert moeder
in mijn oor: ‘Ik ben weg hoor’. Dit ontlokt een heviger huilbui. Die mevrouw komt er weer bij
staan. ‘Kom Marliesje zo erg is het niet. Het is heus leuk op school. Straks wil je niet eens meer
naar huis. Kijk eens Harriet huilt toch ook niet’. Die ochtend merk ik niets op in de klas. Ik weet
dat er een mevrouw is die op ons past, maar de rest van de kinderen heb ik niet gezien en iets
gehoord heb ik ook niet. Ik wil hier weg, het is verschrikkelijk. Het stinkt en er is niemand die
vertrouwd is. Ik ben dolblij als de ochtend eindelijk over is. Moeder komt me weer halen. ‘Kom
maar Marlies we gaan naar huis. En viel het mee?’. ‘Nee’ roep ik, bang dat als ik het zachter
zou zeggen, moeder misschien zou denken dat ik het toch een beetje leuk had gevonden. En
dan zou ze me misschien nog wel eens daar naar toe brengen. Groot is mijn verbijstering dan
ook als ik de volgende dag samen met mijn broers met de tram meemoet en boterhammen
meekrijg in een tasje. ‘Maar ik zei toch dat ik het niet leuk vind’. Niets helpt, huilen helpt niet,
aan de deurpost vasthouden niet. Uiteindelijk geef ik het huilen maar op, maar ik ben niet van
plan die dag nog iets te zeggen. Zwijgend zit ik in de klas. In de middagpauze ga ik in een
hoekje van het plein zitten, eet zwijgend mijn boterhammen op. De andere kinderen lopen
allemaal gillend door elkaar heen en aan elkaar te trekken. 's Middags zegt het buurmeisje voor
het eerst iets tegen me, vergezeld van een elleboogstoot. ‘Hé stom kind de juffrouw vraagt iets
aan je’. ‘Kom Harriet’, zegt die mevrouw, ‘zo spreek je niet tegen je buurmeisje’. De mevrouw
komt bij het tafeltje staan. ‘Marliesje ik vroeg of je tot tien kunt tellen?’ Ik schud mijn hoofd. Als ik
ja zou knikken moet ik misschien mijn mond opendoen. ‘Nou Harriet zeg jij het dan maar’. Het
buurmeisje kijkt triomfantelijk naar mij en gaat tellen. ‘Goed zo’, zegt die mevrouw. Het mocht
wat, er is toch niets aan tellen. ‘Stom kind’ fluister ik. ‘Wat wou je zeggen Marlies’, zegt die
mevrouw. ‘Niks’. Het buurmeisje kijkt me kwaad aan en fluistert terug: ‘jij bent een stom kind’. Er
worden penhouders uitgedeeld en kroontjespennen. Die mevrouw doet voor hoe je ze in elkaar
schuift. ‘Later mogen jullie dat zelf doen, als er een pennetje kapot gegaan is mag je bij mij een
nieuw halen. Je haalt het oude eruit en schuift het nieuwe erin. Maar nu zal ik ze zelf er allemaal
in doen dan kunnen jullie ook van dichtbij nog eens zien hoe het moet’. Daarna worden alle
inktpotten open geschoven en doet die mevrouw voor hoe je de pen indoopt. ‘Nou kinderen, nu
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 10

gaan jullie allemaal goed luisteren. De pen mag niet te diep ingedoopt worden. Niet verder dan
tot het gaatje. Heb je dat goed verstaan, jij ook Marliesje. Nu gaan we allemaal indopen. En
daarna gaan jullie kleine streepjes trekken op het papier dat voor je ligt’. Dit vind ik een leuk
spelletje. Ik maak de mooiste streepjes, maar opeens is daar de hand van het buurmeisje en
die krast mijn blaadje kapot. ‘Stom kind’ schreeuw ik en wil bij het meisje hetzelfde doen, maar
die heeft haar hand op het blaadje gelegd en ik prik flink in de rug daarvan. ‘Stommerd’, roept
ze en prikt terug. Woedend kijken we elkaar aan, de pen in de aanslag. Die mevrouw staat
opeens bij de tafel. ‘Wat zijn jullie nou aan het doen? O, wat een rotzooi heb jij er van gemaakt
Marlies.’ ‘Dat heeft zij gedaan’. ‘Je mag niet klikken’. ‘Ik klik toch niet, het is waar’. ‘O en kijk
nou, jullie bloeden allebei, dan kun je bloedvergiftiging krijgen. Ga maar gauw mee, je moet een
pleister hebben en jodium. O, hoe moet dat nou met de klas?’. Ze stapt de klas uit en klopt op
de deur naast de klas. ‘Ach meneer Huizing wilt u even op mijn klas letten, ik moet deze twee
stoute meisjes verbinden?. Laat ze allemaal maar hun inktpot weer dichtdoen.’
Het buurmeisje en ik worden in de kamer van de dikke meneer gezet, die een beetje brommerig
doet. Ik kan niet verstaan wat hij zegt. Die mevrouw komt terug met een witte doos, haalt er een
flesje uit en wil wat uit het flesje op de hand van het buurmeisje doen. Maar die roept, ‘O nee
dat wil ik niet dat prikt’ en draait haar rug naar die mevrouw toe. Ik ben daardoor nieuwsgierig
geworden naar dat spul en hoe dat meisje weet dat dat prikt. De mevrouw doet wat op mijn
hand. Even voel ik niets, maar dan begrijp ik waar het meisje op doelde. ‘Zie je wel Harriet,
Marlies huilt niet. Kom je moet ook even, anders word je ziek’. Gelukkig ziet Harriet de tranen in
mijn ogen niet. Harriet roept au, dus dan heb ik toch lekker gewonnen. ‘Doet helemaal geen pijn
hoor’ roep ik nog maar eens om dat te benadrukken.
Ik ga maar eens naar de wc, waar het ook steenkoud is. Ik besluit na het minieme plasje en de
noodzakelijke verschoning meteen weer te vertrekken, met die kou komt de boel toch niet los.
Hier staan gelukkig wel normale toiletemmers. In het vorige gebouw waar we enkele kamers
huurden was een 'moderne' installatie. Een instant verbrandingsoven voor al die onhygiënische
damesverbanden. Deze instant verbrandingsoven was als een koker door het hele gebouw in
combinatie met de natte groep aangebracht. Dit hield in dat je zittend op de wc achter je moest
reiken om de klep open te kunnen doen. Volgens de gebruiksaanwijzing was het niet de
bedoeling verpakkingsmateriaal mee te laten verbranden. Lekkend want onbeschermd op de
wc zittend, je armen in een lenige zwaai naar achteren bewegend was je dus genoodzaakt een
druipende tampon naar de klep toe te bewegen. Ik heb me daar worstelend met wc-papier
menigmaal afgevraagd wat de (ongetwijfeld) mannen die deze installatie hadden aangebracht
zich hadden voorgesteld.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 11

Het nare van ouder worden is niet zo zeer dat je vel gaat lubberen, je putjes in je benen krijgt en
je buik, billen en borsten naar beneden gaan hangen. Het is vooral dat je zo gaat stinken naar
oude vrouwen. Of, oude vrouwen die hebben nog een ander luchtje, daar zit nog een
medicijnengeur door heen gemengd. En die zweten en menstrueren ook niet meer als ze achter
hun rollater door de gangen van het verzorgingshuis aan schuifelen. Middelbare vrouwenlucht
zal het wel zijn. Hoeveel ik ook douche en smeer, die geur uit alle gaten en holtes blijft. Die geur
op de wc, de lakens op mijn bed. Als de gelegenheid zich al voor zou doen, maar dat doet ie
niet, dan zou ik niet meer met iemand naar bed durven, zo’n afkeer heb ik van mijn
lichaamsluchten. Het ruikt naar iemand anders, naar de middelbare vrouw die ik niet ben, want
ik ben nooit ouder geworden dan een jaar of achttien.
Tussen de middag bleven we over op school. De kinderen die er bij hoorden dan. Een paar die
in de buurt van de school woonden niet, maar die zouden zich nooit op die school thuis gaan
voelen. Harriet woonde een eind van me vandaan, maar ‘tussendemiddag’ maakte veel goed.
De pauzes waren in die tijd ook niet flauw. Zo hadden we zeker anderhalf uur de tijd om
eindeloos te spelen, beelden trekkertje, elastieken, touwtje springen, maar vooral Kameleon,
Jerommeke, of Mariska.. Hele boeken werden nagespeeld en aangevuld. Beurtelings namen
Harriet en ik daarin het voortouw. 'En toen was jij, en toen was ik'.
In het overblijflokaal werd de boterham met pindakaas snel met de lauwe plasticsmakende melk
weggespoeld en kon het spel beginnen. In feite gebeurde er niet veel meer dan een hoop heen
en weer rennen en veel praten. Want daar was dan het land van Gerben en hier de Kameleon
en dan gingen we naar het dorp en dan was daar de boef die Hielke (en dan was jij Hielke
Harriet) onderuit haalde en toen kwam Gerben (en dan was ik Gerben.) En wie is dan Heit?
Nou dan ben jij ook Heit, of mag Anneke meedoen? Ja goed dan was Anneke Heit en dan was
Jolande de boef.
Soms had het gesneeuwd en gevroren en was de speelplaats een grote glijbaan. Het kwam er
dan op aan vroeg te komen en vast je eigen glijbaan in te glijden. Je moest zorgen de snelste
en de gladste te hebben. Met rode oren gleed je dan de hele tijd heen en weer terwijl de
kinderen om je heen vol bewondering toekeken. 'Mag ik nou mag ik'. Nee ik, toe Marlies mag
ik?'. De school leek vaak later aan te gaan en de pauzes langer als er ijs was.
Als het mooi weer was gingen we wel eens met de klas naar het park, waar heuveltjes en
bosjes en spannende paadjes waren. De grootste bijdrage aan de spanning waren de verhalen
over de enge mannen in de bosjes. Mijn broer Herman had er wel eens een gezien, beweerde
hij. Terwijl Herman hard wegrende stond die man nog met zijn wijsvinger te zwaaien. Erg eng.
Het spel werd er des te leuker door. Ik als Jerommeke 1 en Harriet als Jerommeke 2 renden
alle zandpaadjes af op zoek naar enge mannen die we dan wel eens zouden verjagen. Soms
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 12

mocht Anneke, Jolande of Greet, Sidonia, Suske, of Wiske spelen die dan gered konden
worden.
Onze ouders hebben kennisgemaakt. Harriets ouders vonden die van mij vast kak. En Harriets
ouders waren ongetwijfeld kleinburgerlijk. Als ik bij Harriet logeerde, bevreemdde me de andere
geuren van goed stoken met hermetisch gesloten deuren en ramen, vermengd met bloemkool
en karbonade en de jus van drie dagen. De beddenlakens waren koud en strak en de
ontbijttafel werd reeds 's avonds gedekt. Alles ging rustig en ordelijk en overzichtelijk. Vader,
moeder en Harriet en verder niemand, behalve ik dan soms. Harriets vader kwam elke dag om
kwart over vijf thuis van zijn werk als boekhouder bij een overslagbedrijf, geen uitzondering.
Ook op vrijdagmiddag, vrijdagmiddagborrels werden er niet gehouden in die branche. Harriets
moeder deed elke dag het huishouden op de juiste volgorde. Eerst sla je de bedden open en
zet je de ramen op een kier, dan ruim je de ontbijtboel op en was je af. Dan maak je de bedden
op, daarna wordt er gestofzuigd en stof afgenomen. Dan is het tijd voor koffie. Op maandag
volgt dan de was, die op dinsdag gestreken wordt. En zo verder. Harriets ouders gingen nooit
uit. Het eerste bioscoopbezoek vond pas plaats toen Harriet het huis al enige tijd had verlaten.
Het was zo ongezellig voor Harriet als haar ouders ’s avonds weg zouden zijn, dus dat deden
ze niet. Op zondagmiddag maakten ze met zijn drieën een uitstapje: soms naar familie, soms
naar een bos om daar te picknicken en een klein stukje te wandelen. Alles rustig en vredig.
Soms ging ik mee op die zondagse uitstapjes. De harmonie, de rust en de buitengewone
saaiheid lieten niet af mij te verbazen.
Bij mij was het 's ochtends vaak chaotisch met al die broers en zussen die moesten ontbijten en
de deur uit geholpen moesten worden. Maar de hulp deed de afwas en alles was weer netjes in
orde als we 's middags thuis kwamen. 's Avonds echter verliep het eten volgens een ijzeren
discipline maar met veel getrouwtrek en gezeur. Het etensgebeuren was in beurten opgedeeld.
Een tafeldekbeurt, een kookhulpbeurt, een opschepbeurt, een afwasbeurt, een afdroogbeurt,
een opruimbeurt en een kruimeltjesveegbeurt. Deze beurten rouleerden. Het meest in tel was
de kruimeltjesveeg gevolgd door tafeldek. Afwassen en afdrogen was het allerergste. En dan
nog had moeder alles al gespoeld. Soms was de rust en de ordelijkheid van het kleine gezin bij
Harriet wel een prettige afwisseling, maar een gevoel van ongemak overheerste. Dingen die
Harriet vanzelfsprekend zo vond verlopen, waren vreemd voor mij. 's Avonds thee drinken
bijvoorbeeld, of je onderbroek uit voor je je pyjama aantrok, evenals de wijze waarop je je 's
ochtends dient te wassen of waar de tandenborstels staan. En eerst een boterham met kaas of
vlees eten en dan pas pindakaas.
's Avonds in bed vertellen we elkaar onze fantasieën. Eerst was het de missie. Dat leek in die
tijd de enige manier om als meisje, noodzakelijk te worden vrouw, nog iets spannends te doen
met je leven. Als non naar Afrika om daar diep in het oerwoud waar het altijd donker en warm is
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 13

de doktoren bij te staan, terwijl die onvermoeid de plaatselijke bevolking beter maken. De dokter
is bij voorkeur Albert Schweizer. Later pas ontstond de gedachte dat we zelf wel eens dokter
konden worden.
Harriet heeft alleen maar zonen, maar ze mailt niet veel over hen. Met moeite kan ik bedenken
hoe ze heten en hoe oud ze nu zijn en wat hun bezigheden zouden kunnen zijn in Santa Cruz.
De oudste, Andy, op High School nu, speelt ongetwijfeld baseball en football, als maar heen en
weer gereden door zijn moeder met een laag dreunende en veel benzine slurpende auto. Bij die
andere twee kan ik me niets voorstellen hoe is dat op zo'n lagere school in Californië? Wat
doen die kinderen? Voor de televisie hangen, oefenen voor een optreden op school, of zouden
ze ook buiten kunnen spelen, oorlogje op het plein, spiderman op de klimmuur? Zouden ze ook
een beste vriend hebben?
Harriet was er altijd. Harriet ging naar dezelfde school en naar dezelfde tennisbaan en dezelfde
dansles. We kenden dezelfde jongens en gingen naar dezelfde feestjes. Harriet leefde
hetzelfde leven, het leven werd gemeten aan de hand van Harriet. In mijn innerlijke
conversaties was Harriet de tweede persoon. Dingen waren leuk als ik dacht dat Harriet het
leuk zou vinden. Altijd vroeg ik me af wat Harriet van een situatie zou vinden. Later, na de
eerste psychologiecolleges aan de universiteit, benoemde ik Harriet als mijn alter ego. Maar
toen was het eigenlijk al over.
Harriet, hoe is het met je, ben je gelukkig daar? Ik vraag me nu niet meer af wat Harriet ervan
zou vinden, maar dat laat een grote leegte achter. Want aan wie kan ik me nu meten. Er is niets
en niemand. Ik ben geheel op mezelf aangewezen. Ik moet mijn eigen mening vormen. Ik hoor
bij geen enkele groep en opinieleiders ken ik niet. Dit bedenkend krijg ik sterk de neiging in
huilen uit te barsten. Dat zullen de hormonen wel zijn. Dat is het enige voordeel aan de
maandelijkse cyclus. Je kunt er altijd stemmingswisselingen mee verklaren; de schuld geven
eigenlijk.
Daar is de baas erg goed in. Ze legt de schuld bij de computer als de tekst er verkeerd uitkomt,
want die moet toch bedenken dat ze het te druk heeft om zich alle eigenschappen van het
tekstverwerkingsprogramma aan te leren. Ze legt de schuld bij de secretaresse want die had
toch wel kunnen bedenken dat ze nu een afspraak met de wethouder had willen hebben, want
daar ben je toch secretaresse voor.
De enige die nooit de schuld krijgt is de eeuwige geliefde Bernhard, die natuurlijk wel eens
stoute dingen doet, zoals parachutespringen en dan iets breekt, zodat de baas weer dagen
thuis aan de verzorging moet, maar daar wordt met de grootste tederheid over gesproken. De
andere medewerkers van het bureau moeten dan maar de werkzaamheden opvangen. Je kunt
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 14

toch met de beste wil van de wereld niet verlangen van de baas dat ze op komt dagen als
Bernhard met een gebroken been op bed ligt.
Paula kwam via de vruchtbaarheidskliniek in mijn leven en bleef. Ik was er verguld mee me
vriendin te kunnen voelen van die vrouw tegen wie ik eigenlijk al jaren op zag. Paula kwam bij
ons thuis langs. Daar werd ik erg zenuwachtig van. Als dat maar goed gaat. Ik was het
afgeleerd vriendinnen of vrienden mee naar huis te nemen. Maar Paula leek Kees te mogen en
Kees bleef rustig en beleefd mee converseren. Hij keek niet mokkend in een krant of naar de
televisie met zijn oren op scherp, plaatste geen snedige opmerkingen tussendoor. Het ging
goed. Ik kon wel zingen. Paula werd zelfs met haar geliefde voor het eten uitgenodigd en met
zijn vieren beleefden we een heel genoeglijke met veel drank overgoten avond. We zoenden bij
het afscheid en zeiden: ‘dat doen we gauw nog eens.’
Op een mooie winterse dag rijden Paula en ik naar Texel: een weekend relaxen. Onderweg in
het rode Renaultje met de rijp op de bomen en het gras, valt de avond langzaam en kleurt het
land oranjerossig terwijl de muziek op sentimenteel staat. Een warm gevoel voor Paula en de
hele wereld doorstroomt me. Eindeloos leken de wegen en het landschap, eindeloos mijn liefde
voor de mensheid.
Het kuuroord bleek een modern uit beton en glas opgetrokken hotel aan de rand van de duinen.
Er was een programma opgesteld met sauna, massage, algenbaden en een
schoonheidsspecialiste. Tussen de bedrijven door tijd om rode bevroren oren op te lopen tijdens
een wandeling door het beijsde landschap en de aan strand nimmer aflatende wind. Hoe lekker
smaakt dan de wijn geserveerd aan een met wit beklede tafel. Het diner: hongaarse schnitzel,
gebakken aardappels, haricots-verts, salade met een schijfje kiwi, lijkt als alle hoteleten in een
grote stoompan gaargekookt. Er is geen afzonderlijke smaak meer te onderscheiden. Maar de
sfeer is goed, hoewel het hotel daar niets aan bijdraagt, dus wordt er nog een fles wijn besteld
en na afloop een kopje koffie met cognac.
Paula is de jongste van drie kinderen. Haar vader was dominee te Meppel. Ze heeft zowel in
Meppel als in Zwolle enige middelbare scholen bezocht. Ze heeft uiteindelijk met een staats-
examen de universiteit bereikt en is daar als psycholoog afgestudeerd. Ze werkt nu, na van
alles en nog wat, bij de RIAGG. Ze zal nooit kinderen krijgen, omdat - zo bleek na tien jaar
onderzoek - haar moeder DES had gebruikt. ‘Ach kind’, vindt Paula, ‘ik ben de woede hierover
allang voorbij. Misschien moet ik me wel uit solidariteit aansluiten bij die actiegroep van DES-
dochters, maar ik heb daar eigenlijk weinig zin in. Het is zo, ik krijg geen kind, dan zorg ik wel
dat ik een carrière krijg'. De diagnose bij mij was lang niet zo definitief. Er was eigenlijk niks aan
de hand. Het klikte blijkbaar gewoon niet zo met Kees' sperma. 'Dat komt wel meer voor
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 15

mevrouwtje, afwachten en geduldig zijn, niet te veel aan denken en dan gebeurt het vanzelf.'
Misschien ook wel een reden om dan maar aan een carrière te beginnen. Start van een
discussie over grootse plannen en dan zelf maar de wereld veroveren. Bijvoorbeeld door als
vrouwen collectief de politieke partijen over te nemen en zo zeer snel door te stoten naar het
premierschap. 'De beste strategie is dan lid te worden van het CDA, daar ligt de macht en daar
kunnen we hem oprapen'. ' Of D66, die hebben geen enkel kader dus daar kan elke onervaren
halve gare meteen kamerlid worden of wethouder, maar aan de andere kant zal het niet lang
meer duren of de kiezer krijgt dat ook door.' Paula gelooft dat niet; kiezers hebben niets door;
het gaat om de bluf. Een cursus van twee dagen is daar ruimschoots voldoende voor en als je
dan toch lid wordt van die club richtinglozen zonder ruggengraat kun je die cursus ook wel
meteen invoeren. Ik voel meer voor het opzetten van een zeer lucratief eigen bedrijf. Maar ja
waarin. Probleem is volgens Paula dat dat bedrijvengedoe allemaal zo plat is, het gaat om
productie en verkoop en verder niets. Je bent er zo op uit gekeken, je verveelt je rot. Volgens
mij moet het meevallen als je product maar ingewikkeld genoeg is. Het gaat niet om koekjes of
patat, maar bijvoorbeeld om cursussen, als niet iedereen dat al deed.
Volgens Paula is Kees best een toffe peer. Een beetje moeilijke jeugd gehad waarschijnlijk. Hij
moest waarschijnlijk altijd de grote jongen zijn thuis met zo'n zeurende moeder en daarom doet
hij nu een beetje dominant. Maar in zijn hart best een goede jongen. Maar die vriendschap met
Harriet daar deugde iets niet mee. Spraken jullie wel eens normaal met elkaar over wat je van
elkaar dacht enzo. En heeft ze je niet erg makkelijk laten vallen toen. Zo te horen was het een
erg egoïstisch meisje. 'Volgens mij is ze gewoon niet aardig.'
Soms is de weg van school naar huis verschrikkelijk lang. De tram komt maar niet en is vol als
ik instap. De mensen kijken me verontwaardigd aan. Zelfs voordat ik op de treeplank ga zitten.
Is men weer verontwaardigd over de jeugd in het algemeen en vooral over de jeugd die in de
tram stapt. Ik ben verontwaardigd over alles. Over de handwerkjuf die mijn werk niet waardeert
en die ik absoluut niet begrijp. Over het feit dat ik op handwerkles moet en de jongens van de
klas ondertussen leuk mogen knutselen. Over het feit dat ik niet volwassen ben en dat niemand
naar me luistert. In mezelf mopperend over de stompzinnigheid van het leven waarin je als kind
niet je eigen keuzes mag maken, rijd ik een halte te ver met de tram. De straten zijn ook veel
langer vandaag en er liggen allemaal obstakels op de stoep. Een omgevallen fiets en een half
op de stoep geparkeerde auto, die uitgeladen wordt, een vuilnisbak, drie dames die staan te
kletsen, maar toch kans zien me meewarig na te kijken. Ik schop mijn schooltas van me af, met
een klap komt deze weer terug tegen mijn knieën. Natuurlijk met de sluiting precies tegen het
elektrische knobbeltje. Harriet heeft ook een elektrisch knobbeltje onder haar knie, maar alle
andere kinderen kennen dat niet. Die hebben er alleen een bij hun elleboog. Stomme kinderen.
Met een van die stomme kinderen is Harriet nu naar huis.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 16

Thuis staat moeder de boodschappen op te bergen in de verschillende kasten. Anders bied ik
altijd aan te helpen om dropjes en koekjes in de trommels te doen. Er zijn altijd te veel dropjes
en veel kapotte koekjes.
‘Is er iets, wil je thee, is Harriet niet meegekomen? Waarom niet, had je geen zin of wilde Harriet
niet?’
‘Nee dat hoeft toch niet elke keer en trouwens Harriet is met Carla mee.’ ‘O, zo is de liefde over.
Nou zo erg is dat toch niet. Ik vind Harriet toch al niet zo'n aardig meisje.’
Vijfentwintig jaar voor het gesprek op Texel was deze uitspraak de inleiding om nooit meer wat
thuis te vertellen. Het doet pijn, nu nog. Hoe kom je erbij een vriendin te hebben die niet aardig
is. Is het eigenlijk belangrijk aardig? Ben ik aardig? Ben ik eigenlijk wel wat of iemand? Wie ben
ik, wie is Harriet, wie is Paula? Wat vind ik belangrijk in een vriendin? Op dat moment was het
belangrijk dat Paula een vriendin zou zijn. Nu zou ik de kwalificatie ‘aardig’ dodelijk vinden.
‘Wat vind je van me?’ ‘Nou je bent erg aardig’. Voor de rest deugt er niets aan je. Je bent een
slappe, oninteressante, nietszeggende nitwit. Je bent aardig. Maar de kwalificatie die mijn
moeder gaf, klonk en voelde anders. Het was een zeer diepgaande totale afkeuring van zowel
mij als Harriet. Een afkeuring van mijn zijn en mijn leven.
'Joehoe ben je er nog', 'Ik ben er nog, nemen we er nog eentje?'.
Paula is lang in therapie geweest. 'Ja kijk ik dacht eerst nog dat het een psychisch probleem
was dat ik geen kinderen kon krijgen. Ik was altijd zo onzeker met mannen'. Paula onzeker, lijkt
me een onmogelijkheid. 'Ik durfde me nooit helemaal te geven. Met mijn huidige geliefde gaat
het eigenlijk al jaren goed. Dat komt omdat hij zo geduldig is. Hij laat me echt alle ruimte. Vindt
het ook niet erg als ik af en toe eens buiten de deur vrij. Ik heb een vreselijke jeugd gehad. Een
strenge onrechtvaardige vader, een slappe jammerende moeder, twee etters van broers. De
oudste heeft me jarenlang misbruikt. Mijn moeder moet het gemerkt hebben maar durfde niet in
te grijpen omdat mijn vader ons anders allebei het huis uit gemept zou hebben. Had hij het
maar, dan was ik er tenminste vanaf geweest. Mijn broer Jan vernederde me en eigenlijk deed
mijn vader dat ook wel maar dan op een andere manier. Ze vonden beiden dat ik nergens voor
deugde. Ze vonden dat ik te lelijk was om een man te krijgen en te stom om een school af te
maken. Nou dat klopte ook toen, maar zodra ik los van ze was kon ik het wel. Op mijn
zeventiende ben ik weggelopen en bij het JAC terechtgekomen in Amsterdam, ben ik in een
pleeggezin ondergebracht en heb ik met een avondopleiding mijn staatsexamen gehaald. Ik
kreeg toen ook slierten jongens achter me aan. Maar durfde er absoluut niet op in te gaan. Je
snapt dat ik het niet zo makkelijk had met mannen'. Ik snap het, denk ik en voel me even een
avond beschermend. Kom maar ik troost je, ik drink met je. Ik voel me trots omdat deze Paula,
deze sterke vrouw van de wereld, mijn vriendin wil zijn en haar verleden met me deelt. Paula
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 17

die me begrijpt en me de wereld uitlegt. Die weet wie er deugt en wie niet. Paula die de
vrouwenbeweging zo'n beetje heeft uitgevonden en toch van mannen houdt. Die eindelijk,
eindelijk weer richting lijkt te kunnen geven aan mijn leven. Die de meetlat kan vormen waaraan
ik mijn keuzes toets. Wat zou Paula hier van vinden. Wat zou Paula doen in zo'n geval.
Paula en Kees gingen met elkaar naar bed. Dat was eigenlijk logisch. Ik voelde me opgelucht.
Dat was een echte goedkeuring van Kees. En nu was ik ook niet meer alleen verantwoordelijk
voor zijn welzijn. Sinds hij die losse contacten de deur uit had gedaan was ik de enige die alle
aandacht moet schenken die Kees nodig had. Ik wist niet of ik dat wel kon. Was ik eigenlijk wel
in staat tot een echte relatie? Kees vroeg zich dat ook regelmatig af. Nu had ik af en toe weer
een hele avond voor mezelf en hoefde ik me niet elke dag af te vragen wat Kees zou hebben
gedaan die dag en of dat emotioneel belastend zou zijn geweest.
Ik heb natuurlijk ook de pil gebruikt. De eerste jaren na de abortus van schrik. Ook al was er
toen slechts sporadisch een vluchtig vriendje. De schrik verdween en toen bleek het moeilijk de
regelmaat er in te houden, zodat ik om de haverklap ongesteld bleek. Toen de relaties wat
vaster werden is er een spiraal aangelegd. Het was niet dat deze de menstruaties verergerde,
maar ze verzachtte ze ook niet. Toen de kinderwens hoog opliep is de spiraal weer definitief
verwijderd zonder enige noemenswaardige verandering. Het was altijd al erg en het bleef erg.
De laatste jaren heb ik om het bloed te stelpen weer wat pillen uitgeprobeerd. Zonder succes.
Van de ene soort kreeg ik drie weken durende bloedingen, van de ander migraine en de derde
had geen enkel effect, behalve dat ik hem weer begon te vergeten en dus op de meest
onmogelijke tijdstippen weer een bloeding kreeg. Uiteindelijk werd ik dat gefriemel van die
artsen in me zat.
En daarom zit ik nu hier in de kou mijn 400e keer te beleven. Alleen de bedeesde secretaresse
komt af en toe voorzichtig een boodschap doorgeven of een vraag stellen. Beducht voor het
sacherijn dat van mijn gezicht af schijnt te stralen. 'Mag ik nietjes bestellen, ze zijn op?'
'Ja en ga daarna naar huis, het is te koud om te werken.' Marja glimlacht en gaat niet naar huis.
Dat is waarschijnlijk ook de manier om het hier uit te houden. Glimlachen en niet doen wat je
wordt gezegd. Er zijn in de acht jaren van het centrum al vier secretaresses versleten. De
eerste secretaresses probeerden steeds prompt uit te voeren wat ze opgedragen kregen van de
baas. De een werd daar zelf gek van en is vertrokken. De ander wekte de woede op van de
baas omdat ze zo efficiënt bleek dat nog allemaal echt te doen ook. Dan bleken er op een dag
drie totaal met elkaar in tegenspraak zijnde nota's naar de wethouder te zijn gestuurd. Uiteraard
was dit niet de schuld van de baas. Een secretaresse moet dat weten. Alleen wat, dat is niet
duidelijk. De derde werd apathisch van alle tegenstrijdige orders, een reactie die bij dieren in
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 18

dergelijke situaties ook proefondervindelijk is aangetoond. De vierde was echt incompetent
maar wel in staat fiks ruzie te maken en het hele centrum bij elkaar te schreeuwen. Alleen Marja
blijft en laat zich niet intimideren. ‘Ach het is de aard van het beestje’, zegt ze vergoelijkend en
laat alle stormen rustig over zich heen waaien. Ze wacht altijd een tijdje voor ze een opdracht
uitvoert, zodat de baas de tijd heeft van gedachten te veranderen. Ze krijgt dan wel woedebuien
over zich heen omdat de zaken te lang blijven liggen naar het gevoelen van de baas, maar het
kan haar niet schelen. En ze maakt zich ook niet druk over het voortbestaan van het centrum.
Waar ik nog steeds ondanks alles mijn best voor blijf doen: subsidies voor aanvraag, lange
telefoongesprekken voer met wethouders en bemiddelaars en telkens weer glad strijken wat de
baas overhoop heeft gegooid. Ondertussen probeer ik die mensen binnen boord te houden die
zich geschoffeerd voelen. Waarom eigenlijk? De consulenten en projectleiders hebben het
allang opgegeven. Na een paar keer voor gek te hebben gezeten met een project waar ze
helemaal voor gingen, hun ziel en zaligheid in hadden gelegd, participanten en sponsors voor
hadden gezocht en dat vervolgens werd afgeblazen door de baas omdat ze opeens van mening
was veranderd, bedenken ze nu thuis strategieën om aan een andere baan te komen. Mede
door de crisis en het gebrek aan banen op beleidsniveau in de gezondheidszorg lukt dat niet
erg. Maar het is ook niet erg bevorderend voor je carrière als je bij dit centrum gewerkt hebt. Als
de selectiecommissie de baas vagelijk kent identificeren ze je met de slechte verhalen over het
centrum en maken daarin geen onderscheid tussen de verschillende actoren in het spel. En als
de selectiecommissie de baas goed denkt te kennen, dan menen ze al te weten dat het jouw
schuld is dat het slecht gaat met het centrum, natuurlijk niet die van de baas.
Ik kreeg nu van zowel Kees als Paula verhalen over. Van Kees over Paula en van Paula over
Kees. Aanvankelijk had dat iets heel knus. Soms gingen we ook wat met zijn drieën onder-
nemen of met zijn vieren als Paula’s permanente geliefde ook meeging. Het leek ideaal, ik
voelde me gekoesterd en toch genoeg op mezelf. Ik had een soort familie, die goddank niets
van mijn eigen familie had.
De verhalen die Kees over Paula vertelde varieerden wat ten opzichte van de verhalen die
Paula aan mij vertelde. Zo had niet haar broer haar misbruikt, maar haar vader en was haar
jongste broer geen etter geweest, maar wel vroeg gestorven: overreden en nog jarenlang
betreurd. Zo betreurd dat er voor Paula geen aandacht was van haar moeder.
Van Paula's geliefde begreep ik dat Paula's moeder zelfmoord had gepleegd en dat ze een brief
vol verwijten aan Paula had achtergelaten. Dat Paula niet van haar had gehouden en haar in de
steek had gelaten, alleen met die mannen en dat zich zoveel had voorgesteld van een dochter
maar dat daar niets van was terechtgekomen.
Ach die mannen dacht ik, ze kletsen maar wat, ze luisteren ook nooit goed. Ach, die mannen
zei Paula die smeuen zo'n verhaal toch altijd lekker op.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 19

‘Weet je’, zei Kees: ‘Paula denkt dat je eigenlijk toch geen kinderen wilt, dat het daarom niet
lukt. Dat je bang bent voor de verantwoordelijkheid. Net zoals je in je eentje een geliefde
hebben ook een te grote verantwoordelijkheid vindt’. Het ergste baalde ik nog van het feit dat
Paula vertrouwelijke gesprekken gebruikte in gesprek met Kees. De rest zou Kees wel weer uit
zijn duim gezogen hebben, of zou Kees alles bij elkaar verzonnen en verdraaid hebben?
Volgens Paula wilde Kees eigenlijk geen vaste relatie, hield hij alleen maar stand voor mij. Hij
zag vreselijk op tegen het huisje-boompje-kindje gedoe. Vooral dat kindje. ‘Ik denk eigenlijk’, zei
Paula ; ‘dat Kees helemaal geen kinderen wil. Dat het daarom maar niet lukt’. Volgens Kees wil
hij heus echt wel. Het is natuurlijk wel iets meer mijn wens maar Paula ziet het allemaal wat te
somber.
Volgens Kees wordt Paula onzeker van mijn claim op Kees, weet ze niet goed meer wat zij nu
voor Kees betekent. ‘Nee hoor’, zegt Paula: ‘Kees wordt wat onzeker. Het is toch ook een
beetje onzekere situatie, dus dat is logisch. Kijk, jullie hebben een vaste relatie daar hoef je niet
onzeker over te zijn, maar hoe dat nu met ons zal gaan daarover staat nog niets vast hè. Dus
zo is het meer’.
Harriet kende dezelfde eenzaamheid als ik. Zij begreep haar ouders ook niet. Leefde wel daar
in huis, maar deelde haar gedachten ergens anders. Ik had het idee dat moeder wel de moeder
van al mijn broers en zusjes was, maar niet van mij. Moeder was een oppas, een voogd,
iemand die de normen voorschreef, het tijdschema waarnaar ik me moest schikken, maar niet
mijn leven bepaalde. Moeder was degene die de restricties oplegde: om elf uur thuis zijn, niet
alleen door het donker fietsen, een rok aandoen naar school omdat de school dat zo wil, niet
betaald werken in de vakantie omdat het nergens voor nodig is. 'Kind als je iets nodig hebt kun
je het krijgen. En als je het niet krijgt heb je het niet nodig. We zijn rijk genoeg, mijn dochter
hoeft niet te werken.' Moeder had een hele goede weeshuisdirectrice kunnen zijn, energie en
creativiteit genoeg. Beter nog: ze had prachtige projecten kunnen gaan opzetten in de derde
wereld, met al haar gevoel voor de onderdrukte mens, voor de armoede in de wereld. Ze had
nog veel meer goede werken kunnen gaan doen als al haar eigen kinderen niet in de weg
hadden gezeten. Maar waarschijnlijk werden ook wij als de goede werken beschouwd. Het was
in die tijd beslist nog een uiting van vroom katholicisme veel kinderen te krijgen. En moeder
maakte ook beslist de indruk de opvoeding van dat al te zien als een project. Maar moeder had
niets te maken met mijn gevoelens, met hoe ik zou willen zijn, zou willen doen.
De lange vakanties, dat ik spelletjes moest doen met de familie, staan me nog als eindeloos
voor de geest. Telkens weer elk jaar naar dezelfde camping, met zijn allen zwemmen, eten,
voetballen, verstoppertje spelen. Ik deed mee, maar was ook ergens anders, opgesloten in mijn
eigen verhalen die ik met Harriet deelde.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 20

