Paper "diversiteit in verbondenheid" - UNIZO.be

with strangers. (… ) I refer rather, to the verbal encounters between strangers (… ); to
such experiences as exchanging pleasantries with the person sitting next to one on the
bus, as joining one's cafeteria tablemate in conversation, as passing a few words with
the people with whom one is waiting in line, as picking up a date in a bar, as meeting
someone in a grocery store and inviting him home to dinner.
(1973: 168, mijn onderlijning)
Deze 'small talk', wat Lofland "verbal encounters" noemt, een kortstondige uitwisseling van
banale zaken die een plezierige sfeer scheppen, is een belangrijk element in de relaties met
vreemden. Via etnografisch onderzoek 6 (Soenen, 2001b) in de stad heb ik een tijdje
meegeleefd in een schoenenwinkel, een babywinkel en een grootwarenhuis in een stadswijk.
Dit zijn plekken die voor iedereen toegankelijk zijn en waar diverse mensen over de vloer
komen. Relaties met vreemden in dit soort omgevingen worden vaak gezien in termen van
instrumentaliteit (Hooghe en Pattyn, 2001) of van transacties (Blokland, 1998). Zoals zal
blijken uit de observaties in de drie winkels genereren de betrokken commerciële instanties
sociale neveneffecten en betekenen deze transacties voor de betrokken stadsbewoners iets
meer en zijn er allerlei competenties ontwikkeld in de omgang met vreemden. Ze kunnen het
'vreemd zijn' tot 'bekend zijn' transformeren zodat de instrumentele relatie ook een informele
sociale relatie wordt. Stadsbewoners echter willen soms dit vreemde en anonieme niet
veranderen. Ze beleven plezier aan het vreemd zijn op zich en vinden het erg aantrekkelijk.
(1) De dagelijks omgang in de schoenenwinkel
In de schoenenwinkel, die vooral rekruteert uit de onmiddellijke omgeving, zijn de klanten en
verkopers oorspronkelijk vreemden voor elkaar maar door het frequente contact in de winkel
onstaat er vertrouwdheid tussen hen. Ze praten over allerlei banale maar ook over ernstige
zaken.
De vrouwelijke klant vertelt dat ze een faire-pare (uitnodiging voor een huwelijk) heeft
gekregen van Ronny. Ze fluistert. Er is enige verwarring want het blijkt over een begrafenis te
gaan. Marianne, de verkoopster zegt dat een faire-pare enkel voor huwelijken is. Maar Lucy
(de klant) zegt dat het in het Frans voor beide gebruikt wordt. Marianne zegt tegen Lucy dat ze
haar moet komen vertellen hoe het geweest is (op de begrafenis). Dat ze er het fijne wil van
weten. (… ) Lucy heef twee paar nieuwe schoenen gekocht en rekent af. Ze lachen en praten
nog wat over de schoenen die Lucy reeds heeft. (… ) Ze praten over huisdieren en Lucy vertelt
hoe ze omgaat met de poes van haar buren, ze is een echte dierenvriend en dieren komen ook
spontaan naar haar toe. Marianne praat ook nog over de verkoopster die ziek is gevallen. (… )
Lucy: "aan de longen, t' is nie te onderschatten, allé niks is te onderschatten". Marianne
vertelt ook nog dat er een klant was die foto's bij had van een sjieke villa (… ) maar van het
één kwam het ander en de vrouw vertelde dat haar dochter gestorven was en dat ze dat grote
huis niet moest als ze haar dochter maar terug kreeg.
(Soenen, 2001b: 62)
Dergelijke transacties krijgen soms een sociale betekenis voor de betrokkenen. De winkelier,
bijvoorbeeld, kan optreden als een soort spontane welzijnswerker of maatschappelijk werker.
De transacties in deze winkel zijn bijna nooit louter instrumenteel en bevatten ook altijd een
element van small talk.
De mensen in deze winkel hebben vreemden getransformeerd tot bekenden. Een initieel
instrumentele relatie tussen vreemden kan door frequent contact "publieke familiariteit"
6 Onderzoeksproject: 'Verscheidenheid als instrument voor gemeenschapsopbouw' in opdracht van het Sif-fonds
van de Vlaamse gemeenschap en uitgevoerd door het Steunpunt ICO, Vakgroep Vergelijkende
Cultuurwetenschap, Universiteit Gent.
17