Beurtvaarders, trekschuiten en overzetveren - theobakker.net

Beurtvaarders, trekschuiten en overzetveren
Bruggen met oorgaten
Heb ik het ooit eerder over oorgaten gehad? Een oorgat is een bruggetje
in een brug, die dan niet zelden een vaste brug is. Door het oorgat
te openen kwam een kleine meter doorvaart vrij, waar om te beginnen
een passant met een sprongetje nog steeds over heen kon maar
waar ook een binnenvaartschip met een niet gestaagde mast door kon
passeren. Wanneer werd een mast dan wèl en wanneer niet gestaagd?
Dat had met constructie en zeegang te maken. Op de Noordzee was
een ongestaagde mast niet te handhaven; bij zeegang zou de mast
door het zwiepen uit zijn mastspoor breken. Ook de grotere beurt-
vaarders die op de
Zuiderzee voeren
hadden in de regel
gestaagde masten
om dezelfde
redenen (zie afb.
kopjacht pag. 6).
Maar de kleinere
typen als boeiers,
de kleinere kagen
en alle vissersschepen
hadden ongestaagde
masten
(op de afbeelding
rechts een zeilende
botter). Er bestond
nog een overgangsvorm,
een mast met verstaging die losgemaakt kon worden. De stag
was dan in een oog aan het boord gehaakt.
Het was natuurlijk wel goed mikken door zo’n oorgat maar het scheelde
een hoop werk als de mast niet gestreken hoefde te worden. Als die
al strijkbaar was, van de botter hierboven was de mast niet strijkbaar.
Wat stagen zijn? Dat zijn lijnen van het boord van het schip naar een
punt in de top van de mast, waardoor die mast niet onnodig doorboog
en de zeileigenschappen verknoeide of nog erger: de mast deed breken.
Vandaag zijn stagen altijd van staaldraad, tenzij het een replica
betreft zoals de Amsterdam of de Batavia. Het voordeel van stagen
is dat de mast lichter uitgevoerd kan worden. Dat wordt inzichtelijk
als je eens naar de mast van bijvoorbeeld een botter kijkt met zijn
mastvoet van zo’n 30 cm. Om die af en toe uit het schip te tillen heb je
een serieuze kraan nodig. Dat was dan ook de hoofdbezigheid van de
stadskraan bij de Kraansluis tot ver in de 19 e eeuw.
15