Harriet ging elk jaar bij een oom en tante en wat grote zwijgzame neven logeren in de
Achterhoek. Op een boerderij waar ze heel veel tijd voor zich zelf had omdat het altijd druk was.
De koeien moesten gemolken, het hooi binnengehaald, het dak gerepareerd, de varkens
gevoederd. Harriet maakte de hokken van de konijnen schoon of voerde de kippen en raapte
eieren, zette koffie en had de rest van de dag voor zichzelf om te mijmeren, te lezen of een
wandeling te maken.
Hoe graag zou ik in mijn eentje gaan wandelen of fietsen of naar het eiland zwemmen. Toen ik
dat laatste eens opperde nam moeder meteen de organisatie ter hand en stuurde een broer
mee voor de veiligheid en toen die toch al mee moest kon de rest ook wel mee. Niets begreep
ze ervan, helemaal niets.
Er was geen sprake van dat ik met Harriet mee op vakantie zou gaan. 'Nee hoor kind dan zijn
we toch niet met zijn allen op vakantie, dat is zo ongezellig', of dat Harriet met mij mee zou
gaan. Dat laatste had vast wel gekund, maar dan was Harriet meegezogen in het
familiegebeuren. In het elke avond met zijn allen zingen rond het kampvuur, gezamenlijk de
hele dag hout zoeken of de andere dag bramenplukken en bosbessen. Er zou geen moment
gegund worden aan ons samen. Ik zou haar kwijt raken in de familie. Dat leek helemaal geen
goed idee. Ik kon het Harriet ook echt niet aandoen. Ik zou me doodschamen.
In Santa Cruz is het vast niet koud. Santa Cruz in Californië, de eeuwige zomer, het optimisme
van de Amerikaanse droom komt daar voort uit het weer. Harriet was zo'n veelbelovende leer-
ling, zo'n wijsneus die altijd alles wist. Zo'n begaafd kind dat overal belangstelling voor had en
haar oren en ogen wijd open. Een hoogbegaafde leidersfiguur, voorbestemd een
toponderzoeksinstituut te leiden. Ze kwam iets te vroeg de prins op het witte paard tegen. Deze
tennissende tandarts is wel weer net zo hard op een ander paard er vandoor gegaan maar toen
was het kwaad al geschied. Om iets nuttigs te studeren deed Harriet Pedagogiek. Dan wist ze
iets van kinderen en kon ze iets sociaals doen, als ze al wat wilde doen. Ze is er in
afgestudeerd toen Paul er met een nog mooiere blonde dame, maar nu met heel veel geld van
door was. Maar zet maar eens een toponderzoeksinstituut op in de Pedagogiek. Nee dat werd
niets. Ze heeft een tijdje tijdens haar studie gewerkt aan een school voor zmlk tot ze er gek van
werd en is toen gaan rondreizen in de VS tot ze een tweede Paul ontmoette in New York. Deze
Paul, een stuk intelligenter, hoewel dat moeilijk te zeggen is van Amerikanen wier IQ toch nooit
boven de honderd lijkt te reiken als ze hun mond open doen, tennist niet maar doet in de
theoretische fysica en heeft nu een mooie baan in Santa Cruz. Het is te hopen dat Harriet haar
hoogbegaafdheid heeft doorgegeven aan haar kinderen, dan doet ze er nog iets nuttigs mee.
Maar dat ik niets over die kinderen hoor is een veeg teken.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 21

Ach met mij is het toch ook niet beter gesteld. In een ten dode opgeschreven centrum, waar
vroeg of laat de bom valt. Het geld zal nog wel binnenkomen, dat krijg ik wel voor elkaar.
Hoewel er geen sprake van zal zijn dat dat ook op mijn conto geschreven wordt. Maar eens zal
toch duidelijk worden dat hier niemand functioneert, dat er niets uit dit centrum voortkomt
behalve prachtige subsidieaanvragen voor projecten die niet uitgevoerd worden. Dat men thuis
zit te schuilen of te werken aan een geheel andere carrière.
Eigenlijk kon ik me wel voorstellen dat Paula de mensen niet zo op hun woord vertrouwde. En
dat ze eigenlijk verder geen echte vrienden of vriendinnen had. Ze had al zoveel klotendingen in
haar leven meegemaakt. Mensen met wie ze samenwerkte bij Wij Vrouwen Eisen hadden haar
zo van de ene op de andere dag als een baksteen laten vallen omdat ze naar de
vruchtbaarheidskliniek ging. Of ja tenminste dat dacht ze dat de reden was. En die collega's op
het RIAGG gunden haar ook het licht in de ogen niet. Had ze een goed idee, dan ging er
iemand anders mee vandoor. Het werken daar werd haar ook eigenlijk min of meer onmogelijk
gemaakt. Ze kreeg steeds minder cliënten toegewezen. Zogenaamd omdat er enkele klachten
waren binnengekomen over onzorgvuldige behandeling. Maar eigenlijk omdat de andere
therapeuten zich bedreigd voelden omdat ze te goed was en de cliënten te snel van hun kwalen
afhielp. Terwijl zo'n incestverleden alleen al voldoende is om het wantrouwen je leven te laten
beheersen.
Gelukkig stond daartegenover dat ze ontzettend veel mensen kende. Uit haar actieverleden
kende ze veel politici. En ook haar geliefde had een reuze interessante kennissenkring met zijn
baan als journalist, dan kon je wel een potje breken en een lobby voeren.
Moeder had haar hele leven hard gewerkt en droog brood gegeten. Tot ze natuurlijk mijn vader
tegen kwam en een goede partij aan de haak sloeg. Ze was toen pas twintig, dus het hele leven
moest eigenlijk nog beginnen. Nu kan ik me wel voorstellen dat ze de eerste twintig jaren zo
lang vond duren dat het een heel leven leek. Maar toen vond ik het allemaal zo’n onzin, dat wij
kinderen met dat verhaal geterroriseerd moesten worden. Hoe goed wij het wel niet hadden,
hoe veel luxe en elk jaar op vakantie! Ze had gelijk natuurlijk, we hadden het breed. Alles
waarvan mijn moeder dacht dat we het nodig zouden kunnen hebben, kregen we. We hoefden
niet veel te doen, alleen die eeuwige beurten rond het avondeten, en je eigen kamer pijnlijk
netjes houden. Nieuwe tas, nieuwe kleren, nieuwe fiets, groot huis, grote auto, studietoelage
voor de kinderen. Het kon er allemaal af voor iedereen. Geld kwam er genoeg binnen vanuit het
havenbedrijf waar vader hele dagen doorbracht achter zijn veel te grote bureau in een veel te
grote kamer. Het is mij nooit helemaal duidelijk geworden wat hij daar deed achter dat bureau.
De brieven werden allemaal door talloze verschillende meisjes getypt, de financiën werden
bijgehouden door de boekhouders, het werk gedaan door de arbeiders, zoals die toen nog
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 22

genoemd werden, de contacten werden gelegd door de vertegenwoordigers die van hot naar
her reisden. Vader hield niet zo van dat reizen. Soms ontkwam hij er niet aan zelf ook eens op
bezoek te gaan bij een grote klant of toekomstige handelspartner. Maar hij beperkte die reisjes
liever tot een dag of twee om zo snel mogelijk weer terug te kunnen zijn in de grote kamer. Ik
denk dat hij daar al zijn boeken had staan, geschiedenisboeken bij voorkeur, of mooie oude
uitgaven van klassiekers, filosofische werken ook. Er was veel dat hem boeide, zolang het maar
veilig op papier stond en niet teveel inbreuk maakte op zijn emoties of gedrag. Alleen zijn
gedachtewereld mocht erdoor aangetast worden. Daar kon toch niemand aankomen, ook
moeder niet.
Het eigen bedrijven idee liet me niet los. Het moest aan een aantal voorwaarden voldoen:
Punt een: het moet interessant zijn, een product dat nog in ontwikkeling is. Vrouwvriendelijke
anticonceptie bijvoorbeeld, of een middel tegen menstruele ongemakken. Nu vond ik het
jammer niet in de onderzoeksrichting verder te zijn gegaan na mijn studie en in plaats daarvan
de beleidskant gekozen te hebben. Maar toen leek dat het meest maatschappijgericht. De beste
optie de wereld te veranderen.
Paula dacht mee. Haar leek de productomschrijving te beperkt. Daar is nooit een goed
bedrijfsplan op te maken. Anderzijds, vrouwengezondheidscentra bestaan al in overvloed en
kunnen bovendien zichzelf niet bedruipen. Een farmaceutische industrie alleen voor
vrouwenproducten moest het ook niet worden want dan kijk je niet naar heel de mens en ben je
alleen maar bezig met het ontwikkelen van allopatische stoffen voor ingrepen in de menselijke
stofwisseling. Het zou niet moeten gaan om voorlichting en hulp aan individuele vrouwen alleen,
maar vooral ook om het opsporen van gezondheidsrisico's voor vrouwen, om het identificeren
van vergeten groepen en het ontwikkelen van projecten om de situatie van die vergeten
groepen te verbeteren.
Er moest uiteraard een bestuur komen, besloten Paula en ik in overleg. Het leek me dat Paula
in haar kist goede en beroemde bekenden een voorraad bestuursleden zou moeten hebben. Al
brainstormend passeerde half Nederland. Het viel al niet mee een leuk clubje te bedenken.
Want A is wel heel aardig, maar absoluut een nitwit, B is wel heel goed maar wat een
sacherijnig kreng is dat, C is misschien wel wat maar nog wat jong en wat weinig netwerk om
zich heen. Met D heeft Paula al jaren onenigheid, E is vreselijk geweest tegen haar. F is echt
heel bekwaam maar kan absoluut niet met G. Ik denk dat Paula wellicht H, I en J maar moet
vragen, maar volgens Paula kan ik dat maar beter doen.
Als ik dan aan het bellen sla met wat namen van mensen die tijdens het brainstormen niet
helemaal uit de boot zijn gevallen, blijken veel van het lijstje niet te kunnen. 'Ach je hebt mijn
naam van Paula wat leuk dat ze aan mij denkt, ja leuk idee wel dat centrum. Ik zal er eens over
nadenken, ik heb het wel erg druk.' Moeizaam via via krijg ik wat voor mij onbekende mensen in
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 23

een bestuurtje bijeen. Niet H, I en J, de bekenden van Paula blijken met elkaar gemeen te
hebben dat ze meester zijn in de boot af houden.
‘Marlies, de baas heeft nog gebeld, of je haar terug belt. Ze kan niet komen vandaag want de
auto is kapot.’ Ja en met de tram met die kou dat kan ze natuurlijk niet want daar krijgt ze reuma
van of nee dat zal wel op de bronchitis gegooid worden. Baas bellen dus, baas bellen, laat ik
dat maar even uitstellen. Eerst die brief af.
Eerst die brief af. Ik maak me even kwaad. Zo’n toer is dat ook niet zo’n brief. Hoeveel
subsidieverzoeken heb ik al niet geschreven. Honderden zeker. Waarvan zo’n tien procent met
succes. Elke keer weer een project binnenhalen en nieuwe mensen aantrekken om het uit te
voeren. Nieuwe mensen die vol enthousiasme solliciteren en beginnen. Zo leuk. Ze hebben
zoveel over het centrum gehoord. Wat hebben ze er een zin in. Ze voelen zich geheel
geïnspireerd door de praatjes van de baas. Zo’n leuke benadering, zo menselijk en vol warmte.
Na een maand begint het wat te wrijven. Baas wil het anders. Doe het nog maar eens over. Je
kunt het beter. Baas begint tegen mij te klagen. Eerst wat bedekt. ‘Leuke meid maar wat
langzaam, niet echt briljant’. Of: ‘Leuke meid maar heeft veel leiding nodig. Ik heb een hele
middag met haar gewerkt en ze snapt het nog niet’ - als ze een half uurtje met bijvoorbeeld
Johanna gesproken heeft. Johanna, een van de laatst aangetrokken projectleiders, loopt
daarna geheel verward rond. Ziet kop noch staart meer aan het project verschijnen. Is
vervolgens twee dagen ziek en probeert het daarna nog een keer. Samen proberen we kop en
staart weer aan het project te bevestigen en bedenken een stappenplan. Twee dagen later
verschijnt Baas weer en roept Johanna bij haar op de kamer. Wat er besproken wordt kom ik
doorgaans niet te weten, maar als ik Johanna daarna weer tegenkom kijkt ze me niet meer aan.
Daarna ben ik de gebeten hond. Gezien de gesprekken die de baas af en toe met mij of
eigenlijk meer tegen mij voert over anderen, neem ik aan dat er aan Johanna verteld is dat ik
incompetent ben, de baas altijd tegenwerk en bovendien geroddeld heb over Johanna. Zo iets,
of wellicht dat de participanten in het project allemaal een gruwelijke hekel aan me hebben, dat
Johanna het project vooral niet zo moet uitvoeren als wij samen hadden bedacht, want met die
projecten waar ik me mee bemoei gaat het altijd mis en bovendien nou je snapt wel dat Marlies
een beetje bang van je is omdat jij zoveel beter bent dan zij. Baas komt daarna tegen mij
klagen dat er met die Johanna niet veel te beginnen valt, heel erg incompetent en als maar over
jou roddelen. Ze heeft er een hard hoofd in of dat ooit nog wat wordt met het project en als dat
zo is dan komt het omdat zij, baas zelf, er zoveel tijd in gestoken heeft. Maar ja, we kunnen
zeker niet meer van haar af hè? Vervolgens loopt ze Johanna’s kamer binnen en zal daar
ongetwijfeld gaan vertellen dat ik eigenlijk haar contract niet wil verlengen, maar dat de baas
vierkant achter haar is gaan staan en zolang zij er is zal het niet gebeuren. Nog weer drie
maanden later is Johanna ten einde raad. De participanten in het project zijn allemaal erg
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 24

kwaad op haar, dat er maar geen start gemaakt wordt met de werkelijke uitvoering en dat het
project alle kanten opwaaiert behalve de richting die oorspronkelijk was aangegeven. Na nog
drie maanden ploeteren is Johanna vervolgens zes maanden overspannen. Nu is ze wel beter
verklaard maar niet van plan zich nog op het centrum te laten zien. Baas verwijt dit mij.
Ongetwijfeld belde ze daarom. Om te zeggen dat ik Johanna moet sommeren op kantoor te
verschijnen.
De brief is af. Ik breng het flopje naar Marja om haar op briefpapier te laten uitdraaien. Weet je
wat? Ik bel de baas om te vragen of zij met haar naam er onder wil. Dan negeer ik gewoon dat
zij gebeld heeft. Wellicht vergeet ze haar eigen onderwerpje. Ik voel er niets voor om Johanna
te bellen. Natuurlijk kunnen we haar ontslaan wegens werkweigering. Maar anderzijds heeft ze
het morele recht om zich niet te laten schofferen en zich thuis rustig voor te bereiden op een
andere baan.
Het bleef niet zo, dat moeder het niet wist van die abortus. Op een van die sporadische
weekenden dat ik naar huis ging, meeliftend met een vage kennis die ook die kant opging, werd
ik direct ontvangen in de huiskamer. De anderen werden naar hun kamers gestuurd. Groot,
recht en vol rechtvaardigheid zat daar moeder op het puntje van haar stoel met vader ietwat
bedremmeld naast zich weggezakt in de bank. ‘Zo Marlies, wij moeten eens even met je
praten’. Het hele leven werd doorgezaagd. Hoe ze me opgevoed hadden, wat de belangrijke
waarden en normen waren die ze me hadden bijgebracht. Dat ik altijd al zo dwars was en
ondankbaar. Dat het gezin het belangrijkste en hoogste goed was wat ze te bieden hadden in
dit leven en dat ik mij daaraan onttrok. Dat sex en liefde onverbrekelijk met elkaar verbonden
waren en dat je je als vrouw maar aan één man geeft. Dat die jongeman maar eens even
kennis moest komen maken en dat het vanzelfsprekend was dat ik natuurlijk weer thuis zou
komen wonen. Ga je eigenlijk wel naar de kerk daar als je het weekend overblijft? Dat ik zoiets
deed, dat zo in ging tegen alle waarden en normen van ons gezin, dat kon natuurlijk helemaal
niet. Maar ze waren bereid mij uiteindelijk te vergeven als ik me weer zou onderwerpen aan hun
regels. Nu hadden ze gedacht dat het het beste was als ik een maand op retraite zou gaan in
een klooster, een bevriende priester had hen een heel goed adres aangeraden. Dan kon ik daar
boete doen en tot bezinning komen. Omdat het gezin het hoogste goed was waren ze dit
allemaal voor mij bereid te doen, zodat ik weer terug kon komen.
Ik heb vast allerlei onbezonnen dingen gezegd, zoals dat het maar de vraag was of ik het hen
kon vergeven dat ze me zo opgevoed hadden en mijn jeugd verpest met dat vreselijke
familieleven. Of met hoeveel jongens ze precies wilden kennis maken, maar er bleef me vooral
door het hoofd spoken hoe ze dit in godsnaam te weten zijn gekomen. Dat kon helemaal niet.
Niemand wist het, alleen Harriet. En zelfs al zou Harriet onbetrouwbaar zijn gebleken, de relatie
tussen mijn ouders en haar is nooit van dien aard geweest dat ze haar aan de telefoon te woord
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 25

gestaan zouden hebben. Moeder bleef natuurlijk tijdens dit gesprek, terwijl ik ongetwijfeld op zijn
minst op hoge toon gesproken zal hebben, zeer verstandig en kalm en overtuigd van haar
gelijk. Vader heeft al die tijd nauwelijks iets gezegd, behalve het instemmende gegrom op de
opmerkingen van moeder, ‘hè vader zo is het toch?’. Ze was zo kalm en overtuigd dat ze er niet
op bedacht was dat ik toen ik opstond om naar de wc te gaan mijn spullen pakte en de deur
uitliep.
Ik heb nooit meer contact opgenomen en zij niet met mij. Geen van mijn broers of zussen kwam
op de geweldige gedachte om eens naar me op zoek te gaan, om eens te informeren naar mij,
of om de regels van mijn ouders te trotseren en bij me op bezoek te komen. Ongetwijfeld was
het ze verboden. Ongetwijfeld was hen duidelijk gemaakt dat ik iets vreselijks had gedaan, iets
onvergeeflijks en dat ze voor hun eigen zielenheil er goed aan zouden doen me niet meer te
zien of te spreken. Maar dat ze dat allemaal ook nog slikten, dat stak me. Een enkele keer zag
ik broer Herman in de stad, dan draaide hij zich van me weg. Ik heb zelf ook niet meer de
moeite genomen om hem op zijn bek te slaan daarvoor. Mijn andere zussen en broers zag ik
nooit meer. We leefden blijkbaar andere levens, gescheiden circuits, andere steden, andere
idealen.
Harriet bezwoer me dat ze het echt aan niemand had verteld. Ja natuurlijk wel aan Paul1. ‘Wat
dacht je nou, daar bespreek ik alles mee, maar die vertelt het echt niet verder. Zo is hij niet’.
Paul1 was heel anders dan Harriet zich voorstelde. Ik heb haar toen eindelijk toegeschreeuwd
hoe ik over Paul1 dacht. Dat heeft ze me niet vergeven. Paul1 heeft natuurlijk bij zijn ouders
thuis spannende verhalen willen vertellen over het ruige studentenleven. Bij die leeghoofdige
ouders van hem met al dat veel te nieuwe geld en die slechte smaak. Om indruk te maken op
zijn mooie maar oerdomme zusje of zoiets. Ach misschien roddelde hij wel gewoon uit
kwaadaardigheid. En die leeghoofdige ouders konden in hun ogen meters in status stijgen door
contact te krijgen met mijn ouders. Ze hoefden alleen maar eens een keer wel op zondag in de
kerk te verschijnen en alleen maar een kort gesprekje aan te knopen. ‘Hoe gaat het? En met de
kinderen. Hoe bevalt Marlies de studie? Onze Paul heeft een geweldige tijd. Besteedt natuurlijk
veel te veel tijd aan het studentencorps en zo komt er van studeren weinig terecht. Maar ik zit
hem wel achter zijn broek. Hij moet tentamens halen anders stopt de toelage. Ik hoor dat
Marlies een vriendje heeft? Jullie hebben nog geen kennis gemaakt? Ik weet dat jullie er tegen
zijn maar misschien is het toch goed om het met Marlies over voorbehoedsmiddelen te hebben.
Je weet hoe dat gaat tegenwoordig onder die studenten. En zo’n abortus dat hakt er natuurlijk
wel in, dat kun je voortaan toch beter voorkomen.’
Of, misschien een nog directere methode. ‘Hoe gaat het met Marlies, heeft ze nog last van die
abortus?’
Harriet maakte het niet uit met Paul1. Ze zei mijn verdachtmakingen niet te willen geloven. Maar
hoe zou het anders gegaan kunnen zijn? Ze vond het meer voor de hand liggen dat mijn ouders
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 26

een spion achter me aan hadden gestuurd, iemand die in de gaten hield of ik me wel keurig aan
al hun normen en waarden hield in die enge grote stad. Harriet hield niet zo van mijn ouders. Nu
was dat niet geheel onbegrijpelijk. Mijn ouders hielden ook niet van Harriet. Althans mijn
moeder niet, mijn vader heb ik er nooit zo over gehoord. Die hield doorgaans overal zijn mond
over. Het moet hem ooit wel eens opgevallen zijn dat Harriet mijn vriendin was, bijvoorbeeld
toen haar ouders kwamen kennis maken. Maar hij had dit net zo goed weer verdrongen kunnen
hebben. Ik vraag me af of hij wel de namen en verjaardagen van zijn kinderen kende. De mijne
zal hij nu in ieder geval wel vergeten zijn. Ik denk niet dat het zijn idee was zoveel kinderen te
krijgen. Zo vroom was hij niet en teveel gesteld op zijn eigen tijd en eigen ruimte. Maar niet
doortastend genoeg om die eigen ruimte ook los te krijgen van mijn moeder.
Ze was vroeger vast een heel mooie vrouw geweest. Zo mooi dat ze goed genoeg bevonden
werd om in te trouwen in de goede en toch niet onbemiddelde familie van mijn vader, terwijl ze
zelf voortkwam uit de verarmde middenklasse. Haar vader was in de problemen gekomen
tijdens de crisisjaren en zijn goed lopende meubelzaak was snel achteruit gegaan. Uiteindelijk is
hij geëindigd als leraar boekhouden. Bijgeleerd in de avonduren en mogelijk in de gestolen
uurtjes tussen de weinige klanten door. Net op tijd om nog een klein pensioentje van de
overheid over te kunnen houden toen hij 65 en uitgeblust was. Mijn grootmoeder was ondanks
dat getob een vrolijke vrouw gebleven met een milde houding ten opzichte van waarden,
normen, het geloof en geld. Het is wonderlijk dat mijn moeder niets van die relativerende
levenshouding over heeft genomen. Of zou dit een gebruikelijke generatieparadigmawisseling
zijn. Net als in de koninklijke familie. De strenge autoritaire Wilhelmina, opgevolgd door de
uiterst gewone moederlijke Juliana, wier dochter het protocol, de afstand, de hiërarchie en de
strengheid weer invoerde.
Ik moest op zoek naar geld, want die toelage kwam natuurlijk niet meer op mijn rekening nu. Ik
heb van alles ondernomen. Schoonmaken in ziekenhuizen, typen in het stadhuis, koffie
schenken in een aftands bedrijf, erwten in potten stoppen en aardbeien plukken. Tot ik bij
Fransje op de kamer terecht kwam en met haar de mogelijkheden doornam een beurs aan te
vragen en een studentassistentschap te vervullen. Fransje heeft mijn leven gered en gezorgd
dat ik mijn studie af kon maken. En daarom zit ik hier nu ongesteld te wezen in dit tochtige
gebouw, te denken dat ik het centrum moet redden. Omdat ik mijn medicijnenstudie heb
afgerond zonder artsexamen te doen. Omdat ik zonodig niet tot het establishment wilde
behoren uit maatschappelijke overtuiging. Je moet toch wat met je idealisme en je intellectuele
bagage, dus je richt een centrum op.
Na die woordenwisseling over het verraad van Paul1 verkoelde de vriendschap tussen Harriet
en mij nog verder. We kwamen elkaar wel eens tegen op de fiets of in de mensa en zeiden
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 27

elkaar dan wel gedag, maar veel meer was er niet. Harriet woonde vijf straten verder in een
studentenhuis met allemaal geweldige leuke jolige meiden van de vrouwelijke
studentenvereniging. Uit een soort liefdadigheid mocht Harriet daarbij wonen, ze was weliswaar
geen lid van die club, dat was voor gewone stervelingen namelijk niet te betalen. Haar relatie
met Paul, wel lid van het studentencorps uiteraard, bezorgde haar toch een kamer. Ik woonde
in een gewone studentenflat met tien anderen op de gang. Tien mensen is te veel om
individuele verantwoordelijkheid te voelen voor de gemeenschappelijke ruimtes. Zodat er een
permanente schimmellucht hing in de keuken. De oorspronkelijke kleur van het fornuis, ter
beschikking gesteld door studentenhuisvesting en waarschijnlijk wit, was geheel aan het oog
onttrokken door een vette dikke koek. Het doucheputje was altijd verstopt met verschillende
kleuren haren en op het douchegordijn kwam de schimmel van onderuit opzetten. De jongens in
de flat pisten geregeld over de pot heen zonder daar de consequentie aan te verbinden dat er
iets gedweild zou moeten worden. Doch alle luchtjes die door deze verwaarlozing ontstonden
werden in toom gehouden doordat de helft van de bewoners grote hoeveelheden hash
gebruikten. Nee bij mij in de flat was het lang niet zo’n jolige boel. De ene helft was te
ontspannen om jolig te zijn en de andere helft te gespannen doordat de viezigheid hun naar de
keel vloog. Maar ik had al gauw geen tijd om al te veel in de flat te zijn. Ik moest in mijn
onderhoud zien te voorzien en ik probeerde het gat dat achtergelaten werd door Harriet op te
vullen door nieuwe contacten aan te gaan. Deze contacten zocht ik in het in die tijd rijkelijk
aanwezige actiewezen. Er moesten huizen worden gekraakt, er moest democratisch worden
bestuurd in de universiteit en als er dan een beslissing viel die ons niet welgevallig was, moest
er worden bezet. Bloemenhove moest bezet en abortus in het ziekenfondspakket, de VS
moesten uit Vietnam en we moesten onze solidariteit betuigen aan Castro en Mao, waar we
dan later weer spijt van kregen. Het was een drukke tijd kortom, het leverde geen vrienden op
maar wel contact. Het was dan ook heel toevallig dat ik thuis was toen Harriet aanbelde en werd
binnengelaten door een van de relaxtere types in de wooneenheid. ‘Marlies, ja zou wel kunnen
dat Marlies hier woont, kijk maar even, weet je hoe ze er uit ziet? Ik heb geen idee welke kamer
je moet hebben nee.’ Harriet zag er erg ongemakkelijk en bedremmeld uit toen ze na
aankloppen mijn kamer binnen stapte. Overdonderd door de viezige anonimiteit die
contrasteerde met haar jolige door een werkster schoon gehouden huis.
Paul1 had haar verlaten voor de rijke schone en Harriet was voor het eerst in haar leven
wanhopig. Om Paul waar ze echt dol op was natuurlijk, om het leven dat er nu heel anders uit
was gaan zien en om de meiden in haar huis die vonden dat het aan haar lag, dat hij haar
verlaten had. Ze had iets niet goed gedaan. Waarschijnlijk niet genoeg mee gebrald, niet
genoeg gedronken, te hard gestudeerd, te intelligent. Nu het met Paul1 uit was werd ze door de
meiden in het huis niet meer als gelijke beschouwd. Ze was weer het armeluis kind, niet hun
soort. Wat moest ze nu doen, ze had nog een jaar nodig voor de studie. Een jaar nog maar,
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 28

mijn hemel, ik moest zeker nog een jaar of vier. Maar mijn leven was al eerder in elkaar gestort.
Daar kon ik me nog niet overheen zetten. Het was erg moedig dat ze met haar wanhoop naar
me toe kwam en heel misschien als ze toen teruggekomen was op het verraad van Paul, als ze
toegegeven had dat het waarschijnlijk was dat Paul gekletst had over die abortus, dan was ik
echt behulpzaam geweest, echt weer een vriendin. Ik hoorde haar aan, ik schonk wat rosé en ik
ben met haar meegegaan naar bureau studentenhuisvesting om snel een nieuwe kamer los te
praten op sociale gronden. Harriet kwam ook op zo’n studenteneenheid te wonen aan de
andere kant van de stad maar met dezelfde schimmel- en hashlucht. We zagen elkaar weer, zo
nu en dan dronken we samen wat in de kroeg of bij elkaar op de koffie. Maar er bleef een
zekere afstand. Harriet zag niets in al mijn actiebezigheden. Naar haar mening zou de macht in
de handen komen van de brallende jongens, met de jolige meiden aan hun zijde, gewoon als de
sociale erfenis van hun ouders en hun netwerken. Wat wij linkse types zouden bereiken was
wat gerommel in de marge, een eigen circuitje zonder noemenswaardige werkelijke invloed. Als
je iets wilde bereiken moest je je aansluiten bij het geld en de bestaande netwerken. Een
dergelijke beoordeling van mijn activiteiten en inzet kon ik niet echt waarderen. Mijn idealen
gaven mijn leven zin, door mijn activiteiten voelde ik mezelf nuttig bezig. Door zo’n cynische kijk
op de maatschappij zou mijn leven wederom instorten. En ik bleef bij mijn mening dat het een
zegen was dat Paul er vandoor was. Een mening die ik aan Harriet niet kwijt kon, een
voorzichtige hint in die richting bezorgde mij alleen een gekwelde blik en een duidelijke
aanwijzing dat ik daar maar beter niet op door kon gaan. Zo konden we eigenlijk nauwelijks
praten over de dingen die ons op dat moment bezig hielden en leefden we nog steeds twee
verschillende levens ook al zagen onze leefomstandigheden er nu bijna hetzelfde uit.
Het was logisch dat Harriet zich eenzaam en verlaten voelde, maar ik had voor die gevoelens
niet veel ruimte. Het was er de tijd niet voor en ik had er de tijd niet voor. Natuurlijk gingen
relaties uit, daar waren het relaties voor. Ik kende geen relaties die langer dan vijf jaar duurden.
En eerlijk gezegd vond ik mensen met relaties doorgaans behoorlijk belegen. We deden wel
aan sex natuurlijk en we deden ook wel vaker met een zelfde persoon aan sex, maar ons soort
mensen had geen relaties. Ik nam Harriet wel eens mee naar mijn kroegen en stelde haar zo
eens voor aan deze of gene. Zoals Harm, een van mijn vluchtige contactjes, een bebrilde
langharige, die zijn studie maar niet afkreeg omdat het elk jaar een andere richting was waar hij
in geïnteresseerd was. Een brede interesse had Harm, dat zeker. Jammer wel dat niemand zijn
talenten zag, niet begreep, zoals Harm vond, dat hij een uitstekende kandidaat zou zijn voor de
gemeenteraad. De SP heeft hem wel eens op plaats vijf gezet maar toen was de SP nog niet zo
populair dat er een zeteltje afkon bij de verkiezingen. Harm zocht daarom zijn discussieplatform
in de kroeg en daar moest bij gedronken worden, een beetje veel vaak en dat rook je dan weer
zo ‘s ochtends. Harriet vond hem een beetje viezig, maar dat vond Harriet van mijn meeste
kennissen.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 29

Michiel was duidelijk een uitzondering met zijn keurig gekapte haren en zijn nette kleding. Dat
was waarschijnlijk de reden dat Harriet wel wat in hem zag. Toegegeven, er was wel meer aan
hem dan uiterlijk. Hij was ook charmant, geestig en intelligent. Hij dronk niet zoveel als de
andere kennissen en was toch gezellig. Hij studeerde ontwikkelingseconomie en had plannen
zich na zijn studie in te gaan zetten voor de ontwikkeling van Tanzania. Michiel kon zeer
bevlogen vertellen over de maanden dat hij daar als vrijwilliger had meegeholpen waterpompen
te plaatsen. Hij zette zich erg in voor verhoging van het budget voor ontwikkelingshulp en liep
daarvoor vele partijavonden af. Daarnaast was hij ook niet te beroerd om met andere acties
mee te helpen.
Ik had al een tijdje een oogje op hem.
Michiel zag ook wel wat in Harriet. Vaak zaten ze uren achtereen te kletsen in de kroeg met zijn
tweeën, terwijl ik de rest van de clièntele bezig hield. Het leek net of ze iets gemeenschappelijks
hadden gevonden en dat kon toch niet waar zijn. Dus dat heb ik Michiel verteld, dat Harriet van
mening is dat iedereen het zelf maar moet uitzoeken, dat het recht van de sterkste geldt en dat
de elite het land moet besturen. Of zoiets. En daarbij heb ik verteld dat Harriet neerkijkt op
linkse mannetjes, dat ze van mening is dat al dat actievoeren zinloos is en dat ze een relatie
had met een rijke patser. Volgens mij zei ik had en inderdaad, ik heb niet toegevoegd dat die
relatie over was.
De volgende keer dat Harriet en ik samen naar de kroeg gingen heb ik de hele tijd met Michiel
gepraat en wist Harriet niet waar ze moest zitten. Het luchtig onderhouden van de rest van de
clientèle zag ze blijkbaar niet zitten, dus is ze vroeg vertrokken. Toen Harriet mij vertelde dat ze
Michiel wel leuk vond, heb ik haar uitgelegd dat Michiel op jongens valt, dat kon je toch zo zien
aan die keurige kleren en die korte haren. Maar hij was er nog niet aan toe, misschien zou hij
wel nooit uit de kast komen, want dan kon hij zijn Tanzaniaanse idealen wel vergeten. Daar
gooien ze de homo’s waarschijnlijk van de weinige flatgebouwen. ‘Het is wel een schat, he, die
Michiel, ik had hem verteld dat jij je niet zo thuis voelt in de kroeg en dat je vaak een beetje
alleen zit en niemand hebt om mee te praten.’ Toen ik enkele dagen later ’s ochtends Michiels
studentenwoning verliet, stond Harriet aan de overkant. Ze keek me aan, draaide zich om en
liep weg. Twee weken later studeerde ze af en heeft een reis naar de VS geboekt. Michiel ging
drie maanden later naar Tanzania.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 30

