Jaarboek natuurstudie 2001 - Natuurpunt Velpe-Mene

Enkele nieuwe vindplaatsen van het Muizenstaartje
(Myosurus minimus)
Naar aanleiding van twee nieuwe vondsten van het Muizenstaartje (Myosurus minimus), een onopvallend
maar zeldzaam plantje, wordt ingegaan op de ecologie en de verspreiding van deze soort.
Een onopvallend kleinood
Muizenstaartje is een klein, groen plantje behorende tot
de Ranonkelfamilie (Ranunculaceae). De lijnvormige,
grasachtige blaadjes zijn ietwat vlezig en staan in een
(wortel)rozet. Aan de bloemstelen, die vanuit dit rozet
ontspringen en iets boven de blaadjes uitsteken, komen
kleine, witte bloemen.
Reeds tijdens de bloei groeit de bloembodem sterk in
lengte. Dit resulteert na de bloei in in lange, rolronde
vruchthoofdjes die op muizenstaarten gelijken (vandaar
de naam…).
Muizenstaart is een zogenaamde winterannuel of
wintertherofyt. De zaden kiemen voor de winter en de
plant bloeit in mei van het volgend jaar. De bloei duurt
vrij kort. Tegen de zomer zijn de meeste plantjes al
verdroogd en verdwijnen ze. Het zijn dus eenjarige
planten.
Vooral op tredplaatsen in weilanden
In de Belgische flora van De Langhe et al. (1988)
vinden we voor België als vindplaatstype korenvelden
(vooral op zandgrond) en vochtige tredplaatsen in
weilanden. De auteurs voegen toe dat de soort
kalkmijdend is. De Nederlandse Oecologische flora
(Weeda et al., 1985) bevestigt deze gegevens. De soort
is in Nederland enkele keren op een natuurlijke
standplaats gevonden (op aanspoelsel aan de zeekust),
maar grotendeels gebonden aan landbouwgebieden.
Interessant is de vaststelling dat het vroeger vooral een
akkerplant was die tegenwoordig merendeels in
weilanden voorkomt en uiterst zelden nog op akkers.
Zwaenepoel (1997) analyseerde de Belgische gegevens
in detail om dit te onderzoeken. Vele oude gegevens
zijn inderdaad afkomstig uit akkers (vaak rogge) en het
verdwijnen hieruit wordt in verband gebracht met het
opgeven van de wintergraankultuur. Het feit dat de
soort nu vaker dan vroeger in weide-ingangen
gevonden wordt, is dan weer te verklaren door het
gericht zoeken van botanisten op deze locaties en
(vermoedelijk) niet door een werkelijke toename in
deze ecotoop. De akkers waar Muizenstaartje
tegenwoordig nog gevonden wordt, zijn vaak
uitgesproken nat (uitgezand, of omgezet weiland).
Een gemeenschappelijk kenmerk van de vindplaatsen
76 Natuurpunt Oost-Brabant Jaarboek 2001
in Nederland is dat ze in het voorjaar lang nat blijven
en daardoor vrij kaal zijn. Daarnaast stelt men ook vast
dat er een mengsel van uiteenlopende soorten
bodemmateriaal optreedt (fijnkorrelig, grofkorrelig en
organisch). Weide-ingangen zijn de plaatsen waar de
soort in Nederland het meest gevonden wordt, vaak
samen met Varkensgras (Polygonum aviculare),
Straatgras (Poa annua) en Herderstasje (Capsella
bursa-pastoris). Deze plaatsen worden namelijk veel
betreden en bereden, waardoor er geschikte
omstandigheden voor het plantje ontstaan. Het
aanvullen van deze plaatsen met steenpuin is evenwel
fataal (Weeda et al, 1985).
Volgens het onderzoek van Zwaenepoel (1998) komt
Muizenstaart in wegbermen van het ‘vogelmuurherderstasje-type’
en het ‘straatgras-grote weegbreetype’
voor, en dit bijna uitsluitend in zandig
Vlaanderen. Het is in bermen echter een onstandvastige
soort. Ze kan verschijnen als er kale bodem ontstaat,
maar verdwijnt bij maaibeheer (waardoor men een
‘stabielere’ vegetatie krijgt). Het behoud van
onverharde wegen is van groot belang voor
Muizenstaartje en de andere soorten uit deze 2
bermtypes. Naast Muizenstaart komen er nog heel wat
voormalige akkeronkruiden voor in deze
wegbermtypes. Overbemesting is in akkers de oorzaak
van hun verdwijning, doch voor een deel
onrechtstreeks: doordat het graan tegenwoordig erg
dicht op elkaar staat, ontstaat er een lichttekort voor de
akkeronkruiden. Muizenstaart wordt immers genoemd
als licht- en warmteminnende soort. Ook de sterkere
mechanische grondbewerking speelt Muizenstaartje
parten, net als andere soorten die zich niet vegetatief
voortplanten (dus enkel door zaden).
Een beperkt voorkomen
Muizenstaart is zeldzaam in het Vlaams district en zeer
zeldzaam in alle andere fytogeografische districten, dus
ook het Brabants district waarin de Glabbeekse
vindplaatsen vallen (De Langhe et al, 1988). De
Limburgse plantenatlas van Berten (1993) toont
duidelijk een concentratie van vindplaatsen in de natte
zandleemstreek zoals in de Demervallei ten oosten van