Jaarboek natuurstudie 2001 - Natuurpunt Velpe-Mene

4. Lichenen en luchtkwaliteit
Lichenen worden nog al eens beschouwd als
graadmeter voor goede lucht. Mensen gaan ervan uit
dat de lucht in de Ardennen nog goed zou zijn. Er
hangen immers “veel van die dingen” in en aan de
bomen! Zijn lichenen dan bio-indicatoren voor
luchtkwaliteit? Om dit in zijn juist perspectief te zien,
moet men beseffen dat lichenen leven van wat er uit de
lucht valt. De regen, mist, sneeuw met alles wat er al
dan niet in de lucht zit, komt terecht op de bovencortex
van het licheen.
Sinds geruime tijd weet men dat een vrij groot aantal
licheensoorten gevoelig tot zeer gevoelig is voor onder
meer zwaveldioxide (SO2) en ammoniak (NH3). SO2
is een gas dat bij verbranding van fossiele brandstoffen
vrijkomt en dus zowat een graadmeter is voor
industriële luchtvervuiling. Huishoudens en voertuigen
produceren uiteraard ook SO2. Zij doen dit ofwel
minder geconcentreerd (huishoudens) ofwel meer
verspreid (vervoer) zodat de plaatselijke concentraties
van dit gas kleiner uitvallen. NH3 is een gas dat
vrijkomt bij gebruik en/of verspreiding van organische
mest. Vetmesterijen maar ook gewone
landbouwgebieden zijn plaatsen waar verhoogde
concentraties van NH3 zijn vast te stellen. Op
dergelijke concentraties zullen specifieke lichenen
reageren. Het is intussen bekend dat veel lichenen
minder groeien en zelfs wegkwijnen ten gevolge van
verhoogde
luchtvervuiling.
Anderzijds
komen er ook
lichenen voor
die het precies
beter doen door
de aanwezigheid
van die
gassen! Een
voorbeeld van
dit laatste werd
al beschreven in
de inleiding
(Heksenvingermos).
Een aantal
verdwenen
geachte soorten
werden recent
terug gemeld,
wat erop kan
wijzen dat de
gemiddelde
luchtkwaliteit
iets verbeterd is.
5. Groeivormen
Zoals gezegd kan de naam ‘korstmos’ erg misleidend
overkomen en zou beter vervangen worden door
‘licheen’. Eén van de redenen was de term ‘korst’. Als
men de lichenen indeelt volgens hun verschijningsvorm
of groeivorm vallen een drietal groeivormen op die zeer
dikwijls terugkomen: de bladvorm, de struikvorm en de
korstvorm. Let wel dat de criteria voor die indeling
weinig scherp afgelijnd zijn. Zoals steeds laat de
complexe natuur zich niet zomaar in drie vakjes
onderbrengen. Dus moeten er nog heel wat, zij het
minder frequente groeivormen, aan toegevoegd worden
zoals draadvorm, poedervorm,…
De eerste groeivorm is de bladvorm. Deze heeft als
kenmerk dat de bovencortex verschilt in kleur en/of in
structuur van de ondercortex. Een voorbeeld van een
bladvormig licheen is het Eikmos of Pletmos. Dit
licheen komt zeker niet uitsluitend voor op eik. De
bovenkant is lichtgroen, de onderkant is bijna
sneeuwwit. Het geheel geeft een geplette indruk,
vandaar de naam Pletmos. Met de wetenschappelijke
naam Evernia prunastri weten ook Franssprekende of
Engelssprekende lichenologen waarover we het
hebben. Het licheen is gevoelig voor SO2 en voor NH3.
Het aantal vindplaatsen is dus beperkt.
Eikmos of Pletmos
Natuurpunt Oost-Brabant Jaarboek 2001 39