Ontslag B. Pastors
De hoofdredacteur van de kwaliteitskrant het Dagblad is met onmiddellijke ingang
ontslagen. De directie stelt hem aansprakelijk voor het plaatsen van een artikel, dat
gebaseerd is op onjuiste en ongeverifieerde informatie. De directie stelt in een
persbericht dat het vertrouwen van de lezers in de krant door dat artikel geschaad is.
Pastors werkte vijftien jaar voor het Dagblad, aanvankelijk op de stadsredactie,
vervolgens bij de redactie politiek en de laatste vijf jaar als hoofdredacteur.
Hoe ver het was
Paula en Kees gingen samen op vakantie. Ze hadden dat een keer nodig, dat begreep ik ook
wel. Ze zagen elkaar natuurlijk alleen maar vluchtig zo af en toe. Het zou goed zijn om ook eens
langere tijd met elkaar door te brengen. Daarna zou ik nog met Paula op vakantie gaan. Met
Kees kwam het er dit jaar dan maar niet van.
Ik had dus twee weken alleen en er kwam een gelukzalige rust over me, een rust die ik ging
opvullen met alle dingen waar ik anders niet aan toe kwam zodat ik het ontzettend druk kreeg.
Zo wilde ik 's ochtends mijn ontbijt in een café nuttigen. Koffie met croissant en een krantje erbij.
En 's middags als ik terug van mijn werk kwam wandelen tot de zon ondergaat, of naar het
strand fietsen en daar wijn drinken op het terras met wat bitterballen tegen de duizeligheid
straks bij het terugfietsen. Boeken uitlezen, naar de bibliotheek; de deur schilderen. 's Avonds
alleen naar het café en dan net zo lang naar mannen staren tot ik zeker wist dat ik nog sjans
had. En zo pikte ik Piet op, voor een nacht. Ik voelde me weer achttien, dat was een vrolijke
kant eraan. Ik kwam Piet nog een keertje tegen toen ik stond te staren dus dat was de tweede
nacht. Maar verder bleef het er wel bij. Hij was wel amusant, maar een beetje aan de
alcoholische kant en op den duur waarschijnlijk vrij lastig. Ik vond het wel handig dat ik me wel
achttien voelde maar gelukkig toch 35 jaar oud was en verstandig kon zijn.
Paula was buitengewoon geïnteresseerd in mijn avonturen, maar vertelde opvallend weinig
over de twee weken met Kees. Ik voelde me heerlijk vrij en bijna net zo’n vrouw van de wereld
als Paula, terwijl we met zijn tweeën door Frankrijk trokken. Ik had geen idee waar we zaten of
waar we naar toe reden, welke streek dit was en uit welke streek we vandaan kwamen. Op elk
terras namen we plaats, terwijl de Franse bevolking bestookt werd met kwinkslagen van Paula
en de Franse mannen hun best deden steeds dichterbij te komen zitten. Als ze dichtbij genoeg
waren vertrokken we weer. Ze moesten ook weer niet te intiem worden. Het talen talent van
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 31

Paula bleek een goede basis voor zorgeloze, vrolijke dagen. Geen last van norse Fransen die
geen zin hadden in buitenlanders; overal met égards behandeld worden; het ene drankje na het
andere op terrassen aangeboden krijgen en toch weten dat je met zijn tweeën blijft, dat het
gezellig blijft en niet ongemakkelijk wordt door een opdringerige man die jou niet wenst te begrij-
pen.
Sinds ik het ouderlijk huis verlaten had, had ik nooit meer gekampeerd. Pensions, bed and
breakfast, de vieste hotelkamers, aftandse appartementjes, alles had ik geprobeerd op vakantie
behalve de camping. Campings waren volgens mij synoniem met grote bedreigende
opslorpende families. Campings staan voor spelletjes en gebrek aan privacy. Verplaatste
nieuwbouwwijken, platgelegde flats waar de muren weggelaten zijn, terreur van de
gezinsmoraal. Met Paula leerde ik het andere kamperen: klein tentje, elke dag een andere plek,
een-pits butagas-koken en de stilte op een klein veldje dat ‘camping municipal’ heet.
Stil of niet op een dag staat er een tentje naast. Nederlanders natuurlijk, op de fiets nog wel.
Overdreven zeg zo sportief doen. Waarom moeten die lui nu precies naast ons gaan staan.
Terwijl ik nijdig zit te wachten tot Paula terug komt uit het dorp met de boodschappen bedenk ik
listen. In ieder geval kun je met de rug naar die tent toe gaan zitten. Ter onderstreping van de
grens leg ik wat takken tussen ons in. De auto zou er wellicht ook tussen kunnen. Vuilniszakken
sleep ik aan om op een rijtje er langs te zetten. Ik steek twee takken met een punt in de grond
en probeer daaraan een lege vuilniszak te prikken. Zou Paula wellicht touw hebben
meegenomen om de zakken vast te snoeren. Als dat zo is ligt het vast in de auto. Misschien
heb ik zelf nog een schoenveter over. Geagiteerd ben ik in de weer en wind me steeds meer
op. Juist nu vandaag heb ik er helemaal geen zin in en waarom weer van die stomme Neder-
landers. Waarschijnlijk zo'n ontzettend idioot gezond stel, dat nu lopend naar het dorp
onderweg is om daar een macrochaotische winkel te zoeken. Nou die hebben ze niet hier. Dat
wordt op een houtje bijten. Ze hebben vast hun linzen wel meegenomen. Linzen met hout, zal
lekker smaken. Van de opwinding valt het niet mee stil te zitten. Dus loop ik richting wc: een
beetje water drinken en even kijken of er wat te plassen valt om in beweging te blijven. Als ik
terug kom staat er een groepje van drie geanimeerd bij de tenten te kletsen, Paula en twee
onbekenden. Onderwijl sleept Paula de vuilniszakken weg en de takken. De auto heeft ze aan
de verre buitenkant van de twee tenten gezet.
Ik maak rechtsomkeert en loop de camping af, die op een klein plateau van een heuvel ligt. De
grintweg leidt met enkele flauwe bochten naar de weg naar Marzon-Rimiere, 500 m. naar rechts
ligt het dorp. Op de terrassen in het dorp is het levendig op dit tijdstip. Mompelende, maar
vooral toch zwijgende ietwat kromgetrokken heertjes, 't potje petanque net afgelopen zeker; een
enkele vrouw in bloemetjesjurk. Langzaam druppelt de jeugd binnen. Jongens met open witte
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 32

overhemden, meisjes in strakke jeans en nog strakkere truitjes of hemdjes. Handen geven,
zoenen, zolang je elkaar er maar niet bij aan kijkt. Ik bestel een pernod en ga aan de bar
hangen. Een van de wat oudere jongeren heeft me echter toch in zijn blik gevangen. 'Ou est
votre amie?'
Na drie glazen pernod op mijn nuchtere maag denk ik dat ik Frans kan praten en doe mijn best
de aandacht van deze oudere jongere van Paula af te leiden. Zelfs als ze niet aanwezig is, is ze
dominant, maar ook Jean-Loupe drinkt door en mijn pogingen krijgen uiteindelijk greep. Zo komt
het dat we even later in het dorpsplantsoen langs het watertje dat voor rivier door moet gaan
terechtkomen. Ik begrijp niet waarom Fransen voor goede minnaars door gaan, of misschien
doen ze dat ook wel niet, zijn dat toch Italianen of zo. Maar enfin een potje neuken als je een
beetje dronken bent in de zwoele Franse avondlucht: het is wel best ook al kom ik niet klaar.
In Marzon gaat de schemering over in donker als ik mijn onderbroek weer aantrek, mijn kleren
glad strijk en rechttrek, doei roep en het plantsoen uitloop. Jean-Loupe zal zo'n makkelijk einde
allang goed vinden want hij roept me niet terug om zijn bezweringen van die avond dat ik de
mooiste vrouw van de wereld ben en dat hij me nooit meer laat gaan waarheid te laten worden.
Als ik door de vochtige avond terug ben gekomen op de camping probeer ik me te wassen in de
enige douche die daar aanwezig is en droog me af met mijn T-shirt. Voor de tent zit Paula met
twee hevig geïnteresseerd kijkende jongens. Ze kunnen 25 of 40 zijn. Ze hebben iets nichterigs
zo op het eerste gezicht. Maar daar heb ik absoluut geen kijk op. Ik roep hoi en duik de tent in.
Eerst val ik als een blok in slaap, maar na een paar uur word ik al half wakker en zweef ik de
tent door. Mijn hoofd wordt groter tot mijn voeten en handen gaan tintelen en opzwellen. Ik
probeer mijn hoofd te bezweren en mijn lijf weer terug op bed te krijgen. Het hoofd komt op me
af tot ik mijn luchtbed weer voel. Demonen komen dreigend boven mij hangen en zweven van
verschillende kanten naar mij toe en van mij af. Jean-Loupe en Kees komen van links en rechts
en proberen me weg te trekken van Piet terwijl Freek lachend naar me wuift. Ik probeer ze weg
te schudden. Het donkere bos van de nacht buigt zich naar me over en sluit me in terwijl Jean-
Loupe en Kees me inklemmen. Shit, denk ik ondertussen, onvoorzichtig zo zonder condoom.
Zwanger zal ik er wel niet van worden, hoewel misschien is JL wel een vruchtbare partner voor
me, maar al die SOA akeligheden, even totaal vergeten in mijn woedende ijver om me
zelfstandig op te stellen. Met deze nuchtere overwegingen zijn de drank demonen verdwenen
en val ik weer in een echte slaap.
De volgende ochtend begint als altijd na een avond drinken vroeg, de ellendige vogels houden
weliswaar hun snavel in augustus, maar daar verzint zo'n hoofd zelf honderd snerpende vogels
bij. Je hebt nooit zo'n hekel aan jezelf als na een avond drinken. Je vindt jezelf onaantrekkelijk,
stinken, niet om aan te zien. Bovendien zit er een lijf aan jezelf vast dat er niet bij hoort. In bed,
of nog erger zo'n slaapzak blijven liggen, verergert de stank slechts en lost geen kater op. Het
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 33

este is te gaan zwemmen en daarna zeer langdurig onder een douche te gaan staan. Ik heb
echter geen zin in Paula nu. Als ze wakker zou worden terwijl ik voorzichtig uit de slaapzak pro-
beer te kruipen en mijn handdoek en kleren uit een stapel probeer te trekken gaat ze vast
denken dat ik er weer vandoor probeer te gaan of moet ik meteen verantwoording afleggen over
gisteravond. Of misschien zegt ze niets en daar zou ik ook niet tegen kunnen; doet ze gewoon
of er niets aan de hand is en dan is de hele avond gisteren voor niets geweest.
In de ene zij steekt mijn lever, in de andere mijn milt. Ik heb een droge mond, die naar dooie
muizen smaakt en het water staat aan de andere kant van Paula. Als ik op mijn rug lig moet ik
als maar boeren laten en komen er zure maagscheuten mee, die tot in mijn oren suizen. Als de
buurtent eerder wakker is en weer hevig geïnteresseerd kijkend voor de tent zit met die
opgewekte nichtensmoelen bega ik een moord. De buurtent is eerder op, nu namelijk. Irritant
langzaam en aarzelend wordt een rits opgeschoven. Ze doen net alsof ze stil doen. Er wordt
zelfs niet gesproken tot ze tien meter verder zijn. O wat een sociale watjes. Moeten zeker eerst
plassen en wassen en gaan dan zwijgend voor de tent zitten wachten tot er geluid gemaakt
mag worden.
‘Goedemorgen, leuke avond gehad gisteren’? ‘En aan mij de taak overgelaten om de buren
bezig te houden’ fluistert Paula erachteraan. ‘Ja hoe was jouw avond, was het
gezellig?’antwoord ik opzettelijk hard terug. ‘O jee ik ben helemaal niet zo opgewekt als ik
probeer te klinken, heb je een slokje water voor me’ ‘Zware avond dus’ fluistert Paula terug. ‘Ja
een beetje meer gedronken dan mijn lijf nu zin in heeft, maar ik kon die opdringerige eo-typjes
even niet verteren. Waarom zijn ze bovenop ons gaan staan? Heb je het daar nog over gehad?
En jij stond zo prettig al mijn territoriumpaaltjes weer te verwijderen, toen moest ik even een
blokje om.’ ‘De rest van het veldje is erg drassig en is vergeven van de muggen volgens de
boys. Ze hebben het overal geprobeerd maar dit was de enige plek waar ze er geen last van
hebben. Ik denk trouwens dat ze niet door de ballotage van de EO heenkomen. Ze zijn vast
praktiserend. Daar is ook niet aan te ontkomen in zo’n klein tentje als je toch al de neiging hebt.’
‘Vannacht toch niet?’ ‘Nee daarvoor zijn ze net weer wat te keurig. Ook een reden geweest om
de tent liever ergens anders op te zetten, maar dat lukte dus niet.’ ‘Zo en nu hebben jullie
gezellig de hele avond zitten keuvelen met een glaasje kruidenthee erbij?’ ‘Ja je moet wat hè
als je reisgenoot niet komt opdagen. Ik zou het niet gezellig willen noemen. Ik geloof dat ze het
met wel met me te doen hadden en me daarom de hele avond bezig hebben gehouden. We
hebben Hegel en Nietsche doorgenomen: ‘Also sprach Zaratustra’ van voor naar achter’.
‘Belezen types, en jij deed alsof je het gelezen had. Ja en amen en nee dat zie ik heel anders
enzo.’ ‘Marlies je weet nog niet half wat ik allemaal gelezen heb. Zal ik voor je kater een ei
bakken?’
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 34

Buiten zitten de boys heel zwaar verdiept in ieder een eigen boek. ‘Goedemorgen’ brom ik en
ga op weg om me echt te douchen. Na het douchen blijkt Paula ook voor de boys een ei
gebakken te hebben. ‘Zo ik dacht dat jullie alleen maar kruidenthee gedronken hadden?’ ‘Hallo
ik ben Sjoerd en dit is Hans en jij bent dus Marlies? Paula raakte niet uitgepraat over je gisteren.
Gaat het wel weer goed met je?’. ‘Het gaat nog steeds goed met me dank je’. Het lukt me niet
om me sociaal te gedragen. Maar Paula en de jongens babbelen toch gezellig met elkaar, dus
ik ben er niet bij nodig en voel me dan ook langzamerhand overbodig worden. De geur van
koffie maakt me misselijk. De geur van koffie maakt me misselijk? Nee hè. Ik denk dat ik maar
eens een poosje ga kotsen op de wc en probeer onopvallend weg te lopen van de gezellige
huishouding.
Maar als ik op de wc over de pot gebogen sta roept Paula al. ‘Gaat het goed met je?’. En
daarna als er geen antwoord komt: ‘Doe die deur eens open, dan kan ik voor je zorgen’. Dat
doe ik dan maar en verhef me. ‘Hoi’. Tja, wat zeg je in zo’n geval. Paula legt natte papieren in
mijn nek en veegt mijn gezicht schoon. ‘Ga eens even zitten’. ‘Waar dan?’ ‘Hier op het stoepje
buiten’. ‘Niet zo lekker hè? Verkeerde dingen gedronken? Heb je wel wat gegeten gisteravond?.
Ik schud maar eens wat, voor zo ver dat gaat met mijn pijnlijke hoofd. ‘Misschien ben ik wel
onvoorzichtig geweest’. ‘Hoe bedoel je onvoorzichtig, o god je hebt geneukt. Met wie?’ ‘Doet dat
er toe? Met die paarse broek in dat café op de hoek, die altijd zo naar jou aan het lonken is.’
‘Ach dat ei, waarom ?’ ‘Gewoon omdat ik er zin in had en dronken was’. ‘Zeg je verbeeldt je
toch niet dat je zwanger bent?’ ‘Nee natuurlijk niet’, zeg ik zwakjes en denk wat anders. ‘Dat zou
wel een beetje wrang zijn toch. Jaren proberen met Kees levert niets op en één keer in het
plantsoen en het is raak’. Ik vergeet voor het gemak even dat gedoe met Piet om de lijnen
duidelijk te houden. Wrang is het wel, maar misschien is het wel waar, alleen dat kan ik niet
tegen Paula zeggen, die nooit meer zwanger zal worden en met Kees vrijt. God wat een
puinhoop. Maar ach het zal ook wel niet. Wat een onzin, die afkeer van koffiegeur komt door de
kater en is toch niet meteen de volgende dag al? Ik kan het me niet meer exact herinneren van
mijn korte zwangerschap.
Als we samen terug naar de tent lopen zitten de boys me schaapachtig grijnzend aan te kijken.
Ik negeer de grijnzen. Helaas blijkt er in mijn afwezigheid afgesproken te zijn vandaag
gezamenlijk een grote wandeling te maken. Als ik nu niet meega ben ik nog meer
buitengesloten, maar ik houd niet van dit soort afspraken waar ik geen zeggenschap in heb
gehad. Bovendien wandelen, vandaag? Ik probeer nog een kop koffie, maar het wordt niets
vandaag. Ik wuif stoer dat ik wel achterblijf terwijl de drie met rugzakken, kaart en kompas op
stap gaan. Ze zeggen dat ze de hele dag weg blijven. Ik wist niet dat Paula van wandelen hield.
Met mij sprak ze daar nooit over en nu loopt ze druk te doen met de boys alsof het haar
dagelijkse bezigheid is. Een hele dag nog wel, of betekent dat, dat er veel op terrassen rond
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 35

gehangen wordt? Ik blijf doen alsof het me niet kan schelen en dat ik graag een dagje alleen
blijf zitten lezen.
Er is weinig te eten over. Maar ik weet niet of ik wel wil eten. Soms wel, maar als ik het me dan
echt voorstel word ik er misselijk van. Bij vlagen krijg ik trek in kroketten, of een boterham met
mosterd. Ik voel er niets voor weer naar het dorp te lopen om boodschappen te doen. Voor
geen goud kom ik die Jean-Loupe weer tegen, of de wandelende drie voor het geval ze dan al
uren op het terras blijken te zitten. Er is nog een rol droge kaakjes, waarvan ik er elk half uur
een eet. Dat verlicht gelijk mijn maag. Ik probeer ondertussen een boek te lezen en val daarbij
regelmatig even in slaap, waar ik met vieze smaak uit wakker word terwijl ik mijn hoofd van een
duizelingwekkende val probeer te redden. Ik haat het dat ik hier nu alleen zit. Ik haat het dat ik
een kater heb. Ik haat het dat de minuten zo lang duren vandaag, terwijl een glaasje water zo
op is.
Het is warm op de camping, broeierig, of ligt dat aan mijn gesteldheid? Schaduw helpt iets,
maar er hangt naar mijn zin toch een wat muffe loomheid in de lucht. Geen weer om actief te
zijn, denk ik blij, het wandeltrio in gedachten. Tegen zessen heb ik ondanks regelmatig
wegzakken in een duffe dommel toch de helft van het boek uitgelezen en begin me enigszins
tevreden te voelen over me zelf. Niet dat ik me niet meer vies, lelijk en ellendig voel, maar ik
heb tenminste gelezen, zoals het hoort op vakantie. Ik heb iets gedaan wat bij vakantie hoort en
dus heb ik iets leuks gedaan. De rol kaakjes is op en de wandelaars zijn nog niet terug. Ze
buiten het wel uit. Ze maken er een echt sportief dagje van, de hele dag in de buitenlucht en
maar bewegen. Ik weet nu zeker dat ze op het terras hangen in het dorp en dat Paula nu Jean-
Loupe uithoort. Omdat ik toch wat water moet halen loop ik maar eens even de camping rond.
Dat is snel gebeurd, maar je kunt het ook drie keer doen zodat het nog wat lijkt. Nee nog steeds
geen wandelaars. Ik rommel nog maar eens wat in onze bagage en vind een zakje soep. Tegen
zeven uur vind ik het welletjes, zet de soep op en eet haar helemaal zelf alleen in mijn eentje
op. Vervolgens ga ik met mijn rug naar de ingang zitten en probeer me weer te concentreren op
mijn boek. Als ze nu de camping op komen lopen kan ik voordoen dat het me onverschillig laat
en druk verdiept ben in P.D.James. De warmte wordt trouwens nauwelijks minder, ook al is de
zon verdwenen. Ik doe nog maar eens een rondje camping, het lijkt zowaar al te gaan
schemeren. Nog altijd gebeurt er niets. Zouden ze toch echt zijn gaan wandelen en toen
verdwaald? Moet ik ze dan gaan zoeken en tonen dat ik me ongerust maak? En welke kant
moet ik in godsnaam op om te zoeken? Ik zal lijdzaam moeten wachten tot ze er zijn om me
dan trots en onverschillig voor te doen.
Als het in de verte begint het te rommelen en dichtbij begint te regenen zit er niets anders op
dan in de tent te gaan liggen. Ik voel me ontzettend verdrietig en alleen en in de steek gelaten.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 36

Omdat het me toch niet zal lukken te gaan slapen probeer ik bij het licht van de zaklantaarn mijn
boek verder uit te lezen. Ondertussen blijven mijn oren op scherp staan, maar het enige dat ik
hoor is aanzwellende donder en regen tikkend tegen het tentzeil. Tussen de donderslagen door
ritselt er van alles in de buurt van de tent. Waarschijnlijk zijn hele kuddes kleingedierte op weg
naar een schuilplaats. Ik durf nauwelijks naar de rits te schijnen in de vrees dat delen van die
kuddes hier binnen zullen trekken. Drukt er niets op mijn voet? Heeft er zich een rat genesteld
op mijn slaapzak? Ik heb de moed niet om te kijken en probeer voorzichtig te gaan verliggen.
Misschien trekt de lamp de dieren aan? Dan moet die ook maar uit. Stokstijf stil lig ik in mijn
slaapzak te wachten tot de eindeloze nacht voorbij gaat. Dat duurt erg lang. En het is een hels
kabaal in de omgeving als je er op ligt te letten. Zelfs de bomen lijken te praten en te zuchten
over dat afgrijselijke weer dat zo opeens omgeslagen is terwijl je er niet op verdacht bent. Na
ongeveer vijf weken zijn de onweersbuien op zoek naar andere uithoeken van de wereld en is
de regen ook opgehouden. Het is echter nog steeds pikdonker en ik ben nog steeds in mijn
godganse eentje. Dat laatste hoop ik althans, maar ik denk eigenlijk dat er een aantal kikkers
naast me hebben plaatsgenomen. Ik wil weg naar huis. Nooit meer kamperen. Morgenochtend
bij het eerste licht ga ik pakken neem ik me vast voor. Paula of geen Paula, ze zoekt het maar
uit. Zou ze de autosleutels hebben achtergelaten? Ik durf me niet te verroeren om ze te zoeken.
Het is dwaas om me nu ontzettend in de steek gelaten te voelen, tenslotte had ik Paula
gisteravond in de steek gelaten. Als je zelf vrijheid wil moet je ook vrijheid kunnen geven. Het is
dwaas om nu opeens te denken dat ik Paula eigenlijk nauwelijks ken. Niet eens weet dat ze van
wandelen houdt. Twee dagen geleden zou ik nog geweten hebben wat Paula zou doen als ze
in zo’n situatie verkeerde als ik nu, zou ik het vertrouwen en de zekerheid gehad hebben dat ze
er zo weer zou zijn voor me. Het is in ieder geval een geruststellende gedachte dat ze nu niet
ligt te vozen met Hans en Sjoerd. Maar waarom is dat nu een geruststellende gedachte? Ik ben
zelf tenslotte ook aan de zwier geweest zonder daarbij het gevoel te hebben dat ik verraad
pleegde. Het stelde ook niets voor natuurlijk, behalve dat ik wellicht zwanger ben of een nare
ziekte eraan heb overgehouden. Ik heb tegenover JL ook niets los gelaten over Paula of over
wat ik van haar vind. Waar hij wel eindeloos naar bleef vragen natuurlijk. Dat stoort me nog het
meest: de idee dat Paula nu over mij verhaalt. Die gedachte laat me niet meer los. Zoals die
twee naar me keken vanochtend leek het me duidelijk dat ze zich een beeld hadden gevormd
van mij, waar ik geen enkele inbreng in had gehad. Ik voel me ook in het geheel niet meer zeker
over wat Paula over me vertelt, wat zij van mij vindt. Is het wel zo dat we hetzelfde wereldbeeld
hebben, dat we in dezelfde lijnen denken, dat we in dezelfde richting willen? Als we met zijn
tweeën praten, lijkt het alsof we het zeer met elkaar eens zijn, versterken we elkaar in onze
gedachteontwikkeling. Maar denkt Paula dat ook nog als ze niet met mij praat?
Blijkbaar ben ik toch in slaap gevallen, want even later lijkt het licht te zijn en ben ik geheel
verstijfd, de zaklantaarn in mijn handen geklemd en de slaapzak tot aan mijn kin getrokken. Het
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 37

geritsel om de tent heen lijkt minder onrustbarend nu en ik kan zien dat de kikkers zijn
vertrokken. Ik kan niet zeggen dat ik uitgeslapen ben, maar slaperig heet het ook niet. Buiten de
slaapzak lijkt het me koud en buiten de tent nat. Laat ik dan maar proberen om nog wat te
blijven liggen. Als je je ogen dicht doet rust je ook uit zou oma gezegd hebben. Die lieve oma,
erg dement, maar wel vrolijk dement. Ze zei iedereen die langs het raam van haar kamer liep
gedag in de veronderstelling dat ze speciaal voor haar kwamen. “Hee, hallo, leuk dat je er bent’.
Aan haar stem kon je dan nog net horen dat ze wat in verwarring was omdat ze niet op de
naam kon komen van degene die ze gedag aan het zeggen was. Oma hield ook niet van
kamperen. Ze is wel een keer mee geweest met de hele familie. Mee om spelletjes te doen en
zingen bij het kampvuur. Maar ze vond de stoelen ongemakkelijk zitten en de bedden niet
lekker liggen, de wc te ver weg en ze miste haar radio en haar tv. Lieve oma met haar
breiwerkjes en haar kopjes thee en een rijksdaalder voor een mooi rapport. Als je zou willen kon
je zo wel vijf keer een rijksdaalder krijgen voor je rapport. De dropjes in de pot op tafel waar je
er telkens een van aangeboden kreeg, tijdens een visite toch zeker wel twintig dropjes. En de
eendjes in de vijver naast het verzorgingshuis, die op het laatst erg vadsig waren van al dat
brood dat ze van oma toegestopt kregen. Ik ben niet eens bij haar begrafenis geweest. Sorry,
oma ik wist het niet dat je dood was gegaan. Mij hebben ze niets verteld. En ik weet niet wat ze
jou over mij hebben verteld. Misschien had je me wel nooit meer willen zien. Misschien wilde je
me wel helemaal niet bij je begrafenis.
Na nog een uurtje de dag uitgesteld te hebben moet ik nodig plassen en ben genoodzaakt iets
te gaan ondernemen. Ik wil niet. Ik wil niet door het natte gras naar de wc lopen. Ik wil niet dat
de dag begint, maar ben wel blij dat de nacht over is. Ik wil geen beslissingen nemen. Niet
hoeven bedenken wat ik moet doen. Hoe ik de dag door moet komen. Of ik moet gaan zoeken
of moet wachten. Wat ik ook doe het zal fout zijn. Als ik blijf zal ik ongelukkig zijn en als ik ga
ook.
Buiten de tent is inderdaad alles nat en drassig. Mijn schoenen zijn doorweekt geraakt, de
stoelen die ik buiten heb laten staan ook. De lucht is betrokken en het is erg stil in de omgeving.
Ik heb trek in sinaasappels en melk. Maar er is niets meer in voorraad. Of misschien heb ik wel
helemaal nergens trek in. Ik kan het niet echt besluiten of ik nu misselijk ben of niet.
Hoe moet ik kijken als ze nu de camping op komen lopen. Kwaad, blij, opgelucht, of
onverschillig? Voorlopig toch eerst maar eens plassen. En daarna de sleutels zoeken, want het
is wellicht toch wel handig om wat voedsel in te kopen. Misschien gaat de misselijkheid wel weg
als ik wat in mijn maag heb.
Kaal en mistroostig ziet het wc gebouwtje eruit na al die regenbuien en zonder bezoekers.
Behalve mezelf dan, maar ik tel niet mee want ik ben tegelijkertijd de observator. De wc maakt
mijn stemming er niet beter op. Het plassen wel, als altijd na een hele nacht is het een
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 38

geweldige opluchting te kunnen plassen. Ook al is het wc gebouwtje donker en vochtig, toch
loop ik iets monterder weer terug naar de tenten om daar Sjoerd over de ingang van onze tent
gebogen aan te treffen. Hij staat een beetje te kuchen, blijkbaar bij gebrek aan deur om op te
kloppen. ‘Ha die Sjoerd, wat heeft je zo lang opgehouden. Ik had je ietsje eerder verwacht’. ‘O
jeetje Marlies, ik schrik me dood, o sorry, ja we zijn vannacht gestrand. We konden de weg
terug niet zo goed vinden en hebben een enorme omweg moeten maken. Toen begon het te
onweren en hebben we de eerste de beste schuilplaats opgezocht. Je bent toch niet ongerust
geweest he. Paula zei dat jullie dat wel vaker deden, alleen op stap, een avondje of een
nachtje, dus dat het niet nodig was om je te waarschuwen. Maar ik dacht toch laat ik je even
een seintje geven dat we zitten te ontbijten in het dorp. Ja, het valt ook niet mee he om met
elkaar op vakantie te zijn als je zo verschillend bent en zulke verschillende dingen wilt. Maar ik
vind toch dat jullie het goed doen hoor met zijn tweeën.’ Dit gesprek gaat een hele verkeerde
kant uit voor mijn gevoel, of gesprek , het is meer een monoloog, Sjoerd ratelt maar door. Ik
weet niet hoe hier een speld tussen te krijgen. Ho, zo is het helemaal niet? Is het helemaal niet
zo? Ik ben ook een avond er vandoor gegaan zonder iets te zeggen. Toch heb ik niet het idee
dat het hier over mijn vakantie gaat. We reizen al een week zonder één wanklank of meer dan
een half uur uit elkaars gezelschap geweest te zijn. ‘Lijkt me ook wel moeilijk’ ratelt Sjoerd door:
‘als je van dezelfde man houdt: Heb ik ook wel eens gehad. Het was dan ook nog een van mijn
oudste vrienden. Ik bedoel degene die ook van Jan hield, ja een tijdje geleden al weer hoor, een
paar jaar voor ik Hans ontmoette. Maar zoals jullie dat proberen, door nu met elkaar op vakantie
te gaan, heel goed. Alleen zou het natuurlijk prettiger zijn als het allemaal wat soepeler verliep
dat je meer op elkaars golflengte zou zitten. Nou ga je mee ontbijten in het dorp? ‘Eh ja even de
sleutels zoeken’. ‘Nee joh, die heb ik. Paula had ze per ongeluk meegenomen’. Sjoerd stapt
achter het stuur en geheel bedremmeld, overdonderd en beklemd ga ik er maar naast zitten.
Wat is er met mijn vakantie gebeurd. Het is in drie zinnen een mislukte therapiesessie
geworden in plaats van een ontspannen uitje met mijn beste vriendin. En wat kan ik er tegenin
zetten. De meeste uitspraken zijn op zich waar, maar in zo’n rare volgorde geplaatst, zo
verdraaid, zo’n geheel andere werkelijkheid dan ik ervaren heb tot anderhalve dag geleden. Ik
zou wensen Sjoerd hiervan de schuld te kunnen geven, verschrikkelijk kwaad te kunnen
worden, de deur open smijten en naar buiten springen met veel theater. Maar de grond is onder
mijn voeten weggeslagen, ik kan niet springen, want ik kom nergens terecht. Van dezelfde man
houden, zo had ik het nog nooit bekeken. Technisch gezien is het juist maar we verkeren ieder
in zo’n hele andere fase. Paula is verliefd, denk ik, ja misschien is dat wel zo, maar Paula heeft
toch gewoon haar eigen vaste geliefde dat is toch zo’n beetje vergelijkbaar met wat ik met Kees
heb. Dan kun je onze situatie toch niet zo maar gemakkelijk omschrijven als van dezelfde man
houden. En vooral wat is er met mijn maatje gebeurd, wat is er waar van die verbondenheid, is
ze wel mijn vriendin, wilde ze wel met mij op vakantie? Is dit een soort corvee voor haar, dat
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 39

hoort bij de plichten die vrijen met Kees met zich meebrengt? En die autosleutels, was dat per
ongeluk of vooral om te zorgen dat ik er niet onverwachts vandoor ga? ‘Wat is er, wat ben je stil,
je was toch niet ongerust he?’ ‘Nee nee natuurlijk niet, maar door dat onweer heb ik toch niet zo
best geslapen, ik moet nog een beetje op gang komen. Hebben jullie wel geslapen?’
‘Nauwelijks, maar ik heb er nu nog geen last van. Of misschien ben ik daarom wel zo druk.’
‘Druk ja dat kun je wel zeggen. Zitten Hans en Paula ergens op een terras?’ Ondertussen breek
ik me weer het hoofd over hoe ik me zou moeten opstellen als ik straks Paula zie, gewoon een
zoen geven of luchtig hoi zwaaien. Zijn we nu wel of niet vriendinnen?
Als ik de auto uitstap bij het terras waar ik vanuit de verte Paula en Hans al zag zitten, loopt
Paula enthousiast op me af en omhelst me warm. ‘O wat goed dat Sjoerd je heeft gehaald, wat
ben ik blij je weer te zien, het is niks gedaan met die twee tortelduiven en slavendrijvers. Ik heb
me een ongeluk gelopen en toen waren we ook nog de weg kwijt terwijl ik al vijf blaren had.
Voorlopig geen sportieve uitjes meer hoor. Laat ons maar rustig met de auto toeren. Ik had zelfs
geen puf meer om naar de camping te lopen.’ Ik laat het over me heenkomen omdat Paula de
situatie zo voor me redt, maar ik zie Hans en Sjoerd Paula bewonderend bekijken. Helemaal
gerust stelt ze me niet. Het lijkt een beetje op het ontbijt van gisteren. Iedereen kletst, doet
vrolijk en eet veel, maar mijn misselijkheid is nog niet over en wat zou ik moeten vertellen over
die lange lege dag van gisteren. Laat staan over de bange nacht, over de kikkers en de muizen
en het helse kabaal om me heen? ‘Ik liever geen koffie als je het niet erg vind. Een glaasje
sinaasappelsap, zou men dat hier serveren of is dat te gezond voor Fransen?’ Na een lang
ontbijt rijden we met zijn vieren terug naar de camping. Sjoerd en Hans zijn so wie so van plan
om vandaag in te pakken en te vertrekken. Paula stelt voor dat wij dat ook doen. ‘Dan hebben
we nog een paar dagen voor een rustige terugreis’. Ik vind het best. Liever niet meer deze
camping, liever überhaupt geen campings meer op dit moment. We gaan dus pakken. Bij Hans
en Sjoerd ziet dat er uit als een helse klus. Alles moet stijf opgerold en gevouwen en in kleine
zakjes gepropt. Op de juiste volgorde in tassen gestopt en op de fiets gebonden. Paula en ik
gooien alles in willekeurige volgorde in de auto op de achterbank en in de kofferbak. Gelukkig
dat is nog niet veranderd. We gedragen ons niet opeens als de perfecte kampeerders. Paula
trekt veelbetekenend met een knikje naar de jongens haar wenkbrauwen omhoog. Niettemin
zijn we op hetzelfde moment klaar. Dan moet er gezoend worden. Het is duidelijk dat de
jongens mij ook maar zoenen omdat het anders zo sneu is voor me. ‘Nou het beste he, ik schrijf
je en laat me weten hoe het met je gaat’ met een extra kneepje in de hand voor Paula. Ik ga
zitten op de bijrijdersstoel als altijd en als altijd neemt Paula het initiatief om een bepaalde kant
op te rijden. Zouden we dat de hele dag uit houden, doen of er niets gebeurd is? Naast elkaar
zitten alsof het nog hetzelfde is als daarvoor. Beetje keuvelen, beetje radio aan. Kopje koffie
onderweg, of misschien niet na dat uitgebreide ontbijt. Bij de gedachte aan koffie draait mijn
maag zich al om.Geen piekervaring dit maal verwacht ik. Geen gevoelens als voor eeuwig altijd
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 40

