Paper "diversiteit in verbondenheid" - UNIZO.be

?? Gemeenschappen als netwerken?
De netwerktheorie kent echter verschillende toepassingen. Wellman, een Amerikaans
socioloog ziet de samenleving in termen van persoonlijke relaties tussen mensen (Hannerz,
1980). Netwerkanalyse is voor hem geen instrument binnen een breder geheel zoals bij
Mitchell en Hannerz (Rogers en Vertovec, 1995) maar een doel op zich. Volgens Blokland-
Potters (1998: 102-106) turft, telt en reduceert hij de relaties van mensen tot statistieken.
Alleen de aantoonbare, telbare en classificeerbare relaties tellen bij hem. Hij wil laten zien dat
gemeenschappen georganiseerd zijn als netwerken. Wellman definieert gemeenschap als die
relaties in een persoonlijk netwerk die sociale steun verschaffen. Zo heeft hij een erg
instrumentele opvatting van gemeenschap. Het persoonlijk netwerk dient alleen maar als
hulpmiddel om bepaalde individuele doeleinden, belangen na te streven. Door enkel te kijken
naar feitelijke relaties en hun instrumentaliteit kijkt hij niet naar hoe mensen de relaties
beleven en wat ze betekenen voor hen. Volgens Blokland-Potters (1998) gaat gemeenschap
over sociale plaatsbepaling ten aanzien van anderen. Het zijn pogingen om een coherente
positie te bepalen in het alledaagse leven waarbij we onszelf vergelijken met anderen met wie
we overeenkomsten en verschillen zien. Zo'n sociale vergelijking kan de basis zijn voor
affectieve betrokkenheid als er van 'wij en 'zij' gesproken wordt. Dat noemen we dan
'imagined communities'. Deze term, vaak geciteerd in wetenschappelijke kringen, komt van
Anderson (1991). Andersons werk gaat over naties en bestudeert het persoonlijke en culturele
gevoel van tot een bepaalde natie te behoren. Dit heeft volgens Anderson nooit de gepaste
aandacht gehad. Met 'imagined' wordt niet iets imaginair bedoeld.
"It is imagined because the members of even the smallest nation will never know most
of their fellow-members, meet them, or even hear of them, yet in the minds of each
lives the image of their communion."
(1991:6)
Dus gemeenschap kan voor mensen zelf niet alleen gebaseerd worden op feitelijke relaties
waarbij enkel een individueel belang centraal staat maar ook op 'verbeelde' relaties die een
affectieve betrokkenheid, een wij-gevoel creëren. De invulling van gemeenschap die niet
alleen het eigen belang centraal stelt maar ook de waarde van de verbondenheid met anderen
is momenteel erg in trek en kent een uitwerking in het gedachtengoed van sociaal kapitaal.
2.3 Het opbouwen van sociaal kapitaal
∗ Sociaal kapitalisten zetten gemeenschap weer op de agenda
In het boek 'Bowling Alone' van Putnam (2000) staat het concept van sociaal kapitaal in de
hedendaagse samenleving centraal. Sociaal kapitaal gaat er vanuit dat sociale netwerken in
een samenleving van waarde zijn. Sociale contacten tussen mensen zijn productief zowel voor
het individu als voor de bredere samenleving 4 . Maar niet alle soorten van relaties geven
aanleiding tot gemeenschap. Gemeenschap moet gezocht worden in een bepaald type netwerk.
Het gaat dan over netwerken van reciprociteit en vertrouwen. Volgens Putnam houden
netwerken wederzijdse verplichtingen in. Deze reciprociteit kan specifiek (2000: 20) zijn,
namelijk 'ik doe iets voor jou als jij iets voor mij doet'. Maar belangrijker is generaliseerbare
reciprociteit (2000: 20): 'Ik doe iets voor jou zonder iets specifieks terug te verwachten in het
vertrouwen dat iemand anders ooit wel iets voor mij zal doen als het nodig is'. Volgens
4 Ook economen zien sociale interacties en verhoudingen als belangrijk voor het economische leven en
verrichten er, o.a. geïnspireerd door Putnam, onderzoek naar (zie o.a. Alesina en La Ferrara, 1999 en in
Vlaanderen Vandevelde, A. (2000).
14