naast elkaar de zon tegemoet rijden als Thelma en Louise, zonder begin, zonder eind, zonder
toekomst. Het wordt eerder aftellen geblazen. Hoever zijn we nu, is het al bijna tijd om een
pauze in te lassen. Hoeveel kilometer doen we in een kwartier, dat soort dingen. Ik vraag me af
of ik het überhaupt wel red in een auto zitten met die misselijkheid.
Paula sluit het portier en draait enthousiast het contactsleuteltje om. ‘Zo lekker weer op pad, ik
heb er zin in, wat jij. Ik dacht vandaag eens richting westen te rijden, een beetje Dordogne mee
te pakken. Kunnen we daar thuis ook nog over opscheppen. Vertel nou eens echt hoe het je
gisteren vergaan is. Je voelde je niet lekker, dus ik heb je maar met rust gelaten, maar je
begrijpt dat ik het ook wel een beetje een bezoeking vond de hele dag in mijn eentje met die
jongens opgescheept te lopen. En ze hebben me behoorlijk afgepeigerd, die kunnen echt lopen.
Maar ik wilde me niet laten kennen dus ik heb net gedaan of ik ze bij kon houden. Het was wel
erg vervelend dat we de weg kwijtraakten en toen ook nog dat onweer. Met zijn drieën in dat
krakkemikkige schuurtje. Ook niet echt wat je je voorneemt als je aan vakantie denkt. En een
verhalen van die jongens. Over vrijage dit en leuke jongen daar. Dat zie je toch niet echt aan ze,
dat vrije sexleven. Ze hebben zo’n keurig uiterlijk. Wat jij al zei van die EO-typjes. Maar of ze dat
allebei nou echt zo makkelijk vinden. Volgens mij zit het niet helemaal lekker tussen die twee.
Ze konden af en toe flink kattig doen tegen elkaar. Maar hoe was het nou met jou want dat was
natuurlijk niet zo gezellig zo’n natte nacht in je eentje. Ik vond het wel erg lullig dat we je niet
konden bereiken. Maar ik zag echt geen enkele mogelijkheid letterlijk en figuurlijk dan. En je
bent toch al geen fervent voorstander van kamperen is het wel.?’ ‘Ja nou ach het ging wel,
overdag dan, ’s nachts was het minder, ik heb ook niet veel geslapen, ik hoorde van alles en
zo’. ‘Ja ik heb dat ook wel eens gehad, dat ik in mijn eentje achter was gebleven in de tent met
zo’n rare nacht. Eerst ben je alleen maar bang dat de tent lekt en dat alles verschrikkelijk nat en
doorweekt raakt en vervolgens als de regen dan eindelijk ophoudt hoor je van alles om je heen
ritselen en knorren en zitten de egels je als het ware aan te staren zodat je geen oog dicht durft
te doen. Ik moest vannacht voortdurend aan je denken, maar dat kon ik die jongens niet
uitleggen, die denken alleen maar in termen van relaties. Ze willen eigenlijk alleen maar roddels
horen en vertellen en wie het met wie heeft gedaan en waarom en of wij elkaar haten dan wel
liefhebben. Hele kromme gedachtes hebben die jongens. Vriendschap betekent eigenlijk niets
voor ze, het gaat alleen maar over sex en relaties.’ ‘Goh, die indruk maakten ze helemaal niet
op mij’. ‘Nee gek he dat vond ik nou ook helemaal niet bij ze passen als je ze zo ziet. Maar
jeetje joh wat zie je wit, wat is er ben je nog steeds misselijk? Kun je wel tegen autorijden met
die toestand van je. Weet je wat je moet doen, even wat water drinken en dan op een
pepermuntje zuigen. Dat water staat hier achter mijn stoel, kun je er bij? En in de deur zitten
pepermuntjes. Als het dan nog niet beter gaat moeten we maar even stoppen dan masseer ik je
handen dat wil ook nog wel eens helpen. Tenminste als dit migraine is.’ Ik denk dat het heel wat
anders is maar ik durf er niet over te beginnen. Maar ik vind het heerlijk om even niet te hoeven
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 41

en onderuit gezakt op een pepermuntje te zuigen. Het helpt iets zolang ik zuig. Ik begin te
ontspannen en me te verzoenen met de autoreis, dat helpt ook tegen de misselijkheid.
Als het echt van die roddeltantes waren die jongens dan raakt zo’n verhaal natuurlijk al gauw
verdraaid. En ik was ook extra gevoelig vanochtend na die nare nacht. ‘Wat denk je’ probeer ik
de conversatie weer op te pakken, ‘ga je ze nog eens opzoeken in Nederland. Ze leken zo
close met je?’ ‘Nou ik weet niet ze drongen wel erg aan maar het is ook wel zo’n nichtenpose,
dat kleffe. Ik denk dat ik maar even afwacht wat ze zelf ondernemen. Van mij hoeft het niet zo.
Je raakt met elkaar in gesprek omdat je naast elkaar staat op een camping waar verder
niemand is. Ik zou ze in een café nooit opgezocht hebben voor een praatje bijvoorbeeld. Ik
vraag me ook af of we elkaar nog iets te vertellen hebben daar. Ik hou toch niet zo van dat
geroddel en gestook, als je in een lekke schuur zit en mekaar bezig moet houden is het net uit
te houden eigenlijk’.
Het landschap verschuift van lieflijke wijnheuvels en abrikozenbomen naar rotsige kloven en
een enkele olijf. Helaas maakt dat de wegen ook wat bochtiger. Het wordt hard werken om mijn
misselijkheid in te tomen. ‘O Paula zullen we even stoppen hier?’ ‘Ik zou graag willen maar er is
hier echt helemaal niets om te stoppen, er zitten drie auto’s achter me, even vol houden nog
volgens mij komt er zo een parkeerplaatsje aan’. Het plaatsje komt niet op tijd. De croissantjes
vermengd met sinaasappelsap willen nu naar buiten en ik spuug over de handrem en de
versnellingspook heen, waarna Paula op de rem trapt en de auto achter ons met gierende
remmen in de kofferbak rijdt. ‘Wat doe je nou gatverdamme’, gilt Paula en zwaait haar portier
open. Het is maar goed dat er niet ook nog een auto van de andere kant komt. Ik zwaai ook
mijn portier open om de rest van het kotsen buiten af te maken. En ga daarna op zoek naar een
wc rol, terwijl Paula de automobilist achter ons probeert te sussen. Lastig als je alles
ongeordend in de auto hebt gestort. Of zou die in de kofferbak zitten die nu natuurlijk niet meer
open te krijgen is. Ik vind wel een vaatdoekje en een fles spa. Met deze attributen fatsoeneer ik
mezelf en daarna de versnellingspook en handrem.
Paula is ondertussen druk aan het oreren tegen de achterop rijdende automobilist. Hij is fout,
denk ik ondertussen, want hij rijdt van achteren tegen ons aan. Wat zal die balen. Ik zet mezelf
neer in de deuropening van de auto met mijn hoofd tussen mijn knieën en even mijn ogen dicht.
‘Marlies, deze meneer heeft een neef in het volgende dorp die uitstekend auto’s uit kan deuken.
Dus ik denk dat we daar maar eens gebruik van moeten maken. Als we die neef een doos
sigaren aanbieden doet ie het meteen voor ons schijnt het’. ‘Is dat niet de taak van onze
botskampioen om die sigaren uit te delen?’, probeer ik even. ‘Nee hij schuift hem wel wat geld
toe, maar wij moeten zorgen dat het snel gebeurt snap je?’. Ik snap het. ‘Ga jij maar naar die
autoherstelneef dan, ik loop dat stukje wel’. ‘Waarom, je bent toch ziek, ga toch lekker zitten, die
auto rijdt nog wel hoor’. ‘Nee graag even wat frisse lucht en dan kan ik die bochten ook in mijn
eigen tempo nemen. Hoe heet die neef, kan ik hem vinden?’ ‘Goh geen idee , nou het zal toch
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 42

niet zo’n groot dorp zijn, vraag maar naar de garagist. He wat een gedoe, gaat dat wel goed met
je? Volgens die meneer is het nog een kwartiertje naar het dorp. Als ik je niet bij de neef tref,
kom ik je wel zoeken okay?’ Een kwartiertje, dat kennen we, met de auto waarschijnlijk en dan
nog een heel relaxt kwartiertje ook. Maar ik kan even geen auto’s van binnen zien, dus ik ga op
weg.
Het is geen pretje langs de weg te lopen, ik ben heel wat aan het bermspringen. Vooral de
achterlijke zolen die ook nog menen dat er ingehaald kan worden, jagen me de stuipen op het
lijf. Hele stukken worstel ik me door het hoge in deze tijd bloemloze gras. De berm is nat nog
van de regen van vannacht en mijn schoenen zijn binnen de kortste keren doorweekt. Leuk idee
was dat van mezelf om een stukje te gaan lopen. Gaf Paula niet erg snel toe? Zou ik een zieke
vriendin in de berm laten lopen, of zou ik haar de auto in gesleurd hebben? Of zou ik de auto
even de kant in geduwd hebben en samen zitten wachten tot de misselijkheid over is? Ik krijg
ernstig meelij met mezelf, loop ik hier in mijn piere-eentje in dat nare Frankrijk. Wat doe ik hier
veel te ver weg van huis zonder cent op zak? Straks kan ik Paula en de auto niet meer
terugvinden en kan ik gaan bedelen om mijn terugreis te betalen. Zul je net zien dat die Fransen
dan plotsklaps mijn Frans niet meer verstaan. Er is ook niemand die voor me stopt om een lift te
geven, zie ik er zo verlopen uit vandaag, geen sjans? Zelfs geen automobilisten die even
omkijken of ze iets gemist hebben. Zou ik iemand collect call kunnen bellen als ik eindelijk het
dorp bereik en Paula is er niet? Zou Kees zo’n telefoontje aannemen? Vast niet en dan nog hoe
kom ik aan geld. Ik heb geen paspoort bij me, niets. Hoe kom ik dan terug in Nederland. Kees
komt me niet halen, dat lijkt me zeker. Nee het enige dat erop zit is liften. Dan word ik wel
verkracht maar dat moet ik er maar voor over hebben, bestelen kunnen ze me niet, vermoorden
wel natuurlijk, maar dat hoeft dan weer niet als ik gewoon toegeef. Bezoedeld ben ik toch al en
hoogstwaarschijnlijk zwanger of toch op zijn minst vol afgrijselijke soa bacillen, platjes en
wratten.
De bochten neem ik dan wel langzamer zo wandelend, maar ze zijn wel erg onoverzichtelijk.
Menig automobilist wendt zich pas op het laatste moment luid toeterend van me af. Er rijden
ook nogal wat vrachtwagens over dit veredelde karrenspoor. Eindelijk wordt de weg wat breder,
de bermen wat lieflijker en minder nat. Uiteraard is dit aanleiding voor de langsstormende auto’s
om nog maar eens flink op het gaspedaal te trappen, maar ik heb ondertussen goede hoop dat
het plaatsje dichterbij komt. Ik heb het idee dat ik uren gelopen heb, maar de laatste dagen wil
het niet erg meer lukken met dat tijdsbesef. Gisteren lijkt al weer zo ver weg, laat staan het
plantsoen in Marzon Rimière. Lichtjaren van mij verwijderd lijkt het. Het vuil langs de kant van
de weg wordt geciviliseerder. Meer chipszakken en lege blikjes, minder dode dieren. Het dorp
kondigt zich aan met de eerste huizen, de berm gaat aarzelend over in een trottoir. Onder het
plaatsnaambordje staat een half verzakt bankje. Mooi, dan kan ik daar gaan zitten en de situatie
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 43

eens bekijken. Het dorp lijkt me groter dan verwacht, misschien zijn er wel meer garages hier.
De kroegen zijn nog dicht, daar kan ik niets vragen. De bakker is mogelijk open, maar dan zou
het toch wel beleefd zijn tevens een brood te kopen, dus daar kan ik eigenlijk ook niet terecht.
Ik moet iemand op straat aanschieten. Wat is handig, een toeristisch type bij de arm te grijpen
of juist een autochtoon?
Toeristen weten mogelijk niet of en waar de garage is en de Fransen verstaan je bij voorkeur
niet. Het is weer zo’n dilemma, een van de vele van vandaag, waar ik nu net niet op zit te
wachten.
Na een kwartiertje zitten raap ik mijn moed bij elkaar en schiet de eerste de beste aan.
‘Monsieur, s’il vous plait, ou est le garage ici?’ Hé, Marlies, dat ik jou hier tegen kom. Hoe lang
is dat nu geleden ?’ Schakel, schakel. Wie is die man achter die baard en die sandalen, het
gevlekte T-shirt en de gescheurde broek? Eh? ‘Michiel, weet je nog wel, van de actiegroep 1
procent?’ ‘Michiel, wat doe je hier? Niet meer in Tanzania? Wat zie je er anders uit. Ik hield je
voor een Franse kroegtijger.’ ‘Ik zie er niet uit, dat is waar, maar dat komt omdat ik een huis aan
het opknappen ben hier. Ik heb nog geen elektriciteit’. ‘Wat kan ik voor je doen, Marlies, je ziet
er verdwaald uit. Loop even met me mee dan schenk ik je wat koffie’. Ik kan net de reflex
tegenhouden die het woord koffie in me oproept en leg Michiel de situatie uit. Geen probleem
we gaan een garage zoeken en even nog geen koffie. Er blijken twee garages in het dorp, die
we beiden bezoeken, zonder succes. In geen van beide is Paula gesignaleerd. Michiel laat
naam en adres achter bij de garagisten voor het geval Paula nog komt opdagen. Ik ga met
Michiel mee en dat spijt me helemaal niet. Ergens vaag op de achtergrond voel ik me ongerust
over Paula. Maar ik voel me vooral erg gerust over mezelf. Ik hoef niet te liften, ik hoef geen
onverstaanbaar Frans te praten. Ik hoef niet te handelen, geen dilemma’s op te lossen. Ik mag
gewoon mee met iemand die vertrouwd voelt, die mijn taal spreekt en toch niet te veel vraagt. Ik
voel me gekend in mijn naam en in mijn geschiedenis. Geen onbekende gezondheidsnichten,
nachtelijke kikkers of ritselende egels op een camping municipal, maar een bekende van toen
het leven nog easy going was. Er is geen elektriciteit en er is maar één kamer ingericht en
stofvrij, maar daar staat wel een heerlijke bank waar ik op liggen mag. Michiel vertelt een nieuw
leven te zijn begonnen in Frankrijk, na 10 zware jaren in Tanzania. Hij heeft nog geen idee wat
hij hier kan gaan doen en hoe hij in zijn levensonderhoud gaat voorzien. Maar voorlopig is het
hier geweldig en heeft hij zijn handen vol aan het verbouwen van het huis. Een kleine
boerenwoning aan de rand van het dorp, dat hij voor een habbekrats gekocht heeft en van de
grond af weer aan het opbouwen is. De elektriciteit wordt morgen aangelegd door zijn broer die
dan drie weken over komt. Er is wel al water en riolering. Mijn specialiteit, lacht Michiel, dus dat
zat er het eerste in. Ik mag naar een echt toilet en een bad nemen. Ik krijg thee en een
beschuitje.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 44

Dat Paula verdwenen is, komt wel mooi uit zo. Michiel is nog altijd even charmant en geestig.
De dag vliegt om, de garages laten niets van zich horen. Michiel loopt er nog eens langs terwijl
ik uit mag rusten op de bank. Maar er heeft zich geen Paula gemeld. Peter arriveert wel met
een auto, een vriendin en gereedschap. Michiel kookt een fantastische maaltijd en trekt wat
flessen wijn open. Het eten is aan mij niet besteed, het gezelschap wel. Peter is al even
onderhoudend als Michiel en ook Katja blijkt een bevlogen vertelster over respectievelijk het
uitzendbureau en het maatschappelijke werk. Peter wordt als financieel deskundige,
boekhouder dus volgens mij, door het uitzendbureau aan diverse bedrijven uitgeleend en kan
daar zeer beeldend over vertellen. In het bijzonder over de puinhopen die de meest bedrijven
van hun boekhouding maken. Tot de belastingdienst aankondigt langs te willen komen, dan
breekt de paniek uit en moet de wonderdokter Peter komen. Katja begeleidt gezinnen en
echtparen die er even niet meer uitkomen. Heel vaak heeft dat ook een financiële kant, maar
daar komt meer leed bij kijken dan alleen de paniek over de belastingen. Hoe kom je aan een
wasmachine als de oude het begeven heeft, er drie kleine kinderen rond lopen, de
wegwerpluiers eigenlijk te duur zijn, vader en moeder beiden gek worden van alle was die door
het hele huis te drogen hangt en dat soort problemen.
Mijn avonturen van de dag worden doorgenomen en uitgeplozen. We turen op de kaart van de
omgeving om te ontdekken of Paula een andere weg genomen zou kunnen hebben en in een
ander dorp bij een andere garage zou kunnen staan. Dat lijkt als we goed kijken de meeste
logische oplossing. Als we de kaart goed bestuderen en nauwkeurig analyseren zou het best zo
kunnen zijn dat de afslag die wij zien door anderen geïnterpreteerd zou worden als doorgaande
weg. En langs die afslag of doorgaande weg ligt een dorp. De afslag was mij tijdens het lopen
niet opgevallen. Ik wind me op, hoe kan iemand dat nou rechtdoor noemen dat is toch niet
logisch. En Paula die neemt dat maar allemaal aan, die rijdt zomaar door. Die kan toch ook wel
begrijpen dat ik dat dan nooit zou kunnen vinden.
Heel voorzichtig wordt overwogen of we wellicht toch ruzie gehad zouden kunnen hebben. Ik
denk toch van niet, hoewel Paula misschien de situatie wel zo opgevat zou kunnen hebben,
omdat ik per se wilde lopen. We wegen verschillende zaken tegen elkaar af, bekijken het van
alle kanten en besluiten morgen naar de garage van het dorp langs de rechtse weg te gaan.
Het meest logisch is dat de garage van de neef van de botser toch per ongeluk daar ligt en dat
Paula daar wel naar toe moest, terwijl ze rammelend achter de botser aan reed.
‘Paula’, zegt Katja, ik ken wel een Paula waar ik zeker ruzie mee zou krijgen. Iedereen eigenlijk,
wat een vals kreng is dat. Maar ik denk eigenlijk niet dat jij daar mee op vakantie bent gegaan’.
Die Paula, vertelt Katja, daar heb ik een blauwe maandag mee in een gespreksgroepje
gezeten. Ze leek heel geweldig in het begin, ze was een echte leider, een aanjager van
discussies en aanbrenger van gespreksonderwerpen. Ze was de reden voor veel mensen om
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 45

ij de groep te willen. We dachten allemaal bevriend met haar te zijn en ze kwam bij velen van
ons thuis over de vloer. Vervolgens zag ze kans om iedereen tegen elkaar op te stoken en de
meeste relaties van de leden in de groep zijn gestrand. En waarom? Waarom deed ze dat? Dat
vraag ik me nog steeds af. Ze had zelf een goede relatie. Ze was gevierd en geliefd en dat heeft
ze allemaal kapot gemaakt’.
Ik voel er niet veel voor op dat onderwerp door te gaan. Straks blijkt het verhaal over mijn Paula
te gaan en moet ik er iets mee. Moet ik een standpunt innemen, een keus maken, constateren
dat Katja niet deugt omdat ze dit soort verhalen over Paula vertelt, of constateren dat Paula niet
deugt. De een of de ander verloochenen dus, terwijl ik het net zo gezellig heb hier. Nu ik haar
weer een dagje niet gezien heb, zou ik het liefst weer gewoon het gevoel hebben dat Paula mijn
vriendin is, mijn beste vriendin. Ik begin me zorgen over haar te maken, zou ze me zoeken, is
ze nu wanhopig? Is ze op een camping gaan staan? Zou de auto al klaar zijn? Hoe kunnen we
nu met elkaar in contact komen?
Het vooruitzicht op een bank te mogen slapen in plaats van op een luchtbed in een tent met al
die beesten en geluiden om me heen trekt me erg aan. Ik ga wel vast liggen, maar Peter en
Michiel fluisteren nog lang tegen elkaar door. Katja is al naar zolder vertrokken, waar zij en
Peter op matjes zullen slapen. Michiel en ik blijven in de kamer, keurig op een afstandje van
elkaar. Ik moet ook niet aan nabijheid denken met mijn misselijke lijf en eigenlijk wil ik alleen
maar slapen. Ik verheug me op een lange diepe slaap, ik nestel me, draai me op mijn zij terwijl
ik de deken onder mijn knieën prop en tussen mijn gevouwen armen klem.
Peter en Michiel blijven nog lang kletsen, een geruststellend, verwarmend gemurmel op de
achtergrond, dat een sfeer van knusse huiselijkheid schept. De hele nacht spoken Katja en
Paula samen door mijn hoofd, ze maken elkaar uit voor rotte vis, hete teef en vals serpent.
Michiel staat aan de overkant van de rivier naar me te zwaaien, daar waar het warm is en veilig,
maar ik krijg mijn voeten niet uit het moeras getrokken.
Michiel en ik gaan de volgende ochtend meteen op zoek naar de garage in het betreffende
dorp. Daar staat inderdaad de auto. De achterkant is nog helemaal ingedeukt en de achterklep
kan zo te zien nog steeds niet open. Dus waar is Paula nu gebleven? Ze kon niet bij de
kampeerspullen en de andere bagage. Waar zou ze de nacht hebben doorgebracht? Michiel
informeert eens bij de garagist. Volgens deze Thierry heeft Paula een hele tijd hier staan
wachten en is vervolgens op zoek gegaan naar een hotel in het dorp. Dat is er overigens niet,
maar misschien wilde de kroegbaas wel een kamertje boven verhuren. Dus moeten we daar
maar eens na gaan vragen. Paula zou vandaag wel weer eens komen informeren naar de
stand van zaken volgens Thierry. Maar hij had haar al verteld dat de reparatie niet een, twee,
drie klaar zou zijn. Hij moest eerst nog een andere klus afmaken en dan pas kan hij aan de klep
beginnen. Zo te zien kost dat ook zeker nog een dagje werk en dan nog heb je een uitgedeukte
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 46

klep, geen nieuwe. Mooi zal het niet zijn en voort kletst Thierry. Als je zo veel tijd besteed aan
de sociale contacten, dan schiet het natuurlijk niet op, denk ik ondertussen vriendelijk
glimlachend en knikkend terwijl Michiel het woord doet.
Okay, we gaan dus op zoek naar de kroeg en zijn baas. Ik ben nog steeds misselijk, al is mijn
hoofd is iets beter nu en verder beweeg ik ook al een stuk makkelijker dan gisteren. Ik laat me
leiden door Michiel. Ik hobbel prettig achter hem aan, terwijl hij zelfverzekerd door het dorp
loopt.
Ik ben bij de warme veilige overkant gekomen, met mijn voeten nog half in het moeras. Het
voelt heel vertrouwd met Michiel op stap te zijn. Ik voel me op vakantie en toch ook thuis. Stel
je voor elke dag een beetje door een dorp hobbelen om her en der wat boodschapjes te doen.
En verder een beetje bij het huis hangen, achter het huis in de zon zitten, een flesje wijn open
trekken en keuvelen over de afgelopen 12 jaar. Waar was jij, wat deed jij, waar was ik wat deed
ik. Hoe kijk jij nu tegen de regering aan, moeten we nog steeds actievoeren voor 1 %
ontwikkelingshulp. Hoe is het met de liefde. Welke dromen ga je nog allemaal waar maken. Wil
ik Paula eigenlijk wel vinden. Wat zou zij van Michiel vinden, past hij wel in het plaatje dat zij
van mij heeft? Vind ik het belangrijk wat Michiel van Paula zou vinden? Ik kan me de situatie
eigenlijk niet voor stellen. Ik praat met Paula op een andere toon dan met Michiel. Ben ik twee
verschillende mensen?
De kroeg hebben we vrij snel gevonden. Maar het is nog wat vroeg, zelfs voor een Franse
kroeg. Er staan nog geen mannen met een voet op de – ja wat is het toograil, hoe heet dat
eigenlijk zo’n stang aan de onderkant van de bar -. In ieder geval er staan nog geen mannen in
de kroeg hun eerste drankje naar binnen te gieten voor ze aan de arbeid gaan. Er wordt nog
geveegd en bevoorraad. De baas zelf is er niet. De schoonmakende dame weet niets van ene
Paula. Of misschien wil ze het niet weten, denk ik kwaadaardig. Wellicht heeft Paula hier
gisteravond aan de bar gehangen en de plaatselijke hangvolwassenen prettig bezig gehouden.
Dat vinden de plaatselijke dames niet altijd even leuk. Misschien is Paula zelfs wel met een van
de plaatselijke vrijgezellen meegegaan. Michiel vraagt door naar de kroegbaas. Komt die
spoedig? De dame weet het niet, zijn aankomsttijd schijnt per dag te wisselen. Woont hij soms
in de buurt? Ja dat wel, maar ze heeft niet erg veel zin zijn adres door te geven. Het kost Michiel
veel overredingskracht het adres los te peuteren, waarbij hij een heel verhaal ophangt over mij
en mijn vakantie. Ik word steeds meer het slachtoffer en ga er vanzelf treuriger bij kijken. Hij laat
doorschemeren dat Paula onmogelijk geïnteresseerd kan zijn in de begeerde vrijgezellen van
het dorp met een knikje in mijn richting. Oh la la, mevrouw schrikt een beetje. Ze kijkt me nu
meewarig aan. Dat kan twee dingen betekenen: lesbiennes zijn een betreurenswaardige
mensensoort of Paula is gisteren inderdaad met een van de mannen uit de kroeg meegegaan,
zodat mijn situatie nog treuriger wordt dan zij al was.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 47

Ik zie aan zijn ogen en lachhoeken dat Michiel het een steeds leuker uitstapje vindt worden. Ik
buig mijn hoofd deemoedig als we weer naar buiten lopen. Volgens Michiel kunnen we wel even
naar het huis van de kroegbaas lopen. Het is een mooie dag, het is een leuk uitstapje, we zien
nog eens wat van het dorp. ‘Ja, ja’, mopper ik hem toe, ‘maar ik kan me hier niet meer vertonen.
Ik ben meteen een outcast geworden. Zie je iedereen kijkt me met de nek aan.’ Er loopt
inderdaad nog een persoon in de straat voor ons. We vinden het huis van de kroegbaas snel en
kloppen beleefd op de deur. Mevrouw zelf doet open, nee niet Paula. Er blijkt een mevrouw
kroegbaas te zijn, een keurig opgedirkte strak gerokte, gekapte en geblondeerde dame.
Kroegbaas zelf is er ook maar die zit nog een beetje ongewassen aan de keukentafel te roken
en een kop koffie te drinken. Een Hollandse vrouw? Ja inderdaad die was er gisteren en zocht
naar een kamer, maar je ziet, ik heb er geen en wel een vrouw, dus ik heb haar doorverwezen
naar een vriend. Pierre verhuurt chambre d’hôtes als hij er zin in heeft, dus ik denk dat ze daar
wel te vinden zal zijn. Zegt kroegbaas dus allemaal, of zoiets, voor zover ik het kon volgen.
Jammer wel, gaat kroegbaas verder. Hoe heet je eigenlijk vraagt Michiel tussendoor, ook Pierre
eigenlijk maar meestal word ik Pete genoemd, en Anglais, comprends? Hoe zo dommage
eigenlijk? Vraagt Michiel verder. Nou ja dat ik geen kamer heb en wel een vrouw als er zo’n
vrouw langs komt. Kent u haar ? Wat een vrouw! En moet er wat vormgevende gebaren bij.
Michiel kijkt verontschuldigend naar mij. Jongen daar kan jij toch niets aan doen, dat de
Fransen zich zo over haar uitlaten. Wellicht was de schoonmaakster dus wel echt jaloers, denk
ik. Blijf jij maar bij mij, Michiel. Ik hoop niet dat hij ook dat soort taal gaat uitslaan met die zelfde
gebaren en omfloerste blikken als we Paula eindelijk vinden.
Het is niet gebruikelijk in Frankrijk een kopje koffie te blijven drinken als je ’s ochtends langs
komt, dus dat doen we dan ook niet. We verlaten de kroegbaas en trekken verder. Het komt me
voor als een puzzletocht. Opdracht succesvol volbracht, nu naar de volgende. In Tanzania,
vertelt Michiel, was hij ook vaak dagen zo op zoek naar zijn Tanzaniaanse counterparts. Dan
was er weer eens een partner ondergedoken omdat er een ver familielid lucht van had
gekregen dat hij werk had en dus geld en dat geld wilde zo’n ver familielid dan graag lenen. Het
was niet de gewoonte dat soort verzoeken te weigeren, dus zorgden de betreffende
medewerkers er dan voor dat ze niet vindbaar waren. Helaas ook niet voor Michiel die dan
vervolgens niet verder kon met zijn project. Een andere keer bleek een partner tussendoor op
en neer gereisd naar zijn geboortedorp om het een of andere feest bij te wonen, zonder dit te
melden bij zijn werkgever. ‘Het was mooi werk daar, als het uiteindelijk lukte om de
waterpompen te plaatsen, maar ik heb heel wat dagen rondgezworven of gewacht en gewacht
en gewacht op medewerkers; op onderdelen die opnieuw besteld moesten worden omdat ze
zomaar waren verdwenen; op toestemming van de autoriteiten die weer opnieuw aangevraagd
moest worden omdat er andere autoriteiten waren gekomen’. ‘Heb je al die tijd daar alleen
gezeten, Michiel? Er waren toch wel andere ontwikkelingswerkers in de buurt? Je hebt je daar
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 48

toch niet celibatair gedragen?’ Er was inderdaad een leuke Zweedse arts geweest waarmee hij
een tijdje gescharreld had. Die ging na drie jaar weer terug naar Zweden, toen was er nog een
Tanzaniaanse verpleegster waar hij het goed mee kon vinden. Maar hij is nooit meer iemand
tegengekomen zoals Harriet. Ik probeer nog voorzichtig: ‘Zo goed kende je Harriet toch niet? Je
hebt haar maar een paar keer gesproken, of heb ik iets gemist’. Maar volgens Michiel was er
een soort zielsverwantschap of zoiets vaags. Het beeld van Harriet is hem bijgebleven. Zij was
zijn ideaal. Is ze nog verder gegaan met die vriend die ze toen had en is ze nog steeds zo
rechts? Ik word er een beetje misselijk van. Of ik haar nog wel eens heb gesproken. Ik vertel dat
ik gehoord heb dat ze geëmigreerd is naar de VS. Weet ik dan een adres? Michiel zou graag
contact met haar opnemen. Dit gaat niet goed, ik krijg een onbehaaglijk gevoel, visioenen over
contacten buiten mij om die leiden tot verhalen over en weer waar ik geen greep op heb.
Verhalen die leiden tot een beeld over mij waar ik geen zin in heb. ‘Goh ja waar zou die nou
wonen, doe ik vaag. ‘Eh moeten we hier niet naar rechts om de woning van die vriend te
bereiken? Wat is er met die Tanzaniaanse verpleegster gebeurd. Heb je daar nog contact mee.’
‘Niet echt nee, ze moest terug naar haar eigen dorp om voor haar familie te zorgen.
Waarschijnlijk moest ze daar ook trouwen. Ik voel me daar wel schuldig over. Ze had gehoopt
met mij mee te kunnen naar Nederland. Ik voel me een verrader. Ik heb haar nooit het idee
gegeven dat we zouden trouwen, dat het voor eeuwig was. Daar ben ik van begin af aan
duidelijk in geweest. Maar voor haar was die relatie met mij een toetrede in een heel andere
wereld. De wereld van het individu. Het ging niet zozeer om de luxe, want voor een Europeaan
in Tanzania was ik niet bepaald rijk, terwijl haar familie voor Afrikaanse begrippen niet bepaald
arm was. Maar vooral de betrekkelijke vrijheid die de individuele vorm van leven geeft, dat was
voor haar een hele cultuuromslag. Ze paste zich aan mij aan, heeft haar leven voor mij
veranderd, zich van haar familie verwijderd, kreeg door die relatie met mij andere vrienden en
kennissen, vooral uit het Europese circuit. En toen kwam er een neef langs met berichten van
haar moeder, iets over verdeling van de bezittingen en de verzorging en opvang van de
kinderen van een broer, die plotsklaps vertrokken was. Peggy wilde dat ik meeging naar haar
familie. Maar dat heb ik geweigerd. Toen ging ze alleen en heb ik haar niet meer teruggezien.’
‘Peggy heette ze zo’? Stomme vraag, natuurlijk heette ze zo. ‘Ja zo werd ze genoemd. Ze had
nog een andere ingewikkelde naam, maar ze werd Peggy genoemd. Hé, ik denk dat we hier
moeten zijn.’ We staan voor een op zijn Frans opgeknapte boerderij. De stallen zijn blijven
staan. Een oude stal met een enorme deur waar vagelijk nog wat blauwe verf op te ontwaren is
met een doorgebogen pannendak en stapeltjes pannen die rustig op het dak liggen te wachten
tot ze aan de beurt zijn. De andere schuur is voornamelijk opgetrokken uit golfplaten, grijs voor
de muren en groen voor het dak. De grote schuifdeur staat half open. Er heerst hier absolute
stilte, geen verkeer, geen mensen, maar ook geen rammelende of huilende dieren. Niets, geen
activiteit, alleen stilte. Het huis lijkt me geheel nieuw opgetrokken met kunststof ramen,
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 49

gasbeton blokken en lichtgroen pleisterwerk. Er hangt hier zelfs een bel: een grote koebel met
klepel en luidtouwtje, waar Michiel verwoed aan klingelt. Zwijgend staan we te wachten tot er
iemand verschijnt. Maar dat gebeurt niet. Michiel probeert het nog eens. Ik filosofeer hardop
over de mogelijkheden: 1. er is niemand thuis- dat lijkt logisch -, maar 2. het kan zijn dat ze nog
slapen. 3. als Paula hier echt verblijft dan durft ze misschien niet open te doen. Ze verwacht
uiteraard niet dat het bezoek voor haar komt. Michiel gaat voor de derde mogelijkheid en begint
te roepen. Het is wat gênant, lawaai maken in dit stille niets, maar misschien wel handig, dus ik
roep aldra met hem mee. Er gebeurt echter nog steeds niets, dus we keren om en lopen terug.
‘Nou ja ze kunnen natuurlijk ook gewoon vroeg opgestaan zijn, denk je niet Michiel. Dan hangt
Paula nu bij de garage rond of misschien al weer in de kroeg?’ Ik begin het opeens benauwd te
krijgen. Is het wel verstandig met Michiel te blijven zoeken. Stel nou dat we Paula inderdaad
vinden en ze beginnen gezellig te babbelen en elkaar leuk te vinden. Dan ben ik ze allebei kwijt.
Het is ook mogelijk dat ze elkaar helemaal niet zien zitten. Daar word ik ook niet gelukkiger van
denk ik. Of dan zijn ze in gesprek en Paula laat doorschemeren dat ik wel degelijk het adres
weet van Harriet. Ik kan alleen maar rampen bedenken die er gebeuren als ze elkaar
ontmoeten. Dus dat moet ik voorkomen, maar hoe. Als ik voorstel nu verder alleen te zoeken, of
bij de garage te wachten tot Paula op komt dagen, dan mag ik niet meer op de bank slapen en
in bad bij Michiel. Dan ben ik zijn veilige geruststellende aanwezigheid kwijt en bevind ik me
weer in het moeras, waar ik sinds enkele dagen lijk thuis te horen. En misschien komt Paula
vandaag niet meer tevoorschijn. Hoe kom ik dan weer terug bij Michiel? Als ik afspreek dat ik
weer terug ga naar zijn huis als ik Paula niet vind, moet ik voor de beleefdheid ook nog even
langskomen als ik Paula wel vindt. Met Paula, dus dat schiet niet op, want niet alleen kan Paula
dan doorgeven dat ik Harriets adres weet, ook kan Katja Paula identificeren als de zogenaamde
grote stookster. Mijn stemming zakt blijkbaar zichtbaar, want Michiel roept vrolijk dat we haar
heus binnenkort wel vinden en dat hij het een heel leuk intermezzo tussen de verbouwingen
door vindt. ‘Peter heeft nu alle tijd om de elektriciteit aan te leggen zonder dat ik in de weg loop’.
Ik weet niets te verzinnen om uit het dilemma te komen en laat me door Michiel terugleiden naar
de garage. Ter afleiding vraag ik Michiel door over zijn Tanzaniaanse avonturen. Waar hij
woonde, of hij vaak tussendoor naar Nederland kwam, of hij daar ook naar de bioscoop ging,
welke boeken hij heeft gelezen en dat soort stomme vragen.
Terug bij de garage blijkt daar nu een grote stilte te heersen, niemand te bekennen ook niet de
vrolijke babbelende Thierry. Als we op ons horloge kijken blijkt de stilte logisch te zijn. Het is
inmiddels al 13.00 uur geworden. Thierry is aan het lunchen. Wij hebben dus pauze, maar daar
hebben we voor de voedselvoorziening geen rekening mee gehouden. De winkels zijn dicht en
we hebben niets bij ons. De kroeg is ook dicht omdat het lunchtijd is. De Fransen zijn wat dat
betreft ook erg logisch. Hotels gaan dicht in de vakantieperiode omdat het vakantie is, logisch
toch. Nu moet ik toch niet echt aan eten denken, maar Michiel krijgt last van hypo’s als hij niets
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 50

eet, vindt hij. We vinden in de auto nog een pakje sultana’s en gaan er gezellig mee in het park
zitten. Tijd om mij uit te horen over de afgelopen twaalf jaar, is Michiel van mening. Ik begin
eerst voorzichtig over mijn werk bij de gemeente. Maar al pratend lijkt het me eerlijk ter
compensatie voor mijn terughoudendheid over Harriet over mijn relatie met Kees en over Paula
te vertellen. Ik begin luchtig en opgewekt, vrolijk over mijn eerste contacten met Kees en de
snelle ontwikkeling van onze relatie en over mijn ontmoetingen met Paula. Hoe dichter ik bij de
huidige tijd kom hoe emotioneler ik word. Ik ga steeds sneller en harder praten als om te
benadrukken dat ik het toch echt zo wilde, dat het mijn keuzes zijn. Michiel zegt niets, knikt her
en der en knijpt eens in mijn hand. Oeps dit wil ik niet, ja wel dat knijpen maar niet de
achterliggende gedachte van medeleven. Ik ben niet zielig, ik ben niet een vrouw om
medelijden mee te hebben omdat haar partner vreemd gaat met haar beste vriendin. Ik ben juist
die sterke vrouw die het niet nodig heeft haar partner door monogamie aan zich te binden. Ik
vind het heerlijk dat Paula het zo goed met Kees kan vinden en dat ik een stukje van mijn
verantwoordelijkheid voor Kees aan haar kwijt kan, toch? Om dat te benadrukken verhaal ik
door over mijn recente avontuurtjes, maar voel ook meteen een aarzeling over de bijdrage van
die verhalen aan mijn imago. Het komt er wat zacht en aarzelend uit. ‘Weet je’, zegt Michiel, ‘we
kunnen ook stoppen met zoeken en naar huis terug gaan. Je kunt bij mij blijven.’ De
mogelijkheid was ook door mijn hoofd gegaan. O, wat zou ik dat nu ontzettend graag willen.
Gewoon mijn hele leven over boord gooien en hier blijven, onderduiken, een ander leven
beginnen. Maar ik kan het niet. Wat als ik het doe, op zijn lieve aanbod inga? Dan blijf ik voor
Michiel toch altijd het zielige vrouwtje dat door hem gered is. En overboord is ook echt weg.
Geen Kees meer, die ik zo malende opeens ontzettend begin te missen. Ik houd natuurlijk van
hem, toch, natuurlijk ja, ik houd van hem. Ik ben de laatste jaren nooit meer zo lang zonder
Kees geweest. Het is misschien goed voor me zo’n paar weken, maar ik wil hem niet kwijt. En ik
wil ook de rest van mijn leven niet kwijt. Alles wat ik heb opgebouwd. Mijn werk, mijn expertise,
het grote vrouwen en gezondheidsproject dat ik gestart ben. Dat ligt goed op schema. Tot nu
toe ben ik veel enthousiaste mensen tegen gekomen. De mogelijkheden voor subsidie zien er
goed uit. Mijn levenswerk eigenlijk. En mijn vriendschap met Paula is me toch ook heel wat
waard. Als ik nog bedenk hoeveel steun ik van haar heb gekregen in de kliniek en bij het
opzetten van mijn project. Op vakantie ergens in het zuiden van Frankrijk - waar ben ik eigenlijk,
ach het kan me ook niet schelen waar ik ben - vergeet je je leven, je werk, dat wat je hebt
opgebouwd. Dat is ook de bedoeling van vakantie, maar dan alleen tijdens die vakantie. Ik knijp
Michiel maar eens terug in zijn hand en probeer nog een beetje van mijn imago te redden door
hem te vragen of hij het wel eens eenzaam vindt hier, als hij in zijn eentje is. ‘Ik ben het gewend.
En ik vind het vaak heerlijk mijn eigen gang te kunnen gaan in mijn eigen tempo, geen geluid
om me heen, geen mensen waar ik rekening mee moet houden. Maar het is niet mijn bedoeling
alleen te blijven. Ik zou wel kinderen willen, een heel gewoon gezin willen hebben, een partner
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 51

waar ik veel mee kan delen en ook mee kan zwijgen. Zo iets. O, Michiel, denk ik, kinderen, ook
dat nog, je maakt het me wel erg moeilijk nee te zeggen. ‘Kom’, zeg ik, ‘zullen we nog eens bij
de garage gaan kijken? Volgens mij is de lunchpauze nu wel voorbij. Michiel ik vind het je
aanbod erg aantrekkelijk, maar ik kan niet zo maar mijn hele leven terug in Nederland vergeten.
Ik weet dat mijn situatie jou niet echt aantrekkelijk voor komt. Maar ik heb er zelf zeer bewust
voor gekozen. Ik moet her en der nog een beetje herschikken om het weer zo te krijgen dat ik er
helemaal gelukkig van word.’ Hier houd ik er maar mee op, want ik geloof mezelf niet meer.
Volgens mij komt het bij Michiel ook niet helemaal over. Maar gelukkig doet hij er verder het
zwijgen toe en lopen we rustig terug naar de garage, waar Thierry al weer vrolijk aan het
babbelen is met een klant, niet Paula. Thierry trekt als we naderen even zijn wenkbrauwen op
bij wijze van groet, maar gaat rustig door met babbelen. We drentelen maar wat rond, pakken
eens een mooie schroef, of een prachtig doosje van een werkbank, draaien het eens rond en
leggen het behoedzaam weer terug. Tijdens het kletsen staat Thierry wel omstandig zijn
handen te poetsen maar enige echte productieve voortgang maakt hij niet. Paula’s auto staat er
ook nog hetzelfde bij, op dezelfde plaats met dezelfde deuk
Na een kwartiertje of wat en veel handen schudden verdwijnt de klant eindelijk en kan Michiel
zijn vragen stellen. Paula is nog niet gezien vandaag en aan het eind van de middag gaat
Thierry aan de auto beginnen. Hij verwacht dat er morgen wel weer mee gereden kan worden.
Mocht Paula nog langskomen wil Thierry dan doorgeven dat we geweest zijn en morgen weer
terug komen? Dat wil hij.
Ik verheug me op nog een avond en een nacht bij Michiel, wellicht met licht, als Peter een
beetje opgeschoten is. We rijden zingend terug naar Niomend, ieder een verschillend lied
volgens mij, maar tweestemmig klinkt het erg goed.
Peter ziet er woest uit, zijn haren staan overeind, het stof reikt tot aan zijn oren en hij heeft een
wilde blik in zijn ogen. Kortom het is nog niet gelukt met de elektriciteit. Hij heeft de hele dag op
zijn buik op zolder liggen puzzelen met de draden zonder de clou te kunnen vinden. ‘Wellicht is
het een idee’, oppert Michiel: ‘als we eens bij de buren gaan kijken hoe daar de elektriciteit is
ingericht. Misschien wordt er in Frankrijk een ander soort logica gehanteerd.’ En weg zijn de
heren.
Katja blijkt ook de hort op. Dus daar ben ik alleen in dit huis, dat Michiel me net had
aangeboden. Het stof en de rommel, de vieze borden en de versleten stoelen waren me
gisteren eigenlijk niet zo opgevallen. Gisteren zag het er vooral gastvrij uit, vandaag ziet het er
uit als het huis van een alleenstaande man, die niet weet hoe hij gezelschap aan zich kan
binden door zijn huis gezellig te maken. Ik zou me natuurlijk nuttig kunnen maken door op te
ruimen en schoon te maken met het risico dat Peter en Michiel straks enthousiast van de buren
terugkomen en meteen aan het breken en het boren slaan. Daarom eerst maar eens de afwas.
Ik zet water op, diep een teiltje op, vind elders een afwasborstel en weer verderop een theedoek
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 52

en ga aan de slag. Na een uur is de afwas gedaan, is er geveegd en gestoft en opgeruimd. Nog
is er niemand tevoorschijn gekomen. Nu zou ik een boek kunnen gaan lezen achter het huis in
de zon, als ik daar de rust voor had. Ik probeer het wel, maar kan mijn aandacht er niet bij
houden. Heb ik er wel goed aan gedaan weer hier naar toe te gaan? Ik laat Paula zo wel heel
erg in de steek. Wat zou zij doen om mij te vinden? Misschien is ze wel aan het rondrijden, o
nee dat kan niet want ze heeft geen auto. Aan de andere kant, ze kan natuurlijk, net als ik,
iemand hebben opgeduikeld met een auto en het daar vervolgens heel erg leuk mee hebben. Ik
voel me opeens erg alleen, dat stemt me vrolijk, droevig en onrustig. Kees, ik moet Kees maar
eens bellen. Het lijkt zo lang geleden dat ik hem sprak en ik begin hem weer ontzettend te
missen. Volgens mij heb ik ergens in het dorp een telefooncel zien staan, ik heb weliswaar geen
geld, maar ik moet het er maar op wagen. Mogelijk wil hij toch een collectcall gesprek
aanvaarden. Het is ook mogelijk dat Paula Kees heeft gebeld en dat hij nu tussenpersoon
speelt en alsmaar zit te wachten op een telefoontje van mij. Die laatste gedachte stemt me nog
vrolijker en droever en onrustiger. Ik veronderstel dat ik het huis wel gewoon achter kan laten
zonder van alles en nog wat achter slot en grendel te moeten plaatsen. Dat hoort toch zo in een
dorp? Gewoon de deur open laten en er vanuit gaan dat het veilig is?
Ik vind de telefooncel inderdaad op het plein bij de kerk en probeer erachter te komen hoe ik
collect call kan bellen. Ik had er nog een vage herinnering aan een vorige vakantie toen ik dat
van te voren had opgezocht. Maar het telefoonboek in de cel is half verscheurd en wat er
resteert is voor mij volstrekt onbegrijpelijk. Onverrichterzake loop ik weer terug naar Michiels
huis, waar Katja inmiddels teruggekeerd blijkt. Zij heeft een soort pasje van KPN waarop
verschillende nummers vermeld zijn waaronder een waar je een collect call gesprek kunt
aanvragen. Ik vind het eigenlijk enorm spannend om Kees te bellen en mijn stem moet
opgewonden geklonken hebben. De vriendelijke telefoniste doet opvallend geruststellend, maar
Kees wil het gesprek niet. Ik dring nogmaals aan bij de telefoniste, ´heeft u wel gezegd wie het
gesprek wil?’ Maar het helpt niet. Wat flauw, wat zou er zijn, zou hij veronderstellen dat ik te
beroerd ben om geld te spenderen aan een telefoongesprek met hem? Of zou hij te druk zijn.
Misschien is hij wel kwaad ergens over. Maar waar dan over? Dat ik hem niet eerder al gebeld
heb? Een beetje van de humeurige kant is Kees altijd al. Maar daar val ik nou juist op, dat
humeurige van hem, dat zelfverzekerde gelijkhebberige, dat enorme machomasker van hem.
Toen Kees me voor de eerste keer opviel, op een partijbijeenkomst, waar hij in een hoek van de
zaal aan een aantal vrouwelijke partijleden aan het uitleggen was, dat het helemaal niet nodig
was om partijlid te zijn om toch invloed te hebben, vond ik dat gedrag al buitengewoon
charmant. Ik was het ook grondig met hem eens en geen partijlid. Ik was ook alleen maar op de
bijeenkomst langs gekomen om de investering in een nieuw vrouwenhuis te bepleiten. De
vrouwen om hem heen vielen ook allen als een blok voor hem, maar ik heb hem toen
meegenomen naar de kroeg en ben het langste blijven zitten zonder dronken te worden. Ik heb
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 53

hem, wel dronken, maar dat vond hij zelf natuurlijk niet, aan het eind van de nacht
meegenomen en eigenlijk nooit meer losgelaten. Het kostte moeite hem te binden. Ik heb er
heel wat water voor in de wijn moeten doen, heel wat slippertjes voor door de vingers moeten
zien. Maar het is gelukt, het is goed en ik ga hem niet loslaten. Het is mijn vent en hij kan het
goed vinden met mijn beste vriendin. Het zit me echter niet lekker dat ik hem nu niet heb
kunnen spreken, het schuurt en wringt een beetje.
Als ik terug ben bij Michiel is het huis nog steeds verlaten, ook Katja is weer verdwenen. Ze
houden het uit bij de buren, denk ik een beetje narrig. Ik ben echter net binnen of ik hoor rappe
voetstappen en een deur die woest opengetrokken wordt achter me. ‘Marlies kom gauw je moet
helpen’. Vraagteken. Ik ? helpen ? Ik kan nauwelijks een spijker in de muur slaan. ‘Ja kom nou
maar’, trekt Michiel ongeduldig aan mijn arm. ‘Ik kon je niet vinden en toen heb ik Katja maar
meegenomen, maar die kan dat niet.’ Ik snap er nog steeds geen hout van. We lopen met
haastige tred het buurhuis in, ik een paar stappen achter Michiel, aarzelend. Michiel
vastberaden en ietwat woest. De buurvrouw staat op bevallen, of liever zit op bevallen. Michiel
brengt me naar de slaapkamer boven, waar we eerst door een waterige plas bloed heen lopen
om vervolgens een vrouw op het bed aan te treffen. Ze houdt met haar rechterhand de bedrand
vast en met de linker knijpt ze Katja fijn. ‘Ja eh’, roept Michiel tegen me, hij ziet er heel
geagiteerd uit, ‘wij horen hier niet vindt haar echtgenoot, dus wij vertrekken zo snel mogelijk, ik
ga wel op zoek naar een echte dokter. Peter is al het dorp in gerend, maar zijn Frans is niet al te
best. Dus dan doe jij het ondertussen.’ Katja blijft gelukkig zitten, ze kan ook niet weg, zit
vastgeklonken aan een vrouw in nood. Ik begrijp dat Michiel met wij, wij mannen bedoelt. Een
bevalling, wat moet ik er mee. Ik heb dat theoretisch wel gehad, maar praktisch nooit
meegemaakt. En dan in het Frans. Volgens mij moet je zo iets als puffen. De vrouw heeft
zwarte haren die op haar voorhoofd geplakt zitten, ze oogt erg jong voor een bevallende vrouw
en ziet er wild en verwrongen uit. Haar bloemetjesjurk is gekreukt en plakt tegen haar blote
benen, waarvan er één over de bedrand hangt en de andere opgetrokken op het bed staat. Ze
leunt tegen de Franse rol die op het bed ligt, met haar hoofd iets voorover gebogen alsof ze elk
moment kan gaan kotsen. Ik weet niet beter te doen dan naast haar te zitten en te gaan blazen:
pfuh, pfuh pfuh pfuh. Katja begrijpt me en gaat mee blazen. De vrouw zelf ziet er niets in lijkt
het. Ook goed, dan niet. Plotseling gaat er een rilling door haar heen, Ze kreunt
hartverscheurend en trekt haar benen op. Wat zou ik in godsnaam ondertussen kunnen doen.
Ik ga op zoek naar een badkamer, vindt daar een doek, die ik nat maak om haar hoofd te
deppen. Ze lijkt het prettig te vinden. Maar het is net of je in een doofstommen instituut terecht
bent gekomen. Hoe kan ik nu iets bemoedigends zeggen in het Frans. Ik probeer maar eens
‘courage’ en hoop dat het een beetje leuk overkomt. Misschien helpt het als ik een kussen zoek
en in haar rug kan leggen. Op mijn volgende zoekuitstapje vind ik die gelukkig in een kamer
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 54

verderop. Zo redder ik wat heen en weer om mijn onrust te bezweren, ondertussen courage,
courage mompelend. De volgende wee komt nog heftiger. Misschien toch nog eens dat blazen
proberen. ‘S’i l vous plait? Pfuh, pfuh pfuh, pfuh. C’est bien pour le malheur, pfuh pfuh pfuh
pfuh.’ Waar blijven die jongens toch met de dokter. Straks zijn we te laat, ik kan moeilijk gaan
voelen of ze al ontsluiting heeft lijkt me. Ik zou trouwens niet weten hoe dat moet.
Uiteindelijk wil ze wel mee puffen. Ik hoop maar dat we de goede puf doen. Tijdens de studie
leerden we dat veel vrouwen als het moet best alleen kunnen bevallen, dat ze op hun instinct af
gaan en zo alles goed doen. Dus ik moet het eigenlijk maar gewoon aan haar overlaten. Een zo
natuurlijk mogelijke bevalling. In Nederland wil iedereen dat toch? Thuis bevallen, geen arts er
bij, de vroedvrouw pas op het allerlaatst er bij halen en dan met een kopje thee in de hoek neer
zetten. ‘Ça va? Qu’est ce que vous voulez de moi maintenant?’ Zou dit überhaupt een
begrijpelijke zin zijn? Ik kijk Katja eens vragend aan. Die knikt vriendelijk, maar durft blijkbaar
ook niets in het Nederlands te zeggen, te bevreesd om onbeleefd te zijn. ‘Je suis Marlies et
vous?’ vraag ik dan maar eens. ‘Marianne, ahhh’ Pfuh pfuh pfuh pfuh. Een bevalling kan ook
zestien uur duren natuurlijk. Misschien vindt de plaatselijke arts het ook nog wat vroeg. ‘Hoe
lang is mevrouw al bezig? Twee uur? Ik kom vanavond om een uur of elf wel eens kijken.’ Maar
er zal toch wel een echte buurvrouw of een moeder of een nicht of zo in de buurt wonen? Het is
toch wat mal om met twee van die rare buitenlandse wichten te liggen kramen? ‘Est ce votre
premier enfant?’ ‘Oui, oui, aah’ pfuh pfuh pfuh pfuh. ‘Et votre mère ? Ou habite votre mère ?’
‘Non, non’ Die woont zeker niet of is er niet of nou ja ik zou ook geen zin hebben om te praten
als ik me eigenlijk moet concentreren op een wee. Na een uur tobben en pfuffen en non non,
oui oui komen Peter en Michiel met een man met artsentas aanlopen. Goddank een dokter, we
gaan. Maar dat blijkt niet de bedoeling. Terwijl Michiel, die zich keurig verdekt op de gang
opstelt, vertaalt, geeft de dokter allerlei aanwijzingen wat ik moet doen. Handdoeken halen,
water koken, lampen van beneden halen. Ik kan nergens in het huis een bedje vinden of luiers,
kinderkleertjes, het is er allemaal niet. De dokter praat ondertussen geruststellend met
Marianne, ze doet nog steeds keurig pfuh pfuh pfuh pfuh bij een wee. Ze moet gaan liggen van
de dokter, die het puffen maar zo zo vindt geloof ik. Hij gaat wel voelen hoe het met de
ontsluiting is. Ziet er allemaal goed uit krijg ik de indruk. Volgens Michiel was het de bedoeling
dat het kind twee weken later zou komen. Het overvalt ze nu allemaal. Marianne zou naar het
ziekenhuis gaan om te bevallen, dat is hier de gewoonte. Thuisbevallen daar doen ze hier niet
aan. Is ook niet handig in zo’n dorp want als er iets verkeerd gaat dan kan er niet op tijd
ingegrepen worden. Een bedje en luiers kopen ze pas als het kind geboren is, want dan pas
weet je het zeker.
Michiel zegt dat de dokter zegt dat het bijna zover is. Ik moet nu klaar staan om te doen wat er
gebeuren moet. ‘Ja wat’, zeg ik tegen Michiel, ‘denkt die dokter dat ik een verpleegster ben of
zo’. ‘Nee erger nog, ik heb hem gezegd dat je arts bent, maar niet gespecialiseerd in
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 55

evallingen, vandaar dat hij toch nodig was’. ‘Jeetje, Michiel ik weet er niks van, ik ben geen
arts, ik heb alleen maar medicijnen gestudeerd.’ ‘Ga nou maar, doe nou maar gewoon wat, het
wijst zich vast vanzelf.’ Ik houd niet precies bij wat de dokter allemaal doet ondertussen. Hij blijkt
een grote lamp gericht te hebben op de vagina van Marianne, die er groot en bol uitziet, tja dat
blijkt dus een kop met haar te zijn die er door heen geperst wordt, met een luide schreeuw en
een enorme zucht floept het kind er in één keer uit in de handen van de dokter, die het
glibberige paarse jongetje aan mij overdoet, en met een rietje dat hij uit zijn tas haalt de
neusgaten van het kindje leegzuigt. Vervolgens knipt hij de navelstreng door, bindt het af, pakt
het kind van me over en geeft het een pets op de billen, waarna het begint te krijsen. Dit alles
neemt nog geen minuut in beslag. Ik zie nu pas dat het een jongetje is, terwijl je dat toch
moeilijk over het hoofd had kunnen zien, wat een gigantische ballen voor zo’n klein kindje. De
dokter gebaart mij dat ik het kindje in handdoeken moet wikkelen en aan Marianne moet geven.
Oke, oke. Marianne ziet er uitgeput maar toch gelukkig uit. Ze kijkt heel vertederd en bezitterig
naar het kind. ‘Tres bien, tres bien’ mompel ik tegen haar: vous avez un tres beau garçon’. Zou
het nu niet eens tijd worden om die echtgenoot er bij te halen? Dat zal die dokter wel weten wat
hier de gewoonte is. Misschien moet iedereen schoon en opgeknapt er bij liggen voordat dat
mag? Zou dat mijn taak zijn? Ik wijs eens naar het teiltje met water en de handdoeken. Mais oui
naturellement, s’il vous plait. De dokter is ondertussen van alles aan het afhechten en
placenta’s aan het opvangen. Dus tja wat moet ik nou met dat wassen. Ik gebaar met het water
en de doeken naar Marianne. Die geeft mij eerst het kind terug. Heel voorzichtig wikkel ik het
paarse jongetje uit zijn handdoek en laat hem heel voorzichtig in het lauwe water glijden.
Ondertussen vraag ik Michiel nieuw water op te zetten zodat ik zo Marianne ook kan wassen.
Dat lijkt me tenminste de bedoeling maar ik weet het ook niet geheel zeker. Katja heeft zich in
dit geheel al tijdje niet meer laten zien. Wat een prachtig klein verfrommeld ouwe
mannenhoofdje heeft dit wurmpje. Wat is dat allemaal klein en fijn. Ik durf hem nauwelijks aan
te raken en dep hem voorzichtig droog, wikkel hem weer in een andere doek en leg hem
zachtjes naast Marianne in het bed, tegen de rol aan. Daarna gebaar ik naar Marianne of ze
ook gewassen wil worden. Nee dat doet ze zelf, geef maar hier die kom en die handdoeken. Ik
kijk haar vol bewondering aan. Maar ze is erg resoluut, dat kan ze best zelf. Michiel heeft de
nieuwe vader ingelicht over de gang van zaken. Hij durft zich nu te vertonen.
Mij rest niets dan zoveel mogelijk de boel op ruimen en mij langzaam en onopvallend terug te
trekken
Katja heeft gekookt: pasta met spekjes en groene salade. Het is lang geleden dat een maaltijd
mij heeft gesmaakt. Ik waag er zelfs een glaasje wijn bij. De broers vertellen tijdens de maaltijd
geanimeerd over de eerste helft van hun bezoek aan de buren, vóór die enorme plas
vruchtwater. Merkwaardig dat ze dat allemaal nog weten. Bij mij lijken de laatste drie jaar van
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 56

mijn leven volledig uitgewist, zo beduusd ben ik van de bevalling, het geweld dat er bij komt
kijken. Het plotse nieuwe leven, een kind dat meteen krijst en volledig voorzien van alle
onderdelen afgeleverd wordt. De nuchtere arts, die goddank meteen kwam. Maar vooral dat
wurmpje. ‘Hebben ze al hem al een naam gegeven? ‘probeer ik tussendoor. Maar de bevalling
is geen onderwerp van gesprek meer bij het gezelschap. Ook van Katja niet, die er toch
minstens een blauwe hand aan over gehouden moet hebben.
De jongens hebben van alles vernomen over vergunningen, over de burgemeester die
spreekuur heeft op woensdagavond, over de riolering die vervangen gaat worden, over het
dorpsfeest over twee weken, de dochter van de buren aan de overkant die volgende maand
gaat trouwen, de uitnodiging voor dat feest, maar over het elektriciteitstelsel in dit huis zijn ze
niet erg veel wijzer geworden. Het plan is nu dat Peter alles opnieuw gaat aanleggen. De hele
bekabeling moet anders. Hij is ook van plan een nieuwe knoppenkast, of hoe zoiets ook moge
heten, te gaan scoren . Dus dat wordt het eerste dat hij morgen gaat ondernemen. Het beste
gaat hij dan naar de dichtsbijzijnde grote stad en wel liefst ’s ochtends vroeg. Op de weg
daarheen zal hij mij in het andere dorp afleveren. En dan wacht ik daar tot Paula haar auto bij
de garagist komt ophalen. Het laatste plan heb ik bedacht, daarmee voorkom ik dat de twee
werelden door elkaar gaan lopen en ik met loyaliteitsconflicten in mezelf wordt opgezadeld. Het
kost me tegelijkertijd moeite om Michiel weer los te laten, zijn aanbod hangt nog steeds ergens
in mijn gedachten, enigszins opgewarmd weer doordat Kees me niet aan de telefoon wilde
hebben. In de nacht klem ik me aan hem vast zonder te willen vrijen. Michiel laat het gebeuren,
dringt niet aan en dringt me niet weg. ’ s Ochtends nemen we afscheid en beloven te schrijven
en dat ik weer langs kom de volgende vakantie. ‘En als jij in Nederland bent Michiel, dan
spreken we af, dan gaan we ergens eten’, en al dat soort praatjes. ‘En’, zegt Michiel, ‘als je ooit
nog wat van Harriet hoort of te weten komt waar ze woont dan geef je het me door he?
Paula verschijnt om elf uur bij de garage, juist op het moment dat Thierry de laatste hand aan
de auto legt. Hij grijnst van oor tot oor als hij haar ziet. Ze zoenen en kletsen en lachen tot ik me
los ruk uit de schaduw. ‘ ‘Hé Paula!’ ‘ Marlies, eindelijk, wat ben ik blij je te zien. Ken je
Thierry? O ja natuurlijk je bent hier gisteren langs geweest. Wat goed dat je het hebt gevonden
hier en o jeetje, wat heb ik me ongerust gemaakt. Wat een avonturen he? Het is raar gelopen
met die malle aanrijding enzo. Nou we moeten het er straks maar uitgebreid over hebben. O
wat ben ik blij dat ik je zie. Ik ga eerst even de zaken met Thierry afhandelen en zullen we dan
weer aan het rijden gaan? O wat goed dat het uiteindelijk toch gelukt is.’Paula knijpt me
uitgebreid in de arm en gaat weer tegen Thierry oreren. Thierry wuift het een en ander weg, het
gesprek gaat nu waarschijnlijk over geld. Uiteindelijk wisselen er toch wat biljetten van eigenaar.
Als we ingestapt zijn en op weg naar, ik weet niet waar, begint Paula te vertellen over haar
afgelopen dagen. We zullen wel richting het Noorden gereden zijn, op weg naar huis over niet al
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 57

te snelle wegen. Paula is achter de botser aangereden en kwam met de gebutste auto dus bij
Thierry terecht. Ze heeft een aantal uren bij Thierry doorgebracht in de vaste overtuiging dat dit
het eerste dorp was dat ik ook zou tegenkomen. Met de auto was het maar een minuut of
twintig hier naar toe. Ze verwachtte dat ik na een paar uur lopen toch echt hier zou arriveren.
Toen dat maar niet gebeurde is ze met Thierry gaan overleggen. Hij dacht dat ik wellicht in een
ander dorp terecht zou zijn gekomen en legde uit dat de weg waar zijn neef achterop de auto
van Paula terecht was gekomen, zich waarschijnlijk dus na die botsing splitst naar Niomend en
Varnes. Dus Paula heeft toen een andere neef van Thierry gestrikt om haar met zijn auto rond
te rijden en naar mij op zoek te gaan. Ze zijn Niomend rondgereden, maar hebben me niet
kunnen vinden. Vervolgens heeft Paula Kees gebeld. Het leek haar aannemelijk dat ik dat ook
zou doen. Maar Kees had niets van mij gehoord. Inmiddels was het tamelijk laat en donker aan
het worden en heeft Paula voor zichzelf een slaapplaats geregeld in de boerderij waar ik met
Michiel voor heb gestaan. De uitbater van de slaapplaats heeft haar getrakteerd op een dagje
zwemmen en zonnen bij het meer van Varnes. Vroeg op, barbecue mee, siësta op het strandje
onder de parasol. Dat was nog een leuk uitstapje voor een dag die anders verloren zou gaan
met het wachten bij de garage, vond Paula. ‘Ja ik maakte me natuurlijk wel ongerust, maar ik
kon toch niets doen zonder auto en ik had geen idee waar jij uithing.’. Vervolgens vertelde ik
van mijn avonturen met Michiel, over de bevalling, die Paula ook al niet scheen te interesseren
en de rest van mijn dagen. Dat Kees mijn collect call gesprek niet wilde hebben vertelde ik er
niet bij. Het hinderde me dat Paula Kees wel gesproken had. Paula had geld, dat zou het
verschil wel zijn, stelde ik mezelf gerust.
We deden nog een paar dagen over de terugreis naar Nederland. Geen idee waar we geweest
zijn, maar het was erg gezellig en ontspannen. Ik bleef een vage misselijkheid houden, vooral ’s
ochtends. Voorzichtig begon ik met mezelf plannen te maken wat ik zou doen als ik toch
zwanger zou zijn. Hoe het zo aan te pakken dat het net leek dat het Kees’ kind zou zijn.
Tenslotte was Paula de enige die zou kunnen vermoeden dat het niet zo was. Ik verlangde erg
naar Kees en hij vast naar mij, dus het zou toch wel meteen moeten lukken.
De laatste dagen van de vakantie hebben we leuke dorpjes en leuke terrassen gezien, Paula
heeft vast ook heerlijk gegeten. Af en toe zochten we een strandje op om wat te zwemmen. We
hebben mooie vergezichten bekeken, of een stukje gewandeld als de omgeving ons wat leek.
Langzaam reden we de grens over, maar geen grenswacht die ons wilde zien. Sneller reden we
de snelweg over richting huis. Eindelijk naar huis. Ik had enorm veel zin thuis te zijn, bij Kees,
met mijn eigen spullen om me heen in mijn eigen tempo, mijn wereld. We spraken af dat Paula
mij gewoon met de spullen voor de deur af zou leveren. Zodat ik alle tijd met Kees had en zij
niet de aandacht op zou eisen. Paula had ook erg veel zin om haar geliefde weer te zien. We
zouden over een à twee dagen wel weer eens contact opnemen.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 58

Er werd op mijn aanbellen niet open gedaan. Jammer, wat jammer dacht ik. Ik had me een
hartstochtelijke thuiskomst voorgesteld. Ik had gehoopt meteen het bed in te duiken. Wat zou
Kees aan het doen zijn? Meestal werkt hij thuis, maar ik had natuurlijk niet aangekondigd hoe
laat ik zou komen. Misschien verwacht hij me pas morgen. Gelukkig heb ik een sleutel
meegenomen en weet ik nog waar die in mijn tas te vinden is. Op de drempel ligt een stapeltje
post, merkwaardig, niets voor Kees om dat te laten liggen. De kapstok ziet er erg leeg uit. Het
lijkt wel of hij die opgeruimd heeft. Er hangen nog maar twee jassen, mijn jassen. De spiegel is
verdwenen. Ik krijg een ongerust gevoel in mijn maag. Mijn misselijkheid komt in alle hevigheid
op zetten. Voorzichtig open ik de kamerdeur en blijft verbijsterd in de deuropening staan. Woest
en kil staart de kamer mij aan. Het karpet dat we samen hadden gekocht is gehalveerd. De tafel
is doorgezaagd. Er zijn nog twee van de vier stoelen over. Er staat nog een halve boekenkast.
Er is nog één bank over. Wat is er gebeurd? Hier is iemand heel erg kwaad geweest en
waarom? Waar is de andere helft van alles gebleven. Nu ik beter kijk zijn mijn boeken in de
boekenkast blijven staan en liggen er wat uit elkaar gescheurde boeken tussen: de boeken die
we samen hadden. De planten die we samen gekregen hadden zijn van de top tot de wortels
gescheurd, en liggen bleek en droog tegen het raam te wachten tot ze helemaal dood zijn. De
spullen die Kees had ingebracht zijn weg, mijn inboedel is blijven staan en de gezamenlijke
spullen zijn zorgvuldig gedeeld. Ik loop verdoofd rond te kijken wat hij allemaal heeft uitgehaald,
weggehaald, doorgezaagd en gescheurd. Zelfs een poster aan de muur is door midden geknipt
en voor de helft blijven hangen. Wat heb ik gedaan om zo’n woede op te wekken? Het begint
langzaam tot me door te dringen dat Kees weg is, zo te zien al een paar dagen. Hij woont hier
niet meer. Maar begrijpen doe ik het helemaal niet. We hadden toch goed overlegd over de
vakantie? Dat we het zo zouden doen, dat ik een paar weken alleen zou zijn en Kees ook? Kon
hij er opeens niet meer tegen? Waar zou hij heen kunnen zijn? Wat moet ik doen? Ik zink neer
op de bank, mijn tassen naast me, verbijsterd, verdoofd, half en leeg als het huis. Ik kan niets
beters bedenken dan Paula te bellen. Ik zoek de telefoon, maar die is er niet meer. Dat is waar
ook die was van Kees, net als de televisie en de stereo-installatie. Mij rest, zo blijkt na een
tweede ronde door het huis de mixer en het koffiezetapparaat, het gasstel en de koelkast. De
inbreng in ons huishouden was seksestereotype verdeeld. Dat valt pas op als je het weer uit
elkaar haalt. Okay, rustig blijven, wat nu te doen. Als iemand weet of te weten kan komen waar
Kees zit dan is het toch Paula. Dus hoe gênant ook, ik zal haar toch moeten gaan bellen. Ik
moet ergens Nederlandse munten vandaan zien te halen. Ik heb geen cent, ook geen Frans
geld meer, helemaal niets, alles is opgegaan. Ik moet dus eerst wat gaan pinnen en die flappen
vervolgens zien klein te krijgen om te kunnen bellen. Wellicht is het het handigste om meteen
maar wat boodschappen te gaan doen, hoewel elke gedachte aan eten me bijna doet
kokhalzen, heb ik tegelijkertijd ook honger. De koelkast zal wel leeg zijn. Inderdaad blijkt bij
inspectie de koelkast nagenoeg leeg op een beschimmelde schapenkaas, en een geklonterde
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 59

karnemelk na. Kees houdt niet van schapenkaas en karnemelk. Ik maak een lijstje met
etenswaren die me nog een beetje aantrekkelijk lijken, die niet al bij de gedachte eraan
kotsneigingen oproepen: jonge kaas, bananen en vanillevla.
Paula is vol warmte en begrip door te telefoon. Ze begrijpt niets van deze actie van Kees en
verwacht dat het allemaal wel weer goed zal komen. Of ik misschien liever bij haar kom logeren
nu? Vervelend toch zo’n leeg huis als je terugkomt van vakantie. Ze zal eens rond gaan bellen
om te kijken of ze Kees te pakken krijgt. Nou als ik toch liever in mijn eigen huis zit, dan veel
sterkte, koop een lekker wijntje voor jezelf, leen een mooi boek in de bibliotheek en ga lekker op
de bank bijkomen van de vakantie en genieten van thuis zijn. Ik had Paula niet verteld van de
door midden gezaagde tafel, het halve vloerkleed en de desolate halve planten. Maar inderdaad
ik heb nu alleen maar zin om in mijn eentje op de bank met een glaasje wijn te gaan zitten
huilen, wachten op morgen en wachten op duidelijkheid. Zou ik eigenlijk nog wel een bed
hebben, waar ik zo naar verlangd had de laatste dagen? Ik heb het niet gecontroleerd, de
slaapkamer heb ik nog niet bekeken. Waarschijnlijk heeft hij het bed ook gehalveerd. Kees en ik
hadden samen een tweepersoonsbed uitgezocht, een heel groot, 1.80m breed, zodat we tijdens
warme nachten ieder wijd uit kunnen liggen en in verkilde nachten ieder een eigen hoekje op
kunnen zoeken met de ruggen naar elkaar toe. Maar vaak genoeg hebben we in het midden
van het bed tegen elkaar aangeklampt gelegen, over elkaar heen in elkaar gestrengeld, tijdens
koude en tijdens hete nachten.
Het halve bed ligt te midden van een eenzaam kussen, een gescheurd dekbed en een half
matras waar de vulling deels uit hangt. De twee werkloze poten van het bed wijzen naar boven.
Als om te duidelijk te maken dat daar het plafond is waar ik vaak ´s nachts naar heb liggen
staren als ik aan het fantaseren was over wat Kees en Paula nu zouden doen, of als Kees lag
te snurken terwijl ik eigenlijk wilde vrijen, of als we net ruzie gehad hadden en we ieder het
eigen hoekje hadden opgezocht van het grote bed en ik eigenlijk nog niet uitgeruzied was, maar
Kees zijn conclusies al lang getrokken had. Ik pomp het luchtbed maar weer op en haal mijn
slaapzak tevoorschijn, ik schuif de halve spullen in de hoek en leg mezelf in de andere hoek.
Wat een treurnis en een puinhoop. Na een fles wijn en veel huilen op de bank slaap ik
desondanks goed .
De volgende dag bel ik Paula weer of ze Kees al heeft gevonden. Nee, nog niet maar ze heeft
wel een vage aanwijzing waar hij zou kunnen zijn. Nee, die aanwijzing geeft ze mij niet. Ze gaat
er zelf achteraan. Of ik vanmiddag weer terugbel, dan weet ze meer. ´s Middags spreken we af
in het café. Paula heeft Kees even kort gesproken. Waar het op neer komt volgens Paula is dat
Kees er allemaal niet meer tegen kon. Ja dat lijkt me duidelijk, maar waar tegen? Wat heeft hij
meegemaakt? Een echt goed antwoord krijg ik er niet op. Paula heeft er theorieën over. Ze
vertelt wat zij en Kees hebben besproken tijdens hun vakantie. Volgens Paula is het voor zowel
Kees als voor mij al een tijdje niet meer wat het geweest is, we houden elkaar in een
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 60

wurggreep. Dat is voor jou niet goed Marlies en voor Kees niet. ‘ Ik denk, Marlies, dat het alleen
zijn deze twee weken, Kees tot het inzicht heeft gebracht dat hij zo niet meer verder kan’. Ik
begrijp er niets van. Dan doe je dat toch niet zo. Dan hoeven toch al die meubels niet stuk.
Maar ik heb Paula niets verteld van die meubels. Ik wil Kees gewoon spreken. Het lijkt me de
normaalste zaak van de wereld dat hij de moeite neemt om het mij mondeling te vertellen. Maar
ik kan ook nog steeds niet geloven dat dit echt definitief is. Paula wil me echter geen
telefoonnummer geven en zegt zelf ook geen adres te weten van Kees. Ik smeek haar
uiteindelijk om Kees naar me toe te sturen, hem te vragen me iets te laten weten waarom dit zo
moet gaan. Ze zegt toe te proberen Kees nog eens te spreken. Voor mijn gevoel is dit een
verloren gesprek en een verloren dag. Ik ben geen steek wijzer en ik heb ook niets aan de
huiselijke toestand kunnen doen. Ik mis een televisie, muziek, een telefoon, een bed. Maar
Kees moet gewoon terug komen, dus ik ga nu ook geen nieuwe apparaten kopen, als ik er al
geld voor zou hebben. Die avond drink ik weer huilend een fles wijn op de bank.
De volgende dag zie ik Paula bij de koffie (en de chocolademelk voor mij). Ze heeft Kees
gesproken maar hij piekert er niet over om contact op te nemen met mij en eigenlijk wil hij Paula
ook niet meer zien of spreken. Paula is er ook verdrietig van, ik zie de wallen onder haar ogen.
Ik geloof haar maar heb daar even geen puf voor. Moe en moedeloos maak ik snel een eind
aan onze ontmoeting en zwerf een tijd lang piekerend door de stad.
Ik zou natuurlijk meer kennissen kunnen gaan bellen om naar Kees te vragen. Ik waag me maar
niet aan zijn moeder, want die mag me niet. Dan krijg ik meteen een hele tirade over me heen:
dat ik hem ook niet twee weken lang alleen had moeten laten zitten. Ze zegt al jaren dat ik hem
niet goed verzorg. Ze vindt het maar niks dat ik zijn overhemden niet strijk en is natuurlijk van
mening dat ik niet lekker genoeg voor hem kook. Het is daarom vanzelfsprekend dat hij er
vandoor is. Misschien zit hij wel bij zijn moeder, denk ik nu . Hij zou er liefdevol en met open
armen ontvangen zijn. Elke avond een soepje vooraf en een toetje na en elke dag groenten,
aardappelen en vlees, daar is hij wel eens aan toe na al dat geliflaf, die rijst en pasta bij mij. Hij
is vast bij zijn moeder. Aan de andere kant daar wordt hij wel erg in zijn vrijheid beperkt, kan hij
niet te laat in de kroeg blijven hangen, of een scharrel meenemen. En misschien vindt hij het
toch ook wel gênant toe te geven dat hij me (tijdelijk) verlaten heeft, terwijl zijn moeder dat toch
al jaren geleden voorspeld heeft.
Zonder telefoon is het echter lastig bellen. Ik voel me ontzettend treurig en verlaten als ik een
telefooncel binnenga. Ik sta daar niet lekker op mijn gemak de halve wereld op te bellen om
mijn vent terug te vinden. Daar komt bij dat ik nog niet genoeg kwartjes heb gespaard om veel
gesprekken te kunnen voeren. Emotioneel kan ik het ook niet opbrengen trouwens. Er zit niets
anders op dan ook deze avond met een fles wijn op de bank te gaan zitten. Morgen moet ik
weer aan het werk, of moet, het mag, het lijkt me heerlijk afleiding te hebben. En op kantoor is
een telefoon om de kennissen te bellen. Zo slenterend door de stad vraag ik me af of ik wellicht
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 61

toch het een en ander nieuw moet gaan kopen. Een bed bijvoorbeeld, dat valt niet meer aan
elkaar te lijmen en zullen we dus so wie so nodig hebben. Maar ja wat voor een bed. Ga ik dan
weer zo’n groot bed kopen? En wat voor een matras. Kees klaagde er de laatste tijd over, dat
hij er pijn van in zijn rug kreeg. Ik denk dat ik toch maar beter op Kees kan wachten voor ik een
grote uitgave doe. Die avond zit ik weer op de bank met een fles wijn voor me na een maaltijd
van jonge kaas, een banaan en een schaaltje warme vanillevla. In paniek bedenk ik dat ik deze
ellendige twee dagen in het geheel niet meer gedacht heb aan mijn mogelijke zwangerschap.
Dat gaat natuurlijk helemaal niet. Ik kan er nooit meer zo’n draai aangeven dat het een kind van
Kees zou kunnen zijn. Als hij morgen terug zou komen gaat het misschien nog lukken, maar als
ik niet eens weet waar hij is, als hij me vandaag niet eens wil spreken, dan is die kans tamelijk
klein. De vlammen slaan me plotseling uit. Hoe moet dat nou. Doe ik al die jaren moeite om
zwanger te worden. Ben ik door de hele molen van onderzoeken gegaan, eet ik gezond, rook ik
niet meer en dan zou het op een dronken ongezonde avond eindelijk gelukt zijn en dan komt
het niet uit. Zou Kees het me ooit kunnen vergeven, hoe kan ik het hem uitleggen, wat moet ik
doen, moet ik het er met Paula over hebben, of toch maar beter van niet? Al die wijn is vast niet
goed voor het kind, als er al een kind is. Ik zet de fles wijn ver van me af. Zal ik morgen een test
kopen, of is het maar beter niet te weten, nog geen zekerheid te hebben en af te wachten wat er
gebeurt? Wat als Kees niet terug komt, hetgeen ik me nauwelijks voor kan stellen, kan ik in mijn
eentje een kind aan? Hoe moet het dan met mijn werk, met het centrum in wording?
Kees laat niets van zich horen, geen briefje geen bericht, niets. De kennissen die ik te pakken
krijg geven ook geen enkele informatie. Paula zegt niets meer van hem te horen. Het
telefoonnummer dat ze had gevonden werkt niet meer. Haar contacten weten het ook niet
meer. Ze zeggen dat hij misschien de stad uit is. Misschien het land zelfs uit, op zoek naar een
ander leven. Kees in het buitenland? Het lijkt mij sterk, daar kan hij met zijn adviespraktijk toch
niets beginnen en ik zie hem niet als vele andere zijn heil zoeken in het verbouwen van spruitjes
en het houden van geiten. Op een avond dat ik veel moed heb, ga ik naar zijn stamkroeg om
hem te zoeken, maar ook dat levert niets op. Een andere stad zou misschien wel kunnen, maar
welke? Er zijn er toch iets te veel in Nederland om daar de beste kroegen van te bezoeken.
De datum dat ik ongesteld had moeten worden gaat voorbij, er komt niets. Mijn paniek neemt
daarover neemt toe en weer af. Ik begin me te verzoenen met het idee dat het er misschien wel
eens op uit zou lopen dat ik alleenstaande moeder zou worden. Dat lijkt me eigenlijk nog niet
eens een onaantrekkelijk perspectief. Maar het perspectief dat Kees niet terug zou komen
wenkt veel minder. Zo bewegen mijn dagen zich tussen paniek en berusting. Mijn dieet is
inmiddels omgeslagen in melk en sinaasappels en af en toe een hele vette, hele zoute en hele
hete patat frites met zure Belgische mayonaise. Ik werk veel en als ik thuis kom ben ik moe. Ik
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 62

slaap veel en ben vroeg wakker. Zo zonder televisie en zonder drank ga ik vroeg naar bed. Mijn
lijf vindt dat overigens erg prettig, want die wil ’s avonds ook niet meer.
Ik heb nog steeds geen zwangerschapstest gekocht. Het lijkt me gezien het uitblijven van mijn
menstruatie, mijn misselijkheid en mijn voedselvoorkeur wel duidelijk. En wie kan ik blij maken
met de uitslag van de test? Niet de verwekker van het vruchtje, niet mijn eigen moeder, niet mijn
geliefde en zelfs niet mijn beste vriendin. Alleen mezelf en ik ben nog steeds een beetje
ambivalent. Is dit nu allemaal wel een goed idee op dit moment en in deze situatie?
Op een van de avonden na een dag lang en bevredigend werken, heb ik me uitgestrekt op de
bank met een boek. Ik heb net mijn glaasje melk op als ik een hevige kramp voel, die uit mijn
rug door mijn buik heen in mijn benen trekt. Ik krijg het enorm heet en koud tegelijk, weer een
kramp en ik voel me enorm misselijk. Bij de derde kramp bereik ik de wc, ik denk dat ik moet
overgeven. Uitgeput zet ik me op de wc en krijg een volgende kramp, bij de vijfde kramp verlies
ik enorm veel bloed en een prop. Ik steun mijn hete hoofd tegen de tegels en zucht heel diep. Ik
voel me verslagen door het lijf en de omstandigheden, door alles, door Kees, door mezelf, door
Jean Loupe en door al mijn stommiteiten. Ik blijf nog een half uur op de wc zitten, terwijl de
krampen afnemen. Eindelijk voel ik me in staat weer op te staan en mijn broek op te hijsen. Ik
prop er een maandverband in, terwijl de tranen over mijn wangen stromen. Gelukkig heb ik nog
een fles wijn staan. De volgende dag blijf ik ziek thuis. Ze moeten het me maar vergeven. Ik kan
het niet doorgeven aan het werk, want ik heb nog steeds geen telefoon. Ik kan ook aan
niemand uitleggen waarom. Niemand wist dat ik hoopte zwanger te zijn en toch weer niet. Ik
kan het met niemand bespreken. Ik voel me enorm eenzaam en ellendig. Ik heb hoofdpijn van
de wijn, ben slap van het bloedverlies en ben vooral heel erg ontzettend zielig.
Ik ben weken verder en beurs van het luchtbed voor ik besluit toch maar een bed te kopen, op
de pof, want geld heb ik niet. Nog een paar weken later koop ik toch ook maar een televisie en
een radio om de stilte in huis te doorbreken. De tafel kan blijven staan die heb ik op een
plankensteun tegen de muur bevestigd.
Maar de leegte in mijn leven moet ik op een andere manier opvullen: mijn centrum. Ik stort me
met volle overgave op mijn centrum. Paula ondersteunt me er bij. We overleggen regelmatig
over de volgende stap die ik moet nemen, de volgende persoon die ik moet spreken en de
volgende subsidie die ik moet aanvragen. Vele borreluren en koffieochtenden en - avonden
breng ik door met Paula. We praten enorm veel over het centrum, over nieuwe politieke
ontwikkelingen, over de mogelijkheden die we allebei zien, over de subsidies die ik aanvraag en
over mensen die ik er eventueel bij zou kunnen betrekken. Daarnaast hebben we het ook
eindeloos over Kees, over mijn relatie met Kees, over wat er volgens Paula mis was in onze
relatie en wat toch de reden zou kunnen zijn achter zijn plotselinge vertrek. Ik kan maar niet
begrijpen dat hij me zo achter heeft gelaten en helemaal niets heeft laten horen. Ik kan er maar
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 63

geen goede reden voor vinden. En Paula is degene die Kees nog het meest van nabij kent. Met
haar kan ik er eindeloos over door blijven praten. Ze is een enorme steun voor me in deze tijd.
Mijn vriendin, mijn zielsverwant. Zonder Paula zou ik deze tijd niet doorgekomen zijn.
Nu het bestuur rond is overleg ik ook regelmatig met hen. Ik vind een goede kantoorruimte in
een buurthuis. Er staan daar een aantal kamers op de tweede verdieping leeg. Ze willen die
graag verhuren. Ideaal om het centrum daar te starten tot we zo groot zijn geworden dat we een
eigen huis kunnen huren met een eigen opgang en een eigen gezicht. De gemeente heeft het
ondernemingsplan op tafel liggen. Mijn contacten met de gemeente zijn vanwege mijn functie
daar complex. Enerzijds is het handig dat ze me kennen, dat ze weten dat ik deskundig ben en
gedreven. Ik weet de juiste wegen te bewandelen en kanalen te bevaren binnen de gemeente.
Dat scheelt enorm in tijd. Anderzijds gedragen sommige ambtenaren en de wethouder zich
terughoudend. Dat begrijp ik en leg ik maar uit als angst hun mond voorbij te praten tegen
iemand die zo dicht betrokken is bij een zaak, terwijl de beslissingen daarover nog niet
helemaal genomen zijn. Misschien doen ze ook wel terughoudend, denk ik hoopvol, omdat ze
bang zijn mij kwijt te raken. Het ondernemingsplan is in verschillende gremia besproken en
goed bevonden. De subsidietoekenning van de gemeente is nu nog een kwestie van weken. De
subsidie van het rijk zit er ook aan te komen en een paar fondsen hebben eveneens een
bijdrage toegekend. Ik stel dan ook aan het bestuur voor dat we gaan starten met het
aantrekken van personeel. Om te beginnen met het personeel dat de organisatie gaat opzetten.
Ik heb in het plan opgenomen dat er een directeur zou moeten zijn en een secretariaat en dat er
verder per project een projectmedewerker aangetrokken zou kunnen worden. Die
projectmedewerkers kunnen in mijn ogen later komen, als de projecten verder uitgewerkt zijn
door de directeur. Eerst is het van belang dat de organisatie staat, dat er iemand de deur open
doet, de post open maakt en de telefoon aanneemt. Kortom laten we gaan werven.
Ik had mezelf tijdens het maken van de plannen als directeur voorgesteld. Ik ben immers de
initiatiefnemer, de motor achter het centrum. Maar het bestuur aarzelt. Ze zien mijn
capaciteiten: ‘Natuurlijk je kunt heel goed zo’n centrum trekken. Je hebt de inhoudelijke
deskundigheid in huis, je bent een organisator, een manager, je kunt de fondsen werven, dat is
allemaal duidelijk. Maar weet je Marlies, het moet een groot centrum worden, het moet
uitstraling en prestige hebben, het moet landelijk staan. We denken dat het goed zou zijn als er
een boegbeeld komt, iemand die het verhaal naar de pers kan doen, die een presentatie heeft.
Dat zien we eigenlijk minder in jou. Dus stellen we voor dat er een tweekoppige leiding komt:
een directeur-boegbeeld voor de externe contacten en een directeur-manager voor de
bedrijfsvoering en de inhoudelijke en interne sturing. Voor die laatste functie hadden we jou
gedacht.’ Ik sputter nog wat over de financiën en voel me gedegradeerd en miskend, maar zie
tegelijkertijd de voordelen in van zo’n constructie. Ik werk graag samen, dat zie ik nu ook zoals
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 64

het met Paula gaat. Ik vind het heerlijk om te overleggen, om mijn ideeën te toetsen en om
samen op nieuwe ideeën te komen. Samenwerken motiveert me. Ik denk dat ik tot grotere
prestaties kom als ik iemand naast me heb. Hoe meer ik er over nadenk, hoe meer ik voor het
voorstel van het bestuur ga voelen.
Paula vindt het ook een goed idee. Samen werpen we ons op de formuleringen van de
taakverdeling tussen de twee directeuren. ‘s Nachts in mijn nieuwe eenpersoonsbed onder mijn
dekbed krijg ik een lumineus idee. Paula, zij zou de tweede directeur moeten worden. Dat zou
geweldig zijn. Zij is het ideale boegbeeld. Representatief, naar buiten tredend, zij is bekend met
het veld. Zij kan het centrum verkopen. Ze kan over de grenzen treden met haar talenknobbel.
En ik kan fantastisch met haar samen werken. Voor mij zou het natuurlijk geweldig zijn. Naast
Paula zou ik me helemaal niet de tweede violist voelen, niet gedegradeerd tot manager. Ik kan
niet wachten tot het ochtend is en ik het bestuur kan polsen over mijn idee.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 65

Kamervragen over subsidiebestedingen
De SP heeft een aantal vragen ingediend aan de minister van VWS over de
toekenning van subsidies en de controle op de besteding daarvan. Uit recente
publicaties rijst volgens de woordvoerder een beeld op van vriendjespolitiek en
corruptie.
Hoe stil het was
Paula zit waarschijnlijk in haar thuistenue op de bank terwijl ze vruchteloos probeert mij te
pakken te krijgen. Bijna symbolisch probeert ze daarbij de nagels van haar rechter grote teen
af te bijten, terwijl de hoorn van de telefoon tussen haar schouder en wang geklemd zitten.
Ze verbijt zich maar dan wel zodanig dat ze tegelijkertijd haar minachting daarbij uitdrukt. Dat
voorkomt ook dat ze niet meer toonbaar zou zijn vanwege te kort afgekloven vingernagels.
Dan zit ze onderuitgezakt op de bank, met veel kussens en boeken om zich heen, terwijl ze
behaaglijk kan zien hoe de wind buiten door de kale bomen waait. Ze heeft ongetwijfeld haar
personal coach afgebeld, of de fitness club, of een andere bezigheid die in haar visie voor
haar positie essentieel is. Zo essentieel dat die op een doordeweekse kantoordag gepland
moeten worden en betaald door het bedrijf. Dat hoort er bij, ze moet toch in conditie blijven,
geestelijk en lichamelijk? Dat het er meestal niet van komt, dat is uiteraard haar schuld niet.
Je kan toch niet van haar verwachten dat ze nu de deur uit gaat naar het fitnesscentrum, dat
ze strakke kleren aan moet trekken, buik inhouden, de warme zachte bank te verlaten. Er
zijn grenzen tenslotte.
Ze zal me wel tegelijkertijd verwijten dat ze nu alle ruimte heeft om zich te ergeren, waardoor
ze steeds verwoeder op haar grote teen zit te kauwen. Onderwijl mopperend waarom dat
mens (ik dus) niet terug belt en dat ze niets aan die Marja over kan laten. Dat Marja het vast
weer vergeten is door te geven. Of wellicht vraagt ze zich steeds woedender af waarom ik
niet gewoon op mijn plek zit, waar ik uiteraard wel zit, maar lekker de telefoon niet opneem.
Ze steekt ongetwijfeld nu tegen zichzelf de welbekende tirade af waarom ik er nooit ben als
zij me moet hebben. Dat ik toch niet van haar kan verwachten dat zij terugbelt. Dat ze het
druk genoeg heeft en dat die kou op haar bronchitis slaat. Waarom ze altijd alles alleen moet
doen?. Doen? Wat doe je eigenlijk Paula, wat doe je eigenlijk behalve alles kapot maken?
Ik ken de litanieën van buiten. Dat het toch zo lastig is zo’n centrum overeind te houden als
je geen kwaliteit in huis hebt. Dat ze al verschillende malen tegen mij gezegd heeft dat ik er
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 66

wat aan moet doen. Dat die Marja natuurlijk echt niet kan, omdat ze nooit doet wat Paula
haar opdraagt. Dat ze regelmatig voor gek staat bij de gemeente of bij een ministerie. Laatst
had Marja daar een brief naar toe gestuurd die, vond Paula achteraf, nog helemaal de deur
niet uit mocht. Er stonden allemaal typfouten in. Paula was alleen vergeten dat ze de dag
daarvoor nog er op gestaan had dat de brief onverwijld met een koeriersdienst verstuurd
moest worden.
Paula had Marja om die reden willen ontslaan, ach om welke reden niet. Maar die stap zelf
nemen, dat durft ze dan weer net niet. Nee, dan moet ik haar ontslaan en dat doe ik niet.
Na het gemopper over Marja volgt dan het gezeur over Johanna, dat die echt een ramp is,
dat ben ik wel met haar eens, maar ik begrijp heel goed hoe dat een ramp geworden is.
Paula vindt dat ze zoveel tijd gestoken heeft in Johanna. Dat verhaal heeft ze verschillende
malen tegen mij afgestoken, waarbij ze mij voortdurend het gevoel probeert te geven dat dat
haar taak toch eigenlijk niet is. De taakopvatting van Paula is enorm gecompliceerd, maar als
je de feitelijke taken bij elkaar optelt, minimaal. Ik krijg dan een uitgebreide beschrijving van
‘al die bijeenkomsten’ die ze met Johanna heeft gehad, gelardeerd met zuchten en steunen
en waarschijnlijk een gekweld gezicht. Aangezien het merendeel van deze tirades door de
telefoon plaats vinden kan ik dat niet met zekerheid zeggen, misschien bewaart ze die
gekwelde uitdrukking alleen voor de spaarzame keren dat ze zich op kantoor laat zien.
Ondertussen denk ik, als ik niet gewoon doorga met het typen van een stuk of een brief
waaraan ik bezig ben, die paar bijeenkomsten? Hoeveel tijd kunnen die nu helemaal gekost
hebben. Ja die hebben wel een enorme impact gehad, die bijeenkomsten. Sindsdien is er
niets meer uit Johanna’s vingers gekomen, helaas.
Wat Paula ook buitengewoon zal ergeren is dat ze van al dat gemopper last krijgt van
opvliegers. Al die humeurigheid werkt op haar hormonen. Ze kan er zo slecht tegen als het
niet loopt zoals ze wil, dat ze er lichamelijk last van krijgt. Het doet mij bijzonder veel plezier
om Paula rood aan te zien lopen na zo’n mopperaanval. Vestje uit, niet al te opvallend
proberen te wapperen met de handen om een beetje lucht te krijgen. Want het is natuurlijk
een aanval op haar waardigheid dat ze in de overgang is, dat past helemaal niet bij haar
status. Ze vindt het vast erg onrechtvaardig om wel met dit soort ongemakken opgezadeld te
worden terwijl je nooit kinderen hebt kunnen krijgen. Dat ben ik trouwens met haar eens. We
zouden er een project op moeten formuleren. Als mannen in de overgang zouden raken dan
was er allang een effectief middel tegen gevonden.
Paula heeft het Bernhard vast niet nog niet verteld dat ze in de overgang is. Dat likjkt me een
probleem waar ze nog niet zomaar een oplossing voor gevonden heeft. Hij moet niet al te
veel aan haar leeftijd herinnerd worden. Het lijkt aanvankelijk allemaal zo mooi in de eerste
helft van je leven. Bernhard was voor Paula de ideale man, hij ietsje jonger, ietsje kleiner en
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 67

ietsje minder verdienend. Maar ja dat leeftijdsverschil kan nu wel eens lastig worden. Hij kan
nog leuk ergens een gezin beginnen. Ze is er vast helemaal niet gerust op hoe hij gaat
reageren.
Het ergert haar natuurlijk mateloos dat ze alsmaar met dat werk bezig moet zijn. Ik hoor het
haar zeggen, dat het niet gepast is dat de directeur van het centrum zelf moet bellen. Een
aantal maanden geleden had ze opeens bedacht, dat ik haar elke ochtend zou moeten
bellen om de dag door te nemen, zodat ze opdrachten aan mij door zou kunnen geven en
niet de hele dag hoeft te wachten. Dan kon ze de rest van de dag tenminste aan allerlei zeer
noodzakelijk bezigheden besteden als boodschappen doen, naar de kapper, de nagelstudio
en dergelijke. Ik heb het braaf twee, drie keer gedaan en toen ze de vierde keer niet meteen
om tien uur opnam het er bij gelaten. Dat zal bij de familie Vlaar thuis wel weer het nodige
gemopper veroorzaakt hebben. ‘Je kunt van mij toch niet verwachten dat ik altijd om tien uur
bij de telefoon zit, ze kan zich toch wel aan mijn bezigheden aanpassen, ik heb het al druk
genoeg’, of zoiets.
Hoe zou Paula dat verder doen met die overgangsklachten. Ze zal van alles geprobeerd
hebben om er van af te komen. Ze heeft waarschijnlijk de huisarts langdurig lastig gevallen
om de juiste pillen voor geschreven te krijgen. Maar naar wat ik er van gezien heb is dat niet
zo gelukt. Dat zal de huisarts bezuurd hebben. Hij is waarschijnlijk enkele malen de laan uit
gestuurd, om vervolgens teleurgesteld vast te stellen dat ze toch weer terug gekomen is.
Het is vast lastig om het voor Bernhard verborgen te houden en hem tegelijkertijd vast te
houden en geïnteresseerd. Vrijen lijkt me toch geen pretje met zo’n klam heet lijf, maar op de
een of andere manier zal ze dat toch voor elkaar moeten krijgen. Of wellicht voert ze
Bernhard elke avond dronken zodat hij er ook niets van bakt. En ze wordt steeds dikker, dat
zal haar enorm ergeren. Ha, van die mooie Paula blijft steeds minder over. Dat wil zeggen
het wordt steeds meer, maar wel minder mooi. Ook dat prachtige haar waar ik zo jaloers op
was, lijkt met de jaren en de hormonen achter uit te hollen. Die enorme dos dunt
zienderogen uit. De gang naar de kapper elke week om de minste grijze uitgroei weg te
werken zal vast niet meegewerkt hebben aan het haarbehoud. Maar ja je kunt toch niet met
een grijs hoofd door het leven. Stel je voor. Paula denkt ongetwijfeld dat ze dan niet meer
serieus wordt genomen, dat ze dan op een directrice van een weeshuis gaat lijken. Het enige
dat er dan nog aan ontbreekt is een solex, een blauwe of grijze jurk met centuur en stevige
lage bruine schoenen.
Het waait nog steeds buiten, het ziet er grijs en ijzig uit.
Het is grappig dat Bernhard een echte koukleum is, zoals Paula me eens toevertrouwd heeft,
toen we nog op een normale toon met elkaar spraken. Toen het nog net was alsof we
vriendinnen waren.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 68

Dat verwacht je niet van een man. Mannen horen warmbloedig te zijn en vrouwen tere
bloempjes die het gauw koud hebben. Ik vermoed dat Paula dat in haar hart ook vindt, maar
zich schaamt voor haar seksestereotype gedachte. Verder is Bernhard natuurlijk heel
zorgvuldig uitgezocht op zijn niet-stereotype eigenschappen, zodat ze samen vooral geen
burgerlijk stel zijn. Volgens Paula is Bernhard behalve jonger en kleiner, ook zorgzaam,
sociaal en creatief. Ik zie het er niet aan af maar vooruit. Verder is hij natuurlijk vooral
uitgezocht op zijn toewijding aan Paula. Hij kwam als jong beginnend verslaggevertje bij het
RIAGG langs op zoek naar plaatselijk nieuws en hing meteen aan haar lippen. Ze was
natuurlijk wel gewend dat mannen haar aanbiddend aankeken, maar deze was toch een
beetje anders: intelligent, ambitieus en jong en kneedbaar. Paula zal zeggen dat het goed
gelukt is, ik heb zo mijn twijfels. Het kostte haar natuurlijk, zoals alles veel energie, in die zin
dat ze er heel veel over heeft moeten vertellen hoeveel tijd en inspanning haar die opvoeding
kostte. Ze heeft hem moeten leren accepteren dat ze af en toe buiten de deur moet vrijen.
Dat vereist haar positie natuurlijk, maar ze zou ook niet zonder kunnen. Ze moet haar ego af
en toe oppoetsen. Hij vindt het niet leuk, zo hoort het ook, maar het staat hun goede
verhouding niet in de weg, denkt Paula. En hij heeft een mooie positie bereikt, opgeklommen
naar hoofdredacteur in vijftien jaar, mede natuurlijk dank zij haar contacten en kneedwerk.
Zonder haar stimulans, heeft Paula mij toevertrouwd, was hij nu nog de stadsloopjongen bij
die krant. Ze zei ook altijd tegen hem: ‘Ga eens iets leuks doen jongen, zorg dat je spannend
wordt, dat je een interessante hobby hebt.’ En toen is hij gaan parachutespringen. Ze wil
natuurlijk niet hebben dat hij interessant wordt door ook rond te neuken en dit was een mooi
alternatief. Zolang hij goede kritische artikelen schrijft en niet al te toegeeflijk wordt aan de
jonge beginnende verslaggevers houdt hij de wind er wel onder bij de redactie, denkt Paula.
Ze zal hem wel voorgehouden hebben dat hoofdredacteur zijn, net als directeur zijn,
betekent dat je moet zorgen dat de medewerkers tegen je opkijken en een beetje bang voor
je zijn. Ja die Paula heeft het mooi voor elkaar. Ze deed het eigenlijk allemaal deed om haar
vader te imponeren, om eindelijk eens zijn respect te krijgen, voor vol aangezien te worden.
Ze is niet voor galg en rad opgegroeid, zoals haar vader haar had voorspeld, niet in de goot
verzeild geraakt, niet als hoer geëindigd, niet aan een rijke patser met losse handjes blijven
hangen. Maar helaas hij heeft het niet mogen meemaken. Te jong gestorven aan zijn
ergernissen, meent Paula. Ondanks al die kritiek op haar ouders en die ontzettend
verschrikkelijke jeugd die ze gehad zou hebben, heeft Paula nog steeds contact met haar
familie. Tegenover mij beweerde ze niets te moeten hebben van haar vader, maar ik merkte
dat ze hem toch nog af en toe sprak voor hij stierf. Ook haar moeder die nu ergens zit te
bridgen in een verzorgingstehuis met een glaasje advocaat met slagroom, zoekt ze volgens
mij nog wel eens op. Hoe die familie verhoudingen precies in elkaar zitten kom ik toch nooit
achter, de verhalen worden aangepast aan de situatie waarin ze gebruikt kunnen worden,
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 69

om indruk te maken, of een standpunt te onderstrepen. Ik weet het niet. Haar vader heeft
zich volgens Paula veel te druk gemaakt over het gedrag van jan en alleman en in het
bijzonder van zijn kinderen. Hoewel hij zich veel minder bemoeide met zijn zoons, dan met
zijn enige dochter. Niets wat ze deed deugde. Ze droeg de verkeerde kleren, ze werkte niet
hard genoeg voor school, ze hing te veel rond met jongens, ze rookte de verkeerde dingen
en ze dronk te veel. Hij was wellicht jaloers op die jongens, dat ze aan haar mochten zitten
en hij niet. En jaloers op haar omdat zij haar vrijheid nam, de vrijheid die hij allang kwijt was.
Maar zeer waarschijnlijk was het gewoon een lieve man die dol was op zijn dochter en zich
wellicht een beetje te overbezorgd heeft gedragen toen ze jong was en zich onbezonnen
voordeed.
Dat zal Paula wel weer zijn die belt. Ik heb Marja gevraagd om niet op te nemen, eens kijken
hoe lang ze dat vol houdt. Vijf minuten meer geef ik haar niet. Een keer niet opnemen houdt
ze nog wel vol, maar bij de tweede keer neemt ze vast op. ‘Centrum voor vrouw en
gezondheid, met Marja’ . ‘Marlies, dit is de baas weer, ze wil je spreken’. ‘Zeg haar maar dat
ik terugbel, ik maak even deze brief af en sorry alvast voor de scheldkanonnade die je over
je heen krijgt’.
Paula springt nu natuurlijk uit haar vel, figuurlijk om te beginnen en letterlijk min of meer
omdat de vlammen haar waarschijnlijk weer uitslaan. Mopperend dat wij er rekening mee
zouden moeten houden dat zij er opvliegers van krijgt als ze kwaad wordt. Waarna ze
vervolgens weer bedenkt dat Marja ontslagen moet worden. Paula kan zich waarschijnlijk
niet voorstellen dat ik aan het muiten sla. Na al die tijd dat ik het allemaal gepikt heb. Ze ziet
mij nog steeds als dat meisje dat zo tegen haar opkijkt, die de grond kust waarop ze loopt.
Ze zal het weer proberen en weer proberen. Dus ik kan maar beter zorgen dat Marja naar
huis gaat of een boodschap gaat doen, want dat kan ik haar niet aandoen.
Paula denkt nog steeds dat zonder haar mijn wereld instort. Dat is ook zo, overigens. Zonder
haar geen centrum en zonder centrum heb ik geen werk en dus niets, want wat heb ik verder
tenslotte?
Paula vindt me incompetent, een blok aan het been, veel te aardig, te slap naar de
medewerkers toe. En wat komt er nu eigenlijk uit mijn handen: een brief, het mocht wat. Ik
heb natuurlijk wel al die subsidieaanvragen gedaan. Maar zonder dat zij er achter was gaan
staan, was het toch niets geworden. Je moet wel een naam hebben, contacten hebben om
subsidie te verwerven. Je moet er achteraan bellen, netwerken, borrels aflopen. Je moet
weten wat de meest recente politieke luim is, de waan van de volgende dag al zien
aankomen. Je hebt de macht als je weet wie de macht heeft en wie er niets meer te vertellen
heeft. Je moet er achter zien te komen welke spelletjes er allemaal gespeeld worden. Weten
welke charmes je bij wie in kunt zetten. Dat is allemaal ontzettend veel werk, vindt Paula, dat
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 70

verschrikkelijk onderschat wordt. Die subsidieverstrekkers moeten weten aan wie ze het geld
geven. Ze willen niet zomaar geld op een rekening storten. Dan kom je er niet met mooie
brieven schrijven en plannen maken, stil in je kamertje zitten, praten met de medewerkers.
Menig avond heeft Paula doorgebracht met politici en ambtenaren, ze een etentje
aangeboden, op kosten van het centrum natuurlijk, en ze vervolgens dronken gevoerd en
uitgehoord. Ze wil hun gevoelige plekken leren kennen, zodat ze hen onder druk kan zetten.
Als je weet van een bordeelbezoekje hier en een snuifje daar, levert dat zo weer een positief
advies in de commissie voor zorg en welzijn op.
Bij de start van het centrum heeft ze me geïnstrueerd dat soort acties te ondernemen, naar
borrels en recepties te gaan, maar ik kan het niet en ik wil het niet. Ik wil niet dat mijn werk
tot dat niveau verlaagd wordt. Ik wil iets betekenen, iets bijdragen en niet alleen maar
voortdurend op zoek naar macht, naar een volgend typje waar geld uit te persen valt.
Volgens Paula is dat het leven. Het gaat er om zo weinig mogelijk werk te verzetten en zo
veel mogelijk te verdienen. Je moet de kunst afkijken van de mannen die daar al eeuwenlang
goed in zijn. Zij stappen ’s ochtends de deur uit en vertrekken dan naar ‘hun werk’. Daar
gaan ze dan vervolgens prettig niets zitten doen, praten wat met soortgenoten, zorgen vooral
dat ze niet teveel achter dat bureau te vinden zijn, maar vage afspraken hebben waar ze dan
mee ‘moeten’ lunchen. Soms schuiven ze een stapeltje werk over dat bureau heen naar een
ondergeschikte, die dat op straffe van ontslag goed moet uitvoeren, zodat het door de baas
toegeëigend kan worden. Dat soort gedrag heeft Paula overgenomen. Ze heeft het mij
proberen te leren, maar ik zit me te vervelen achter een leeg bureau als ik zelf het werk niet
mag doen. En ik vind die verplichte etentjes en drinkentjes met mensen die uitgeknepen
moeten worden zo deprimerend. Zit ik daar zo’n avond naast een stijve ambtenaar hevig op
zoek naar conversatie. Ik probeer dan enthousiast te vertellen over het laatste boek dat ik
gelezen heb, maar vaak gaan die heren al glazig kijken als je over lezen begint. Je ziet ze
denken ‘lezen, ja hoe was dat ook weer, vroeger deed ik dat wel’ en bij een enkeling
verschijnt er dan zo’n vage glimlach alsof hij er goede herinneringen aan heeft. Nu koppelen
ze lezen vooral aan die stapeltjes die ze naar de overkant van hun bureau schuiven. Nee,
het lukt mij dus niet om aan die tafelgenoten interessante en vooral vertrouwelijke informatie
te ontfutselen. Ik voel er ook niets voor om vanwege het ijsbreken iets zogenaamd
vertrouwelijks over mijn leven te berde te brengen. Ik heb geen privé-leven en ‘zogenaamd’
daar heb ik geen zin in. Je moet er ook altijd zoveel bij drinken, ook daar voel ik niets voor.
De tijd dat ik als een dronken lor over de kruk hing is geweest. Na twee wijn vind ik het wel
weer mooi, maar dan begint het pas. Paula schenkt de heren voortdurend bij, dringt nog
eens aan om een tweede fles wijn te bestellen en stelt een cognacje voor bij de koffie en
liefst nog één om ze maar aan de praat te houden. Paula denkt dat we de subsidies aan dat
soort avonden en vooral aan haar chantage te danken hebben. Ik wil het niet geloven. Ik wil
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 71

niet dat mijn wereld zo in elkaar zit. Ik blijf, al is het maar om mezelf gerust te stellen,
volhouden dat de subsidies niet verkregen worden op dat soort avonden, maar door goede
plannen.
Blijkbaar heeft Paula het bellen even opgegeven, ik hoor niets meer, lekker rustig, dan kan ik
doorgaan met mijn brieven en nota’s. Hopelijk is ze in bad gegaan, wat ze drie keer per dag
doet, ze moet natuurlijk wel met die regelmatige zweetaanvallen. En dan nog na het bad
even ontspannen natuurlijk, dan lekker insmeren met olie, schone kleren aan, gezicht
verven, tutten, ben je zo weer anderhalf uur mee bezig.
Als ik Marja nu zo ver kreeg dat ze ijsvrij neemt, of kouvrij, of wat dan ook. Tja daar doe ik
het toch voor. Toch, denk ik? Ik doe het toch voor medewerkers als Marja, dat geld
aanvragen, deze brief vandaag nog de deur uitkrijgen? Zodat het centrum door kan draaien
en zij niet op straat staan. Maar soms bekruipt me het gevoel dat, dat een drogreden is. Doe
ik het daar echt wel voor? Is het niet meer voor mezelf? Nu ik er zoveel jaar en zoveel
energie in gestoken heb, kan ik het toch niet kapot laten gaan? Zouden die medewerkers het
nu echt zo erg vinden op straat te komen staan? Zou Johanna, bijvoorbeeld, niet vreselijk
opgelucht zijn als duidelijk is dat ze niet meer terug hoeft omdat er niets meer is? En Marja
zou die echt gehecht zijn aan het centrum? Ze lijkt zich nergens druk over te maken, dat kan
toch wellicht ook wel thuis? Kan ze haar zorgtalent geheel aan haar vijf kinderen spenderen.
Daar maakt ze zich opvallend weinig zorgen over. Terecht natuurlijk, het zijn schatten van
kinderen, heel lief voor hun moeder, doen goed hun best op school, zijn (nog) niet aan de
drugs of de drank en, voor zover ik kan overzien, hangen ze ook niet dagelijks op straat te
slierten, te spijbelen, te jatten of voorbijgangers lastig te vallen. Zo af en toe komen de
kinderen hier langs, één voor één. Ze zullen wel geïnstrueerd zijn door Marja dat het te druk
is als ze alle vijf tegelijk zouden komen. Dan komen ze verslag uitbrengen van hun
spreekbeurt op school, of van een mooie tekening die ze hebben gemaakt. Het maakt zo’n
harmonieuze, gezellige en toch rustige indruk dat gezin van Marja. Het zou toch heerlijk voor
haar moeten zijn om lekker thuis te gaan zitten en zich nergens druk over te maken.
Inderdaad het zijn barre tijden, er zijn geen banen te vinden nu. Maar met een uitkering valt
toch wel een tijdje te leven, zou dat nu zoveel erger zijn dan de beklemming die je overvalt
als je het centrum binnenkomt? De sporadische keren dat ik Farida nog hier tegen kom, zie
ik de paniek in haar ogen en loopt ze zwaar ademend, hyperventilerend rond. Rond Nora
hangt altijd een bedorven angstzweetgeur en Maaike heeft me toevertrouwd dat haar maag
op slot raakt als ze het pand binnentreedt. Zo graag komen de medewerkers hier niet en
meestal komen ze toch al niet. Wat zou ik een centrum voor hen openhouden? Voor anderen
hoeft het ook niet meer, samenwerkingspartners zijn doorgaans al gedesillusioneerd
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 72

vertrokken. Klanten bellen niet meer aan of op. Wat zijn nou eigenlijk de resultaten van acht
jaar centrum? Zijn er vrouwen geholpen? Zijn er overheidsinstanties meer bewust geraakt
van de gezondheidsrisico’s voor vrouwen van hun beleid. Is er meer gendersensitief
onderwijs gekomen? Zijn de curricula van de geneeskundeopleidingen aan gepast? Mogelijk
wel, vrij zeker wel. Maar of dat aan dit centrum te danken is weet ik niet. Er is wel wat
gebeurd, er is wat veranderd in Nederland, in de opvattingen die men heeft over vrouw en
gezondheid en de gezondheidszorg. Ik verbeeld me dan toch maar dat ik daar door het
oprichten van het centrum aan heb bijgedragen.
Wat me echter vooral dwars zit, is dat al die projecten die we gestart zijn, waar geld voor
gekomen is van diverse fondsen en overheden, eigenlijk nauwelijks van de grond gekomen
zijn. Elke keer heb ik het geld desondanks wel binnen kunnen halen door er toch een mooi
rapport over te schrijven en een financiële verantwoording op te stellen waar geen speld
tussen te krijgen is. Maar ik voel me er schuldig over. Het is gebruik van gemeenschapsgeld.
Geld dat wellicht beter besteed had kunnen worden, door het te steken in de thuiszorg, door
de salarissen van verzorgsters te verhogen bijvoorbeeld. Dat zou een echte verbetering van
de zorg zijn en in het bijzonder voor vrouwen. Voor vrouwen zoals ik, die als ze oud zijn kind
noch kraai hebben die voor hen zorgt; die eenzaam en hulpbehoevend op hun kamertje
zitten te verkommeren; die rond moeten zien te komen van AOW en een karig pensioentje.
God, ik word er sentimenteel van, dat krijg je met die hormonen. Maar welbeschouwd zit ik
hier dus vooral mijn eigen leven te redden, niet dat van de medewerkers.
Ík heb niets anders en ik kan nergens naar toe. Wat zou ík moeten doen, als ik dit centrum
niet had? Ik heb geen vrienden meer - althans niemand die mij zou willen opvangen - als ik
er over nadenk. In de loop van de jaren die ik in het centrum gestoken heb, zijn de contacten
verwaterd lijkt het wel. Dat ligt waarschijnlijk aan mij, ik heb er te weinig energie in gestoken,
ik ben te eenzijdig bezig geweest. Maar zij deden ook geen moeite, zij belden mij ook niet.
En als ik dan eens oude vrienden of kennissen tegenkwam op een bijeenkomst of een
receptie, dan keken ze me meewarig aan. Of meewarig…, dat is misschien een invulling, ik
dacht dat het met Kees te maken had, dat ze me zielig vonden of zo. Dat leek me geen leuke
basis voor contact of vriendschap. Maar misschien was het eerder argwanend en
terughoudend. Misschien waren ze op hun hoede en had het niet met Kees maar met het
centrum te maken en meer in het bijzonder met de baas.
De enige waarmee ik een contact heb dat enigszins in de richting van vriendschap gaat is
Harriet. Het contact is wat luchtig, het gaat nergens over en het is vooral alleen maar digitaal.
We spreken elkaar niet en zien elkaar al helemaal nooit. Toch vind ik het heerlijk om zo af en
toe een mailtje naar haar te sturen en spring ik bijna een gat in de lucht als ik een mailtje van
haar terug krijg. Omdat het nergens over gaat, gaat het dus ook niet over het centrum, dat is
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 73

er zo prettig aan. Harriet kent de baas niet, heeft zelfs nooit geruchten over haar vernomen.
Ze kent de huidige politieke en economische situatie in Nederland misschien wel via de pers,
maar voelt het niet aan den lijve. Ik kan een beetje keuvelen over de gewone dagelijkse
dingen. Ik bericht dan over de melk die ik opzette en die bedorven bleek, zodat het zo leuk
gaat schiften. Of ik schrijf over mijn veter die brak, zodat ik mijn winterschoenen niet meer
aankon en dus hele oude versleten laarzen uit een kast op moest diepen om toch nog de
straat op te kunnen met deze kou. Een leuk onderwerp is ook mijn buurvrouw, die op me
past, die zorgt dat ik goed eet. Ze brengt me ’s avonds laat als ik thuis kom soep, die ze nog
over heeft, zegt ze. Maar ik weet heel goed dat ze speciaal soep maakt voor mij. De
buurvrouw denkt dat soep gezond is en goed voor een mens. Ik denk dat het ‘goede’, dat
men in een soep vermoedt in het zout van de bouillon zit. Je bloeddruk gaat er van omhoog
zodat je weer kleur op je wangen krijgt en ietsje wakkerder wordt. En ik vermoed ook dat de
stukgekookte groenten in de soep nog maar weinig vitamines bevatten. Maar ik ben er toch
erg blij mee, met de warmte en de zorg. De buurvrouw dus, die zou zich ook wel wat van me
aantrekken als ik met plastic zakken door de stad ga zwerven. Zou ik dat gaan doen, als ik
geen vaste dagindeling meer heb? Zwerven door de stad met bezittingen in een
boodschappenwagentje, in mezelf mompelend of naar niemand speciaal aan de overkant
van de straat schreeuwen?
Vast wel. Het verwondert me soms dat ik het nu nog niet doe. Dat ik mezelf nog steeds elke
ochtend was, mijn tanden poets en mezelf in keurige gewassen kleren hijs. Dat ik elke
ochtend weer opnieuw richting het centrum fiets, of loop zoals vandaag. Wat is de zin van
dat alles, de zin van mijn bezigheden? De zin van het leven eigenlijk? Je begint met mooie
idealen, je wilt de maatschappij verbeteren, je wilt iets betekenen voor de mensheid. En waar
het op neer komt is dat je jezelf een veilige plek creëert en daar blijft zitten tot het allemaal
over is.
Ik vraag dus gewoon geld voor mezelf aan en dat begint me steeds meer tegen te staan. Als
ik nu eens die brief niet verstuur, of als ik nu eens netjes meld aan onze subsidiegevers wat
er werkelijk met het geld gebeurt. Open kaart spelen en de subsidiegevers de mogelijkheid
bieden de geldkraan dicht te draaien en de deur dicht te doen. De gedachte aan een
evaluatierapport over dit centrum beurt me helemaal op. Ik begin er meteen aan. Laat die
brief maar even zitten. Ik heb het wel eens eerder voorzichtig met het bestuur besproken, het
functioneren van de baas proberen te bespreken. Er zijn zelfs enkele moedige medewerkers
geweest, zoals Maaike, die contact op hebben genomen met het bestuur over het gedrag
van de baas. Maar het bestuur wil zijn handen er niet aan branden. Een aantal jaren geleden
heeft een bestuurslid wel actie willen ondernemen. Heel onschuldig eigenlijk, stelde ze voor
een medewerkerstevredenheidonderzoek te doen. Heel gebruikelijk dunkt me, dat doet bijna
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 74

elke organisatie tegenwoordig, het hoort tot het standaardpakket van Arbodiensten of
afdelingen personeelszaken. We hebben toen een vragenlijstje gebruikt dat zij voor een
schoolbestuur had opgesteld. Dat is haar zwaar komen te staan. Ze heeft het bestuur
verlaten, een aantal maanden daarna zag ik haar bleek, dik en verdwaasd door de stad
sjokken. Ze herkende me niet, of lette misschien niet op. Ik hoorde dat haar relatie was
uitgegaan, dat verwonderde me, ze waren zo dol op elkaar, zo verknocht en verliefd allebei.
Ze is depressief geworden en opgenomen. Het heeft een aantal jaren geduurd voor ze weer
aan het werk kon. Wat er precies gebeurd is, wat de baas aan die inzinking heeft
bijgedragen, weet ik niet. Maar relaties verstoren en mensen tot waanzin brengen behoort
wel tot haar specifieke deskundigheden.
´Marja, ik wil nog even aan een rapport werken en blijf vanmiddag dus wat langer hier. Maar
ik heb geen tijd om de baas te spreken nu, dus ik wil geen telefoontjes en misschien is het
handig dat je de telefoon dan ook maar niet meer opneemt, anders blijft ze bellen. Eigenlijk
heb ik het liefste dat je naar huis gaat. Alsjeblieft? Ik weet dat je een trouwe schat bent en
het werk niet in de steek wilt laten, maar één keer een middagje vrij op mijn verzoek kan er
toch wel af?’
‘ Okay, Marlies, ik denk altijd dat je een grapje maakt, als je dat soort dingen zegt, omdat je
zelf bijna altijd werkt. Maar het klinkt nu wel erg serieus. Bovendien komt het me wel goed
uit. Ik moet nog wanten en een shawl kopen en dan kan ik mijn moeder vanmiddag
verrassen met een bezoekje. Zie ik je morgen weer.’
Morgen, morgen, zou er nog een morgen zijn voor dit centrum als ik klaar ben met mijn
rapport. Het klinkt als de titel van een streekroman: ‘zou er nog een morgen zijn?’. Zou er
nog een morgen voor mij zijn? Wat kan ik doen, waar kan ik heen, als ik dit schip ook achter
me verbrand heb. Zou de baas mij achtervolgen en dat wat er van mijn leven rest ook nog
kapot maken? Als ik door de stad ga zwerven, valt er toch niet veel greep meer op mij te
krijgen. Als ik niets meer te verliezen heb, hoef ik ook niet meer bang te zijn. Kom op Marlies
flink zijn, nu doorzetten.
Welke onderwerpen moeten in het rapport aan de orde komen:
- de resultaten van de projecten, nihil. De enige resultaten zijn de rapporten die ik er
over geschreven heb. Er is niets bereikt, er is niemand mee geholpen voor zover mij
bekend. Bijvoorbeeld dat project ouderenparticipatie. Maaike heeft twee maal
proefgedraaid in een buurthuis. Toen mocht dat niet meer van de baas, de proef
moest ergens anders. Waarom is niet geheel duidelijk. Waarschijnlijk omdat er ruzie
was met de welzijnsorganisatie. Wellicht is de directeur van die organisatie niet voor
de charmes van de baas gevallen, wilde ze geen geheimen prijs geven tijdens de
borrel, was ze te keurig hetero en ook nog eens getrouwd? Dat er niets bereikt is heb
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 75

ik natuurlijk niet in de eindrapportage vermeld, zodat er dan toch de hele subsidie is
gestort voor dit project en zo komen we bij het tweede onderwerp
- de afrekening van de projecten, prachtig. Op papier dan. Altijd heb ik alles kunnen
verantwoorden. Ik hield zelf de uren van de medewerkers bij, bedacht enorme kosten
voor activiteiten die gepland waren maar meestal niet uitgevoerd. We hebben wel
een tijdschrijfsysteem, maar ja de medewerkers doen vrijwel niets, dus dat moet een
beetje creatief worden opgelost en dat kan ik zelf het beste.
- het personeel, hun activiteiten en bezigheden. Het lijkt me dat ik dat zo moet
omschrijven dat het het personeel onmogelijk gemaakt werd te werken. Als ik schrijf
dat ze allemaal al enige tijd niets meer doen, krijgen ze mogelijk geen uitkering
wegens disfunctioneren en niet opvolgen van de orders van de baas. Ik denk dat ik
hier zo helder mogelijk over moet zijn. Dat ik moet omschrijven hoe het echt gaat in
dit centrum. Dat de baas zich de eerste twee maanden met je bemoeit en je volledig
in de war brengt en je vervolgens zo dwars gaat zitten dat je helemaal niet meer kunt
werken. Ik moet duidelijk kunnen maken dat mensen hier als vrolijke enthousiaste
zeer deskundige personeelsleden binnenkomen en binnen de kortste keren volledig
de draad kwijt zijn, het idee krijgen dat ze niets kunnen en niets waard zijn. Maar
vooral dat ze bang worden, dat ze tot angstige kleine wezeltjes gereduceerd worden
die alleen nog maar in een hoekje kunnen zitten wachten tot het veilig is om over te
steken.
- de wijze van leidinggeven, daar kan ik heel uitgebreid en gedetailleerd op ingaan.
Maar wellicht is het nog beter om dit onderwerp te onderbouwen met literatuur. Wat
voor een leidinggevende is zij, onze baas. Een terrorist is ze, maar in dat soort
categorieën doet de literatuur niet. Dit soort leiders worden omschreven als
opportunisten en dan is het nog netjes uitgedrukt. Ik vond eens deze omschrijving
van dit soort leiderschap: ‘Onze meest geruststellende bevinding was dat slechts 5
procent van de leiders uit onze steekproef gekenmerkt werd door eigenschappen als
wantrouwen, egocentrisme en de neiging tot manipuleren.’
Deze constatering verontruste mij overigens wel. Ben ik zo naïef? Ik bevroedde voor ik
haar als baas meemaakte in het geheel niet dat dat soort mensen bestaat. Laat staan dat
ze het dan ook nog voor elkaar krijgen baas te worden. Vijf procent is dan toch al veel.
Zouden al die mensen die tot die vijf procent optellen ook in het zadel geholpen zijn door
zo’n naïeve dwaas als ik? Had ik dat allemaal niet veel eerder door moeten hebben? Die
passage over die vijf procent maakt dat ik me erg incompetent ging voelen. Ik ben dus
eigenlijk helemaal niet geschikt voor dit soort werk. Ik ben absoluut geen goede manager
want ik ben te goedgelovig en mede daarom de beste manager die deze baas zich kan
wensen.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 76

- ‘We noemen deze leiders opportunisten, een term die hun neiging weerspiegelt om
zich te concentreren op persoonlijk gewin en om andere mensen te beschouwen als
kansen die benut moeten worden. De manier waarop zij de buitenwereld benaderen
wordt grotendeels bepaald door de vraag of ze controle kunnen uitoefenen – met
andere woorden, hoe ze op een gebeurtenis reageren, hangt er vooral vanaf af of ze
de uitkomst denken te kunnen sturen. Ze behandelen andere mensen als objecten of
als concurrenten die ook alleen uit eigen belang handelen.’
Ik vond dit een hele keurige beschrijving van het manipulatieve gedrag van de baas. Deze
vorm van leiderschap is volgens de auteurs overigens ineffectief, maar dat wisten we al
natuurlijk.
Als ik het rapport straks af heb, stop ik het in een envelop en gooi ik het in de brievenbus van
het stadhuis gericht aan de afdeling zorg en welzijn. Daarvoor stuur ik dan nog een mailtje
naar onze contactambtenaar dat hij in de postbus kijkt en ik bel Marja vanavond wel even.
Verder hoeft niemand het te weten volgens mij. De andere medewerkers komen toch niet
meer, die krijgen wel bericht als er maatregelen genomen gaan worden door de gemeente.
Paula belt niet meer, vreemd stil is het opeens, nu ik hier in mijn eentje bezig ben het
centrum dicht te doen. Geen Marja die voorzichtig haar hoofd om de deur steekt om te
vragen of ze een kopje thee zal zetten. Geen voetstappen op de gang van enthousiaste
hardwerkende ambitieuze projectmedewerkers. Zo had ik me het centrum voorgesteld: een
levendige bruisende organisaties vol met discussiërende medewerkers, ratelende
toetsenborden, ruisende printers en klanten die binnen lopen met vragen. Klanten die dan blij
verrast zijn over de deskundige wijze waarop ze meteen geholpen worden. Zo zijn we ook
begonnen, elke ochtend even koffie drinken en de dag en de projecten met elkaar
doornemen. Regelmatig hebben we samen geluncht, waarbij we dan een actueel onderwerp
bespraken, een onderzoek dat net uit was, een beleidsnota, een krantenartikel en op
vrijdagmiddag een borrel om de week af te sluiten. Die borrel is het eerste gestruikeld. Paula
vond dat er op het werk niet gedronken mocht worden, dat zou een slechte indruk maken.
Op wie Paula, op die mensen die jij met emmers drank tot vertrouwelijkheden probeert te
verleiden? Vervolgens kwam de klad in het kopje koffie, omdat de medewerkers flexibele
werktijden gingen aanhouden. En toen ze ook nog eens zoveel mogelijk thuis probeerden te
werken viel er tijdens de lunch niet meer zoveel te discussiëren tussen Marja en mijzelf.
Wat zal ik eens gaan doen met de rest van mijn leven? Zal ik mijn leven heel snel opmaken
door heel veel te gaan roken en drinken? Of ga ik eens kijken hoe het is om door de stad te
zwerven, met een plakkaat aan mijn fiets in de sfeer van: ‘bekeer je nu, de wereld vergaat
morgen’. Leuker is het misschien om al die roddels die de baas in de loop der jaren heeft
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 77

verzameld over de hoge ambtenaren en de politiek verantwoordelijken aan je fiets te
hangen. ‘Hein Smit bezoekt op maandag de hoeren’, ‘Marie de Bruin neukt met Jan Simons’,
‘Henny Jansen haalt haar cocaïne bij …’ Bij wie was dat ook al weer? Ik vergeet dat soort
informatie vrij snel weer. Het interesseert me niet. Ik denk dat het er niet toe doet. Maar dat
heb ik verkeerd. Het doet er alles toe. Mensen die de dienst uitmaken, die de macht hebben,
beschikken over dat soort informatie over andere mensen, anders waren ze nooit op die
positie gekomen. Althans dat denkt de baas. Bij mij wil het er nog steeds niet in dat de
wereld zo in elkaar steekt, maar een beetje gelijk heeft ze wel.
Maar is dat wel voldoende voor mij? Ik wil toch ook wraak? Ik wil haar toch ook graag aan de
schandpaal nagelen. Mijn mislukking toegeven en tegelijkertijd toch gelijk krijgen? Ik moet
mijn strategie nog iets aanscherpen lijkt me zo. De pers is de moderne schandpaal. Dus het
rapport moet ook meteen bij een journalist terecht komen, liefst bij iemand die nog een
appeltje te schillen heeft met Bernhard. De invloed van Bernhard reikt ver buiten zijn eigen
krant. Hij is in staat om compromitterende informatie over de baas tegen te houden en heeft
dat ook al vaak gedaan. Maar er zijn ook veel journalisten die zijn bloed inmiddels wel
kunnen drinken. Bijvoorbeeld Maria Douw, die hij de redactie uit heeft gewerkt, omdat ze te
veel van de gezondheidszorg af wist. Ik weet waar ze woont en fiets zo meteen wel even met
een kopietje van het rapport langs om het in haar brievenbus te stoppen.
Een betere wraak is het nog als ik nog een ander rapport schrijf. Een juichend rapport over
het centrum en de daadkracht van de algemeen directeur. Over wat zij allemaal voor elkaar
heeft gekregen en haar goede contacten met alle belangrijke mensen. Dat rapport stuur ik
naar een onderknuppeltje van Bernhard. Dat onderknuppeltje zal graag in een goed blaadje
bij Bernhard willen komen en er dus snel over publiceren. Vervolgens komen andere kranten
met het schandaal verhaal en staat Bernhard compleet voor paal. Dat lijkt me een leuk plan’.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 78

Hoe leeg het was
Vrouwengezondheidscentrum wederom zeer succesvol.
Het jaarverslag van het vrouwengezondheidscentrum beschrijft dat het centrum ook
afgelopen jaar weer enkele goede resultaten heeft bereikt en succesvolle projecten
heeft uitgevoerd.
Het centrum dat wordt gesubsidieerd door de gemeente en daarnaast een aantal
projecten voor het ministerie uitvoert bereikt met een beperkt aantal medewerkers
een groot publiek. Onderzoek geeft aan dat de klanten zeer tevreden zijn.
Als Herman niet opeens voor me had gestaan in de rij, dan had ik nu ik Californië gezeten bij
Harriet. Dan had ik haar alles eerlijk opgebiecht. Ik zou haar het adres van Michiel gegeven
hebben. Ik zou haar verteld hebben dat ik eigenlijk nog altijd even veel van haar houd als
vroeger, toen we nog op school zaten. Ik zou daar in Californië een nieuw leven zijn
begonnen. Ik zou mijn arts examen hebben gedaan bijvoorbeeld. Ik zou me hebben
aangemeld voor ontwikkelingswerk in Afrika, denk ik, voor zover ik nog weet. Ik ben de tijd
kwijt: de tijd, de weg, de plaats, mezelf, de dagen. Waar was ik, wat heb ik gedaan in de
tussentijd? Zeven dagen heb ik op Schiphol rondgelopen, zei die veiligheidsman. Geen idee,
zeven dagen? Ik kan me herinneren dat ik de politie niet kon vinden en toen de uitgang niet
en ik was zo moe en moest ergens gaan zitten en toen moest ik naar de wc.
Ik schrok me een ongeluk. ‘He Marlies’, hoorde ik opeens boven me terwijl ik me bukte naar
mijn tas. ‘Dat is mooi dat ik jou hier zie, kan ik je eindelijk eens de waarheid vertellen, wat
een trut je bent. Wat een ongelooflijk vervelend egocentrisch kreng je bent.’
Herman, van alle mensen die je tegen kunt komen en van alle mensen die je niet wenst
tegen te komen. Hij zag er mager en afgetobd uit. Onmiskenbaar Herman, twintig jaar
ongezond leven verder, zo te zien. Ik was te verdwaasd om meteen terug te schelden. Ik
dacht waar gaat dit over? Zo moet ik er ook uitgezien hebben. Herman vond al spugend van
woede dat ik echt wel moest weten waar het over ging. Ik had geen idee. Bij mijn weten had
ik twintig jaar lang niets met hem te maken gehad, dus hoe kon ik hem iets aangedaan
hebben? Volgens Herman ging het juist daarover dat ik niets van me had laten horen en hem
alle rotzooi had laten opruimen. Aangezien ik ook niets wist van rotzooi, die opgeruimd
moest worden, wilde ik me omdraaien en bukte weer naar mijn tas, die weg was. Toen ben ik
Herman aangevlogen. En heb hem de huid vol gescholden over zijn smerige trucs en dat hij
zijn dievenvriendjes maar eerst even terug moest roepen voor ik hem losliet. Hij rook naar
alcohol en oud zweet, gadver, is dat mijn familie dacht ik nog, blij dat ik daar niets meer mee
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 79

te maken heb gehad in de tussentijd. Ik heb waarschijnlijk een klap tegen mijn kop gekregen,
want even later stond er een vrouw over me heen gebogen die vroeg of het weer een beetje
ging. Inmiddels bleek ik ook mijn andere tas kwijt te zijn. Ik zat op de grond midden in de
vertrekhal en had niets meer: geen tassen, geen paspoort, geen ticket, geen geld. Toen ik
weer een beetje kon denken ben ik opgestaan en op zoek gegaan: eerst naar Herman, die ik
nu echt kon villen en toen ik die nergens meer zag naar de politie. Maar al snel raakte ik mijn
oriëntatie kwijt. Roltrappen en roltrottoirs, gewone trappen, hallen en mensen, mensen,
mensen herinner ik me. Ik heb eindeloos gelopen volgens mij en ik was zo moe en ellendig
en verdrietig. Ik kon niet meer verder, ik had dorst, ik moest naar de wc. Ik heb iemand
aangeklampt om 50 cent te vragen voor de wc, verschillende mensen zelfs maar die keken
allemaal misprijzend de andere kant op als ik mijn verhaal deed. Tenslotte kwam ik naast
een vrouw terecht met allemaal plastic tassen om zich heen die zo vriendelijk was mij een wc
te wijzen waar je zonder te betalen in kon. Ik moest alleen even over het hekje klimmen. Ik
denk dat ik een tijd op die wc heb gezeten, wellicht ook wel in slaap gevallen of zo en
daarna? Ik weet het allemaal niet meer precies. Ik heb heel veel mensen gezien. Die vrouw
met die tassen kwam ik ook weer tegen. Ze vroeg of ik er even op wilde passen. Ik ben
tussen de tassen gaan zitten tegen een muur aan en in slaap gevallen denk ik. Ze kwam
weer terug op een gegeven moment en toen zijn we even samen opgetrokken, ze had wat
broodjes gevonden, die ze met me deelde. Maar ja of dat nou alles is wat ik al die dagen heb
gegeten. Zeven dagen? Ik vond ook ergens een half bakje patat, koud geworden, maar wel
lekker zout. Buiten was het een beetje te koud, ik vond wel een uitgang, een deur naar
buiten, maar dat herkende ik helemaal niet. Het was een grote kale vlakte, asfalt en tegels,
verder niets, alleen maar asfalt en tegels, een verlaten vlakte, een koude steenwoestijn.
Toen ben ik binnen maar weer in een hoekje gekropen wachtend, slapend, wanhopig, alleen.
Soms kwam er iemand bij zitten, een man met een doek om zijn hoofd en vaatdoeken om
zijn voeten gebonden, die af en toe naar buiten sloop om sjekkies te roken. Een
wonderbaarlijk dikke vrouw die heel veel jassen over elkaar droeg en altijd haar capuchon op
hield. Ze zeeg, als ze kwam zitten, altijd neer als een Buddha en straalde een wonderlijke
rust uit. Mijn eerste tassenvrouw, die een soort vriendin leek, als ik haar weer eens
tegenkwam. De tassenvrouw wist waar je water kon drinken en waar je van de wc gebruik
kon maken en kon altijd wel ergens wat te eten vinden. Soms was ik weer in paniek aan het
zoeken naar de politie of naar Herman, die, zo zei mijn gevoel, op Schiphol een roversbende
leidde en waarschijnlijk regelmatig terug kwam om zijn slag te slaan. Maar het lukte niet een
lijn te vinden, ik kon geen beeld krijgen van de gebouwen waar ik door heen liep. Het bleef
een grote wirwar van mensen en trappen en hallen. Er ontstond geen plattegrond in mijn
hoofd, er ontstond eigenlijk niets in mijn hoofd.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 80

De meeste tijd echter lijkt leeg. Niet meer te vinden, die tijd. Zo leeg als de asfaltwoestijn.
Tot de politie me vond. Twee man sterk stonden over me heen gebogen aan me te
schudden terwijl ik lag te slapen met mijn hoofd op een plastic zak vol papier. Ik was erg blij
ze te zien. Dat zei ik ook. Maar ze keken me heel wantrouwig aan.
En nu zit ik dan hier in een politiecel. Die leuke politieagente hier, Rietje heet ze, komt me af
en toe opzoeken en geeft me dan een kop koffie of een broodje. Ik vind het wel lekker hier in
de cel. Beter dan op Schiphol, ik voelde me daar zo verloren en gedesoriënteerd en hongerig
en ellendig. Hier is het warm, ik kan op een bed slapen, naar de wc als ik dat wil, ik krijg te
eten en te drinken. Ik hoef eigenlijk niets te doen, behalve af en toe met Rietje en Joost
praten. Rietje heeft me verteld van alle gesprekken die ze gevoerd hebben met de
medewerkers van het centrum. Ze vroeg me wat ik vond van de verhalen van de
medewerkers. Tja wat vind ik ervan, ze hebben gelijk natuurlijk. Aardige mensen allemaal
vind ik, ik herkende hen wel in die verslagen.
De politie kwam eerst terecht bij Marja. Ze hadden een inval gedaan in het centrum na een
tip van de bovenbuurman, die zenuwpees van het marktonderzoeksbureau, die mij altijd als
een hondje achterna liep. Hij miste me en vertrouwde het niet, dat het centrum enkele dagen
dicht bleef en het alarm niet aanstond. Hij kon zich niet voorstellen dat ik zomaar een paar
dagen weg zou blijven en dan nog wel tegelijkertijd met Marja. Dat was hij niet gewend.
Marja
‘Hoe ik bij het centrum terecht gekomen ben? Interessante vraag, hoe was het ook al
weer? En waarom blijf je er dan, ook een interessante vraag.
Marlies heeft me aangenomen. Dat was de eerste die ik hier in het centrum trof en ze
schrok niet van me. Ook al leek ze me nogal verlegen eigenlijk. Ik was hier zo maar
binnengelopen vanwege de slappe buikspieren na de bevalling van mijn laatste. Ik stelde
me voor dat ze in een vrouwengezondheidscentrum cursussen en trainingen zouden
verzorgen specifiek gericht op vrouwen, logisch toch. En wat doen vrouwen, die bevallen,
dus wordt er vast bevallingsgymnastiek gegeven. Dus ik liep met Jur op mijn buik naar
binnen en trof Marlies aan achter haar bureau, druk typend, met een telefoonhoorn
tussen schouder en oor geklemd.
Het was me meteen duidelijk dat hier geen gymnastiek verzorgd zou gaan worden, maar
het leek me onbeleefd zomaar weer te vertrekken, dus ik bleef wachten tot ze uitgepraat
was met de persoon aan de andere kant van de lijn.
Marlies dacht dat ik op een advertentie afkwam die ze geplaatst had in het sufferdje. Ik
heb het maar zo gelaten. Ze zocht een secretaresse. Voor de duidelijkheid heb ik meteen
al mijn vijf bezwaren op tafel gegooid. Maar daar was ze niet van onder de indruk. Ook
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 81

niet van de kleinste die het op een brullen zette toen ik ging zitten. Hij was zijn cadans
kwijt. Ik vond dat zo moedig van haar, dat ik meteen de week daarop begonnen ben. De
eerste weken ging Jur gewoon mee.
En waarom ik er gebleven ben? Deels ook om Marlies. Ik kon haar toch niet in de steek
laten. En zo erg is dat werk toch niet. Het is werk, dat is al heel wat. In deze tijden valt
het niet mee om werk te krijgen, zelfs niet als secretaresse. Van die baas moet je je niet
al te veel aantrekken, dan valt er goed te werken hier. Het is wel jammer dat de meeste
mensen niet meer op kantoor komen. Het is soms een beetje saai, vooral als Marlies
weer zo monomaan achter de pc zit te typen, of eindeloos besprekingen voert via de
telefoon.
Mijn vorige baan was bij een advocatenkantoor. Daar hebben ze me er bij mijn tweede
zwangerschap uit gegooid. Ik was niet beschikbaar genoeg, vonden ze, ze hadden
iemand nodig die voltijds aanwezig was. Ach ik vergeef het ze, ze hadden al een
zwangerschap doorstaan. Het waren van die keurige advocaatjes. Ze wisten zelf ook wel
dat het geen geldige ontslagreden was. Dat had ze een hoop geld kunnen kosten, als ik
daar achteraan was gegaan. Ik was indertijd, kreeg ik de indruk, aangenomen op een
soort sociale indicatie. Ze dachten er goed aan te doen een jonge alleenstaande moeder
een kans te geven en zochten zelfs mee voor een goede crècheplaats voor Angela. Ze
hebben vast gedacht dat zo’ n hulpeloos gevallen meisje dat kunstje niet nog een keer
flikt. Dus dat was schrikken.
En daarna ben ik een paar jaar werkloos geweest. Dat wil zeggen geen betaald werk.
Werk genoeg natuurlijk. Angela en Kees, de ontslagreden zeg maar, de eerste jaren, en
toen de tweeling Youri en Janna en nu dan Jur. De vaders en het geld kwamen en gingen
weer, maar de kinderen en het werk bleven. Gelukkig maar, ik zou niet zonder ze willen.
De eerste weken op het centrum waren erg leuk en gezellig. Er waren net nieuwe
mensen aangenomen, die vol enthousiasme elke dag naar het werk kwamen en veel met
elkaar overlegden over de projecten. Samen lunchen en koffie drinken en Marlies maar
stralen. Tot de baas terug kwam van een of andere vakantie of ziekte of zo. De baas ging
dan met de een en dan met de ander lunchen en met sommige mensen niet. Tijdens het
koffiedrinken kwam ze altijd op verontwaardigde toon een dossier vragen aan Marlies,
met een ondertoon van hoe kan het nou weer dat ik dat niet kan vinden, zodat zij op
moest springen om het aan te komen reiken.
In die tijd kwam de baas meestal pas tegen een uur of tien, als ze kwam. Maar zo eens
in de twee of drie weken verscheen ze onverwacht al om acht uur, om dan vervolgens als
Marlies en ik om half negen binnen kwamen op luide toon te gaan klagen, dat iedereen
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 82

zo laat komt en dat zij altijd uren lang alleen op kantoor is, dat ze altijd de deur van het
slot moet halen, koffie zetten en de post uit de postbus halen, dat soort dingen. Taken
die ze uiteraard nooit zomaar zou doen, alleen om te controleren of om ons voor te zijn
omdat er een brief bij zit, die zij alleen mag zien.
Ik had al snel door dat ik bij haar uit de buurt moest blijven. Ja dat is inderdaad lastig
als je secretaresse bent en wel des te meer omdat de baas de secretaresse van het
centrum als haar hoogstpersoonlijke eigendom beschouwt. Fysiek en zakelijk uit de buurt
blijven lukte dan ook niet maar emotioneel heb ik me afzijdig weten te houden.
Ik heb me niet laten verlokken tot vertrouwelijkheden, of tot mededelingen over mijn
privé-leven. Als ze begon te roddelen tegen me over wie of wat dan ook, heb ik me van
de domme gehouden. Zolang het niet over werkzaamheden ging heb ik mijn antwoorden
beperkt tot ‘o ja, of ‘’zo’!
Ze mag me niet. Ze kan daar helemaal niet tegen, want zo krijgt ze geen grip op me. Ze
kan me niet uitspelen. Ze krijgt het niet eens voor elkaar om over me te roddelen, want
daarvoor heeft ze te weinig, alleen maar lukrake fantasieën zonder enige bodem in een
feitje dat slaat niet aan. Dat begrijpt ze ook wel.
Ik vond het merkwaardig, dat ik door de politie werd gebeld. Marlies had me nog zo
gezegd dat ik er geen moeilijkheden mee zou krijgen. Die zenuwenpees van de derde
verdieping had hen gevraagd te komen en toen hebben ze de deur geforceerd.
Het centrum ligt op de tweede etage in een enigszins gedateerd kantoorpand aan de
Kruisweg. Het pand is duidelijk in haast in de zestiger jaren neergezet zonder veel
fantasie of geld. Toen ik er na dat telefoontje aan kwam bij het centrum waren er wit-
rode afzet stroken geplakt over de deur.
Die zenuwpees van boven werkt bij een onderzoeksbureau, dat consumentenonderzoek
op verzoek doet, soms telefonisch, soms op straat afhankelijk van wat men wil
onderzoeken. Ze zijn drie jaar geleden boven ‘ons’ komen zitten. Ik was er toen al een
half jaar. Hij, die Hente Ruland dus, heeft een oogje op Marlies volgens mij en het viel
hem tegen dat hij haar de laatste dagen niet meer was tegen gekomen op de trap. Hij
kon er vast niet van slapen, de schat. Hij zag helemaal niemand van het centrum en
vond dat een beetje raar, ook omdat het geen vakantietijd is. Hij zag door de ruit van de
deur licht branden en ook dat het alarm niet knipperde, maar de deur zat wel op slot.
Nadat die Ruland het een paar dagen heeft aangekeken en nog steeds niemand zag,
heeft hij eerst nog met de benedenverdieping er over gesproken maar omdat die ook van
niets wisten, heeft hij uiteindelijk toch maar de politie gebeld. Op de benedenverdieping
zit een team van de reclassering, die waren uit het gebouw gegroeid op de Gedempte
Gracht. Marlies heeft af en toe een overleg met de bureaumanager van de reclassering
en zenuwpeesje over veiligheid en brandpreventie en dat soort onderwerpen, die je als je
samen een gebouw bewoont behoort af te stemmen. Zenuwpeesje let erg op Marlies, en
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 83

Lia Spoor van de reclassering beneden kan het allemaal niet zo veel schelen, behalve dat
ze wel vaak laat doorschemeren dat ze het erg druk hebben en dat er zoveel klanten
langs komen bij hen. Waarmee ze volgens mij ook bedoelt dat er bij ons in het centrum
wel veel stille periodes zijn de laatste tijd. Niet alleen geen klanten, maar ook nauwelijks
personeel. Ze heeft gelijk natuurlijk. Haar werk is vast veel belangrijker.
Voor Marlies is dit werk belangrijk, zo enorm belangrijk dat ze bijna het kantoor niet uit
te krijgen is. Ik breek me er mijn hersens meestal niet over. Leven en laten leven, dat
geeft de meest gemoedsrust volgens mij. Maar ik krijg sterk de indruk dat Marlies geen
privé-leven heeft. Ik weet niet goed hoe ze leeft, ze praat nooit over naasten, of over
huisgenoten. Nu doe ik dat zelf ook zo min mogelijk, maar ik kom er toch niet onderuit
dat ik af en toe vrij moet nemen omdat de tweeling ziek is, of Kees naar de tandarts
moet.
Ze vroegen mij naar de telefoonnummers van de medewerkers, die heb ik ze gegeven.
Raar genoeg was Marlies helemaal niet te bereiken, ook mobiel niet.
Maaike
Maaike de Jong is een prettige verschijning, een beetje mollig, goed gekleed en gekapt,
ze heeft haar gezicht licht opgemaakt. Het prettige aan haar verschijning is de open
uitstraling. Ondanks de bril kijkt ze je aan of je haar al jaren kent en zij jou. Stevig,
heldere stem, verzorgd uiterlijk, positief gestemd en meewerkend. Het blonde haar zit
keurig in een staartje gebonden. Een schoonheid is het niet met haar mopsneusje, maar
je zou toch maar wat graag naast haar in de klas hebben gezeten. Zo’n stevige open
uitstraling verhoogt meteen ook jouw status. Maaike staat, die gooi je niet omver met
trefbal. Die laat zich niet in een hoekje van het schoolplein drijven omdat de jongens zo
graag willen voetballen. Je bent al iemand als je naast haar zit.
Maaike verwoordt haar visie op het centrum als volgt: ‘je had eigenlijk alle vrijheid daar
en dat beviel me in eerste instantie wel. Ik heb de eerste maanden beslist met veel
plezier gewerkt en kon het goed vinden met de meeste andere medewerkers. Ik was ook
erg blij met die baan, ik was al een tijdje werkloos toen ik werd aangenomen. De vorige
organisatie waar ik werkte, een steunfunctie voor welzijn, werd opgeheven. Ik voelde me
toen dat gebeurde zo in de steek gelaten, zo gepakt eigenlijk, hoe zeg je dat netjes. We
hadden daar niets over in te brengen. Het gebeurde gewoon. En ik had me met ziel en
zaligheid voor die organisatie ingezet. Dat was echt mijn werk. Ik had goede collega’s en
het idee dat ik al mijn capaciteiten in dat werk kwijt kon. Ik ben er echt een aantal
maanden depressief van geweest. En toen was er ook nog de economische depressie en
was het helemaal niet makkelijk om aan het werk te komen. Dus ik was echt erg blij met
deze baan. We hadden het in het begin ook best gezellig. We begonnen ’s ochtends met
gezamenlijk koffie drinken en de week door te nemen. Als je oma net in het
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 84

verzorgingstehuis was opgenomen, of je neefje van zijn fiets gevallen, dan kon je je
verhaal daarover kwijt. En als de anderen dan: ‘o, wat erg voor je’ of ‘dan ben je zeker
erg geschrokken’, hadden gezegd dan kon je weer met een vrij hoofd aan de slag.
Ik ben aangenomen door Marlies Deutekom en kreeg de opdracht om een nieuw project
uit te werken, dat was gericht op vroege gezondheidsvoorlichting aan kinderen in
samenwerking met peuterspeelzalen en kinderdagverblijven. Ik had bij de vormgeving
van dat project een behoorlijke vrijheid en deed zo af en toe verslag aan Marlies, dan
praten we daarover door en kwam ik weer een paar stappen verder. De eerste maanden
heb ik de directeur eigenlijk niet gezien. Er was iets, ze zat in het buitenland of zo, of
was ziek. Ik weet het niet meer. Dat waren mooie eerste maanden. Maar toen kwam de
directeur terug en toen begon het gedonder. Het was meteen te merken aan de sfeer,
raar genoeg eigenlijk, want in eerste instantie was ze erg aardig. Ze nodigde me meteen
uit om mee te gaan lunchen en was erg geïnteresseerd in mij en mijn omgeving, zo leek
het. Haar interesse verleid je veel over jezelf te vertellen. Ik houd daar wel van. Ik ben
ook heel open over mezelf en mijn privé. Ik had bijvoorbeeld verteld dat mijn vriend en
ik ieder hun eigen vriendenkring hadden en dat ik dat als heel positief ervaar, omdat je
elkaar zo blijft uidagen en verrassen. Dat was bijna het eind van mijn relatie. Een van
Frans´ collega´s waarschuwde hem tijdens hun vrijdagmiddagborrel dat ik vond dat we
uit elkaar gegroeid waren en dat ik op zoek was naar nieuwe uitdagingen en
verrassingen. Gelukkig kan onze relatie een stootje hebben.
Ik kon er op den duur niet meer goed tegen dat mijn projecten nergens meer toe leiden.
Dat gezondheidsvoorlichtingproject verliep heel succesvol. Daarna heb ik nog enkele
projectvoorstellen geschreven samen met Marlies op het gebied van
gezondheidsvoorlichting. Enkele daarvan zijn ook toegewezen, bijvoorbeeld voor een
paar buurthuizen hier in de stad. Maar daar begon het gedonder mee. Van de directeur
mocht ik niet naar buurthuis zus of zo en van Marlies moest dat nou juist wel omdat dat
in het projectplan stond etc.
Ik heb een van de projecten mee naar huis genomen en ben die op eigen houtje toch
gaan uitvoeren. Zo heb ik een aantal voorlichtingsbijeenkomsten gehouden op scholen in
de buurt en daarvan thuis een verslag geschreven. Ik ben de laatste twee maanden niet
meer op kantoor geweest. Ik heb wel contact gehad met Marlies. Over de telefoon heb ik
haar verslag gedaan en dat was een prettig en positief contact. Ze vroeg me om het ook
op papier uit te werken en daar heb ik me de laatste week mee bezig gehouden. Er zijn
wel voelbare spanningen, daarom werk ik maar liever thuis. Het slaat zo op mijn keel als
ik dat centrum binnen kom. Ik krijg het meteen benauwd. Ik vind de directeur eigenlijk
ook een beetje mal, maar dat heb je wel vaker met directeuren, die hebben het idee dat
ze opeens van alles moeten omdat ze de verantwoordelijkheid hebben. Dan denken ze
iedereen te moeten commanderen en dwars te zitten en verder heb je binnen de
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 85

organisatie geen idee wat ze nu eigenlijk doen. Om eerlijk te zeggen had Maaike het idee
dat de directeur gewoon niets doet. De manager verklaart dan wel eens loyaal dat de
directeur strategische taken heeft, als je haar vraagt wat de taakverdeling tussen hen is,
maar wat je daar nou aan hebt: strategische taken, dat is voor een gewone medewerker
volstrekt onduidelijk.
Nora
Nora Boussabon is een keurige vrouw in mantelpak, de haren net gekapt, haar gezicht
bescheiden doch nauwkeurig opgemaakt, de nagels gelakt en gemanicuurd. Ze neemt op
het puntje van de stoel plaats en wacht af wat er komen gaat.
Ze verklaart dat ze inderdaad werkzaam is voor het vrouwengezondheidscentrum. Ze is
antropologe van huis uit en is door het gezondheidscentrum aangenomen om
onderzoeken te doen naar de gezondheidsituatie van allochtone vrouwen in de
binnenstad. Dat ligt helemaal in het verlengde van haar afstudeeronderzoek. Ze is er een
jaar geleden mee begonnen. Ze is de laatste tijd vooral bezig geweest met interviewen.
In de eerste maanden heeft ze het onderzoek opgezet, literatuur gezocht, een vragenlijst
samengesteld, allemaal in samenspraak met de manager. Af en toe wilde de directeur
haar spreken. Dan nam ze de opzet en de vragenlijst mee. De directeur leverde dan
kritiek en vond dat het anders moest. Nora vond dat geen prettige gesprekken. Ze kon
het niet goed met de directeur vinden. Ze kreeg ook nooit de kans iets terug te zeggen,
of uit te leggen waarom de opzet zo was of op welke manier de vragenlijst was
samengesteld. Als ze dat al eens probeerde liet de directeur weten dat niet gepast te
vinden. En altijd dat gevis naar haar privéleven vond ze erg vervelend, of die suggesties,
die als vriendelijke prietpraat verhulde dreigementen over de uitgebreide kennissenkring
van de directeur, die zouden overlappen met die van de echtgenoot van Nora.
Dreigementen? Hoe ging dat dan die dreigementen? Nora legt uit dat de directeur dan
suggereerde, dat als je niet deed wat zij zei dat je moest doen of kritiek had op haar, dat
haar echtgenoot het dan moeilijk zou krijgen of dat ze roddels zou gaan verspreiden over
Nora in die zogenaamde gemeenschappelijke kenniskring. Nora meldt verder nog dat ze
de sfeer op kantoor eigenlijk nauwelijks te harden vond. Ze werkt eigenlijk het prettigste
thuis, dus dat doet ze dan ook. Nora woont samen met haar echtgenoot, heeft geen
kinderen. Betekent dit nu dat ze haar baan kwijt is en dat ze het onderzoek niet kan
afmaken? Dat zou ze wel heel vervelend vinden. Ze kan het zich eigenlijk niet
veroorloven zonder werk te komen zitten. Ze hebben schulden moeten maken, haar
echtgenoot en zij om de bruiloft te kunnen financieren en ze hebben verder ook hoge
kosten vanwege de familie.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 86

Johanna
Het personeelslid Johanna ’t Hart ziet er uit als een verschrikt vogeltje dat net uit het
nest komt. Ze is klein en frêle, haar donkerblonde haren pieken vettig alle kanten uit en
ze heeft kringen onder haar blauwe ietwat bolle ogen. Ze draagt een verschoten, eens
gifgroene, joggingbroek, een oranje sweater met vlekken en pluizige afgetrapte
lichtblauwe sloffen. Ze grijpt haar sweater bij de hals als ze ze vraagt wat de heer en
dame van de politie komen doen. Of ze dat even binnen mogen komen uitleggen. Na
enige aarzeling doet Johanna haar deur wat verder open, maar deze blijft halverwege
steken tegen een stapel kranten. Johanna gaat hen voor naar een kamer, die wellicht
bedoeld is als huiskamer. De vloer is bezaaid met kranten, papier en kleren. Op alle
stoelen in de kamer liggen stapeltjes en hangen kledingstukken. Op een lage tafel, die
mogelijk ooit bedoeld was als salontafel, staan vuile kopjes en volle asbakken tussen een
vaas met reeds lang uitgebloeide bloemen. In de hoek van de kamer staat een
kamerplant zijn best te doen te overleven. Terwijl Johanna op de bank plaats neemt
boven op enkele stapels papieren en kledingstukken, blijven de beide politierechercheurs
aarzelend staan. Johanna doet geen pogingen een stoel voor hen vrij te maken en lijkt
zich überhaupt niet te realiseren dat ze eventueel zouden kunnen willen zitten. Ze
zoeken een staanplaats tegen de deur en leggen de reden van hun komst uit. Johanna
aarzelt, ze blijft naar de punt van haar slof staren terwijl ze naar een antwoord zoekt. ‘Ik
ben er al een paar maanden niet meer geweest, het is zo’n zootje daar. Maar ik ben
officieel nog wel personeelslid denk ik, als ik nog niet ontslagen ben.’ De rechercheur
kan zich voorstellen dat een willekeurige leidinggevende de neiging zou hebben haar te
ontslaan. Ze ziet er uit alsof ze al dagen nauwelijks haar bed is uitgeweest en spreekt als
een zombie, die teveel slaappillen op heeft. En die wezenloze uitstraling gekoppeld aan
de rotzooi in huis, maakt dat ze op zijn zachtst gezegd geen competente indruk maakt.
Hij zelf zou niet veel fiducie hebben in de capaciteiten van deze dame. Maar misschien is
ze ziek, ze ziet er wel erg scharminkelig uit. Ziek of al enige jaren zwaar verslaafd aan de
wat zwaarder soort verdovende middelen. Johanna verklaart moeizaam alsof het
spreken haar onnoemelijk veel pijn doet, dat ze inderdaad ziek is, officieel depressief
volgens de huisarts. Dat komt van dat zootje daar, dat heeft haar volledig overspannen
gemaakt, compleet uitgeput. Ze bedoelt inderdaad dat vrouwengezondheidscentrum daar
ja. Het verwondert haar niets dat er een slachtoffer gevallen is. Van haar mogen ze
allebei in de stront zakken. Gaat allemaal ten koste van het personeel. Met allebei
bedoelt ze de baas en Marlies. Ze waren allebei even erg in haar ogen, de een trok de
ene kant, de andere de andere kant op. Ze werd er helemaal gek van. En die baas die
haatte Marlies, andersom waarschijnlijk ook. Ze betreurt de dag dat ze daar ooit
begonnen is, het heeft haar leven verwoest. Ze is zwaar aan de medicijnen om in leven
te kunnen blijven. Anders had ze er al lang een eind aan gemaakt. En nu is er dus één
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 87

dood. En wat moet zij daar mee? Johanna verklaart dat ze het huis vrijwel niet meer
uitkomt en al zeker niet met die kou die vorige week heerste. Er is niemand die dat kan
bevestigen nee. Waarom zou ze? Ze hadden toch niet gedacht dat zij de energie had om
een van die dames naar het leven te staan. Veel te mooi einde ook vindt ze. Gewoon
maar dood gaan, er tussenuit gaan, zonder te boeten, nee daar zou ze niet aan hebben
willen bijdragen. ‘Nou’, verklaart Johanna, die iets meer warm begint te draaien:
‘eigenlijk heb ik geen idee, het leek mij alsof ze elkaar uit principe dwars wilden zitten en
dat dan over de hoofden van de medewerkers heen.’ Johanna was aangenomen door de
directeur op een project, dat de manager had verzonnen. Zij, die Marlies , had daarvoor
dan ook het geld aangevraagd en had ideeën over hoe het uitgevoerd zou moeten
worden. De directeur echter had met Johanna afspraken gemaakt over de uitvoering van
het project. Daar was de manager het dan weer niet mee eens en zo bleef dat maar
voortgaan. Vervolgens begon de directeur Marlies zwart te maken bij Johanna en
vertelde dat Marlies over Johanna roddelde. Het vervelende was ook dat de andere
personeelsleden er ook allemaal weer een mening over hadden. Ze raakte er totaal
verscheurd van en het schoot geen meter op. Ze heeft geen idee of die conflicten al lang
zo bestonden. Ze bestonden in ieder geval wel op het moment dat zij daar kwam werken.
En ze heeft het er niet met de medewerkers over gehad die er al langer zaten. Eigenlijk
bemoeide ze zich verder niet zo met de andere medewerkers. Ze kreeg de indruk dat ze
niet zo welkom was in de organisatie. Nou ja iedereen ging ook maar zo’n beetje zijn
eigen gangetje, kwam wel of niet, vaker niet eigenlijk, dus er was ook niet zoveel
gemeenschappelijks. Er werd eigenlijk nooit gezamenlijk koffie gedronken, of geluncht.
Ze heeft wel eens een keer meegemaakt dat er een personeelsuitje werd georganiseerd
door Marlies. De directeur zei dat zij niet uitgenodigd was en Johanna kreeg daardoor het
idee dat het maar beter was ook niet te gaan. En al die tijd dat zij ziek is heeft er nooit
iemand contact met haar opgenomen, niet eens gebeld, geen kaartje kon er af.
Farida
Farida Oktay is een grote stevige vrouw, ietwat slordig gekleed, lang sluik haar, mooie
grote ogen, die onrustig van de een naar de ander kijken. Ze ademt kort en oppervlakkig
en maakt duidelijk de indruk tegen dit gesprek op te zien. Farida vertelt dat ze al een
tijdje vruchteloos aan het solliciteren is. Ze hield het niet meer uit in dat centrum. Ze
werd er zo gespannen van elke keer dat ze er moest zijn voor het werk. Ze is niet het
type om het werk niet te doen om zich ziek te melden of zo. Ja soms kon het niet anders,
dan had ze zo slecht geslapen met het vooruitzicht weer naar kantoor te moeten en de
kans te lopen de directeur tegen te komen, die dan meteen tegen haar begon uit te
varen, dat ze zich wel ziek moest melden. Farida praat snel en hapt regelmatig naar
adem. Farida is direct na afronding van haar studie gezondheidswetenschappen bij het
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 88

centrum gaan werken. Ze werkt er nog niet zo lang, zo’n anderhalf jaar. Ze is
aangetrokken om een platform en informatiecentrum op te zetten voor ouders van
gehandicapte kinderen. Ze woont bij haar ouders thuis. Ze heeft het geld dat ze bij het
centrum verdient nodig om haar ouders te ondersteunen die met hoge kosten zitten
vanwege hun eigen gezondheid en de gezondheid en verzorging van haar gehandicapte
broertje. Ze kan thuis niet werken, heeft er ook geen computer. Dat is ook de reden dat
ze toch regelmatig naar het centrum moet. Soms kan ze terecht in de bibliotheek, of
heeft ze afspraken elders, dan hoeft ze –gelukkig- niet naar kantoor.
Ze hoopt dat de gebeurtenissen rond het centrum niet betekenen dat ze haar baan en
inkomen kwijt is, want dat zou een ramp zijn. Op de vraag wat Farida donderdagmiddag
deed begint ze weer te hyperventileren.
‘O god, o god, ja . Donderdag dat was weer zo’n dag. Ik moest wel naar kantoor, het
moest wel. Ik moest wat opzoeken in het archief en eigenlijk even met Marlies
overleggen. Ik belde ’s ochtends eerst op om te bespreken wanneer het Marlies uitkwam.
Maar er werd niet opgenomen. Dat vond ik heel raar. Meestal is er wel iemand, Marlies of
Marja. Ik heb het eerst nog een tijdje uitgesteld, wat andere dingen gedaan, gebeld met
wat leden van de adviesgroep en met de gemeente. Nou ja toen heb ik de stap maar
gewaagd en ben gewoon gegaan. Ik was er om een uur of een. Er was toen niemand, en
dat was wel lekker rustig. Ik heb een tijdje rustig zitten werken en toen kwamen ze
opeens binnen, luid pratend.’ ‘Wie kwamen er opeens binnen mevrouw Oktay?’ ‘De baas
en een man, ik denk dat het haar partner was. Maar ik weet het niet zeker hoor. Ja van
de baas wel want die stem ken ik maar haar partner ken ik niet. Het klonk alsof ze ruzie
hadden. Ik heb me schuil gehouden op mijn kamer. Ik hoopte maar dat ze me niet zou
ontdekken, ik was erg bang dat ze weer tegen mij zou gaan schelden, of opeens zou
denken dat ik haar aan het afluisteren of bespioneren was. Ik heb mijn oren dicht
gestopt, ik wilde het niet horen. Nou ja, ze moeten wel geweten hebben dat er iemand
was want ik had natuurlijk het alarm er af gehaald.’ ‘Hoe laat dacht u dat zij
binnenkwamen mevrouw?’ ‘Ik denk een uur of twee. Zoiets moet het wel geweest zijn. Ik
heb gewacht tot ze zich terugtrokken in de kamer van de directeur en ben er toen min of
meer langs geslopen.’ ‘En er is u verder, behalve de luide stemmen en het geharrewar
tussen de twee personen die binnenkwamen niets opgevallen? ‘Nee ze waren nog steeds
luid aan het discussiëren toen ik langs sloop. Dat wil zeggen, nou ja het was wel een
beetje vreemd, maar er lagen wel allemaal mappen verspreid door de hal, alsof ze wat
hangladen leeg getrokken hadden. De directeur bemoeide zich nooit met archieven of
administratie. Dat vond ze allemaal beneden haar waardigheid. En toen ik net de deur
van het gebouw achter me dichttrok, zag ik Marlies aan komen lopen. Ze liep een beetje
gehaast en had een rugzak op haar rug. Ik ben gauw weggegaan en heb gedaan of ik
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 89

haar niet had gezien. Ik was als de dood, o sorry dat bedoel ik niet zo, dat ze me zou
vragen even mee naar boven te lopen om nog wat dingen te bespreken.’
Rietje vertelde me dat ze Herman gepakt hebben op Schiphol, dat hij inderdaad een bende
leidt die toeristen hun tassen afhandig maakt. Ik heb haar gevraagd of ze een ontmoeting
met hem kon arrangeren.
Dat mocht wel, onder toezicht dan. Ik had er lang over na gedacht, of hij wellicht toch iets
concreets bedoelde met zijn scheldpartij, of hij niet zomaar alleen een afleidingsmanoeuvre
in gedachten had.
Het was geen leuk gesprek, dat had ik ook niet verwacht. Herman verwijt me dat ik zo maar
weggelopen ben uit huis indertijd na dat vreselijke gesprek over mijn abortus met vader en
moeder. Dat ik helemaal niet na dacht over de gevolgen voor de rest van de familie. Volgens
hem kwam het verhaal over de abortus inderdaad via de ouders van Paul1 bij moeder
terecht. Zij heeft Herman toen eerst op het matje geroepen en hem verweten dat hij niet
goed genoeg op mij lette. Hij heeft toen nog als Brugman gepraat, heeft beweerd dat Paul1
uit zijn nek kletste, dat hij mij regelmatig sprak dat ik me heel keurig gedroeg en hard
studeerde en dat hij absoluut niet geloofde dat ik dat soort dingen zou doen. En wat deed ik
met mijn dwaze kop, ik ontkende niet, maar ging er vandoor, waarmee ik alles toegaf.
Daarmee was Herman ook meteen verdacht. Zijn toelage is ingetrokken en hij is op retraite
gestuurd. Daarna heeft hij zelf het huis verlaten, maar kon zijn studie niet afmaken, omdat hij
geen geld meer had. Hij moest dus aan het werk. Je ziet wat er van gekomen is, mooie
carrière niet? Volgens Herman is vervolgens aan de rest van mijn broers en zussen een
soort huisarrest opgelegd, ze mochten niet meer uit, behalve naar verantwoorde clubjes van
de kerk. Ze mochten niet meer op kamers en konden pas het huis uit als ze trouwden met de
partner die moeder voor hen had uitgezocht. Want zei Herman: ‘Ik ben dan ook wel
weggelopen, maar ik heb nog wel contact opgenomen met de anderen, ik heb hen niet in de
steek gelaten, ik heb ze een hart onder de riem gestoken. En jij, jij dacht alleen aan jezelf.’
Ook daar ben ik dus schuldig aan, aan het ongelukkige opgesloten leven van mijn broers en
zussen, aan het verval van Herman, mijn oudste broer, die ooit een beetje gepoogd had voor
mij te zorgen.
Daar denk ik over na hier in deze cel, die rustgevend leeg is. Er staat een tafel en een stoel,
daar ga ik wel eens aan zitten, of ik lig op bed. Verder is er niet veel. Rietje zegt dat ik wel
boeken zou mogen lezen. Als ik wil haalt ze er een paar bij de bibliotheek. Maar voorlopig wil
ik dat niet, het zou me afleiden van de leegte.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 90

Ik ben schuldig zeggen ze. Ik ben schuldig omdat ik er van door wilde, zeggen ze. Natuurlijk
ben ik schuldig. Ik ben aan heel veel dingen schuldig. Volgens Paula is alles altijd mijn
schuld. Ook haar dood zal dus mijn schuld zijn.
Ik ben schuldig aan mijn geloof in Paula, aan de wens bevriend met haar te zijn. Ik ben
schuldig aan niet zien. Schuldig aan toestaan dat ze met mijn geliefde vrijt. Schuldig aan niet
willen geloven dat ze me verraadt. Schuldig aan te blijven denken dat Paula Kees niet
opgebeld heeft om over mijn dronken Marzonse avonturen met JeanLoupe te vertellen. Ik
ben lang blijven denken dat ze hem echt geprobeerd heeft over te halen met mij te praten,
mij uit te leggen waarom hij er zo abrupt vandoor was gegaan.
Ik ben ook schuldig aan de aanstelling van Paula als directeur. Schuldig aan tegen beter
weten in het centrum in stand willen houden. Schuldig aan toezien dat subsidies slecht
worden besteed, schuldig aan het schrijven van verslagen die alles mooier voor doen dan
het is. Ik ben schuldig aan het schrijven van een rapport over de subsidiebesteding en
verantwoording. Schuldig aan het laten plaatsen van artikelen over het centrum in de krant
en aan het laten plaatsen van een lovend artikel in de krant van Bernhard.
Dat alles zal ook wel de dood van Paula veroorzaakt hebben. Dus ja ik ben er schuldig aan.
Paula belde als maar die donderdag. Alsmaar ging de telefoon over, terwijl ik thuis aan het
pakken was. Ik wist dat zij het was. In twee kranten had het bericht gestaan over het centrum
en ik had het rapport natuurlijk bij de gemeente gedropt. Ik denk dat de ambtenaar die het
onder ogen kreeg ook meteen de telefoon heeft gegrepen en haar heeft gebeld voor
wederhoor. En dan was er nog dat leuke bericht in het Dagblad.
Paula was vast woedend. Aanvankelijk had ik helemaal geen zin de telefoon op te pakken.
Tot ik dacht: ‘Ach weet je wat, een laatste woord, voor ik op het vliegtuig stap.’ En als altijd
tuinde ik er weer in, begon ze me te vertellen hoe fantastisch ze het vond dat ik de moedige
stap had genomen om een dergelijk rapport te schrijven en naar de gemeente te sturen en
dat nog wel onder mijn eigen naam, terwijl ik wist dat ik zo natuurlijk nooit meer aan het werk
zou kunnen komen met zo’n smet op mijn blazoen. Maar nu werden er natuurlijk vragen aan
haar gesteld over een en ander. Okay, ze zou haar verantwoordelijkheid ook nemen en die
vragen beantwoorden, maar ze kon de papieren niet vinden. Zou ik haar kunnen helpen? Ik
tuinde er dus echt in en ben naar het centrum gegaan, met mijn net gepakte rugzak en tas.
Ik hoorde al van verre dat Bernhard er ook was en als altijd waren ze flink aan het ruziën.
Dat was het vreemde met die twee. Als ze samen waren deugde er werkelijk niets aan
elkaar, waren ze altijd aan het afgeven op elkaar. Paula gaf Bernhard de schuld van alles,
Bernhard sputterde altijd tegen en begon dan over de escapades van Paula die hem dwars
zaten. De vernederingen die dat joch heeft moeten doorstaan van dat mens. Geen wonder
dat Bernard een drankorgel is, die eigenlijk altijd in de kroeg zit. Maar als Bernhard niet in de
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 91

uurt is, is hij alles voor haar, is het Bernhard voor en Bernhard na en is hij zo’n goede
journalist en zo’n geweldige parachutespringer en kan ze hem toch niet alleen laten en moet
ze elke dag voor zijn koffie zorgen en zijn voeten kussen. Dat was overigens andersom voor
Bernhard niet zo. Ik heb hem al die jaren niet veel alleen gesproken. Maar heel toevallig
kwam ik hem eens tegen in een kroeg een aantal jaren geleden en hij maakte toen niet
bepaald de indruk erg gesteld te zijn op Paula. Toch had ze hem gebonden, stevig
gebonden. Hij kon geen kant op. Hoe precies, dat weet ik niet, maar ik vermoed door
hetzelfde soort netwerkterreur als zij ook toepaste op medewerkers en bestuursleden van
het centrum. Dat ze tussen de regels door laat doorschemeren dat ze iedereen kent die een
persoon kan maken of breken. Daarnaast heeft ze goed duidelijk gemaakt dat het haar ook
lukt om mensen te breken, om bestuursleden het gekkenhuis in te krijgen bijvoorbeeld, of
Johanna overspannen, of Kees van de aardbodem te laten verdwijnen. Dan laat je het wel uit
je hoofd haar voor de voeten te lopen of iets te doen wat haar niet welgevallig is.
Het was een enorme puinhoop in het centrum. Ik had natuurlijk rechtsomkeer moeten maken
toen ik dat zag. Hier lag een hoop razernij aan ten grondslag, dat kon een kind zien. Dit was
niet in alle redelijkheid informatie verzamelen om de gemeente zo goed mogelijk te woord te
staan. Toen ik binnen kwam, vlogen Paula en Bernhard me bijna tegelijkertijd aan. Wat of ik
me wel niet in mijn hoofd had gehaald. Ik had toch niet gedacht dat ze het hier bij lieten
zitten. Ze zouden een proces tegen me aanspannen wegens smaad en bedrog. Even liet ik
me in een hoek drijven. Toen kreeg ik eindelijk de ingeving die ik al eerder had moeten
hebben, veel eerder. Ik speelde het zelfde aloude spel waar Paula zich in had
gespecialiseerd, ooit met veel succes ingevoerd door Julius Caesar: ‘verdeel en heers’. Eerst
maar eens even Bernhard bewerken door te spelen met het artikel in het Dagblad en hoe het
nou toch kon dat een van zijn medewerkers een oud stuk had gebruikt. Terwijl ik hem toch
gisteren een nieuw stuk had gestuurd zodat hij de primeur had kunnen hebben. Ik gokte er
maar op dat hij de hele middag en avond weer in de kroeg had gehangen en niet aan zijn
email was toe gekomen. Dat bleek, want daar reageerde hij niet op. Vervolgens begon Paula
tegen mij uit te varen, dat er helemaal geen problemen waren, althans daar wist ze niets van.
Ik had haar een loer gedraaid. Waarom had ik haar niet ingelicht? Dat hoor je toch als eerste
te doen. Wel, ik had haar de problemen natuurlijk gerapporteerd, regelmatig zelfs, elk
kwartaal en telkens in haar postvakje gelegd. Doorgaans voelde ze zich toch verheven
boven postvakjes dus dat kon ik ook zonder veel problemen bij elkaar fantaseren. De razernij
begon nu wel echt grote vormen aan te nemen. Ze begon nog meer kasten open te rukken
en laden leeg te gooien. Ze schreeuwde tegen mij en tegen Bernhard. Bernhard kondigde
aan te vertrekken. Dat mocht niet van haar. Er werd geduwd en getrokken, de voet dwars
gezet. Bernhard gleed uit over een stapel papieren en werd hier zo kwaad van dat hij een la
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 92

greep en naar Paula gooide, die kwam tegen haar hoofd, ze viel tegen de punt van een
ladenblok en bleef daar zo half op hangen. Ik ben in paniek weggerend. Ze is dus dood nu.
Was ze dat al toen ik wegrende? Had ik een ambulance moeten bellen? Ik vond het, geloof
ik, de verantwoordelijkheid van Bernhard. Of was ik gewoon te bang? Ik wilde vooral weg,
ver weg zijn, mijn vliegtuig halen, een nieuw leven beginnen. Nou dat is mooi gelukt.
Schuldig Barbara van Balen Kleine Houtweg 8 2012 CH Haarlem 93