VAN HOREN

ARTIKELENMONDELINGE TAAL, UITGESPROKEN ONDERWIJS?Drs. R.R. Mulder en Dr. R. de GrootSamenvatting.2.. Waarin verschilt dit van het mondelingtaalonderwijs aan kleuters metspraak-taalproblemen op een IOBKafdelingvan een gecombineerdeLOM-MLK school en een basisschool?Om de vragen te kunnen beantwoordenwerden interviews afgenomenmet leerkrachten van de genoemdedrie schooltypen. In elk interviewstonden één of twee leerlingen centraal.De leerkracht koos de leerlingenuit, waarbij de leeftijd en het hebbenvan taalproblemen de enige criteriawaren.IQ9In dit artikel wordt verslag gedaan van een onderzoek naar hetmondeling taalonderwijs aan kleuters met spraak-taalproblemen.Er worden drie schooltypen vergeleken: een school voor kinderenmet hoor- en/of spraak-taalproblemen, een afdeling voor in hunontwikkeling bedreigde kleuters (IOBK) van een gecombineerdeschool voor kinderen met leer- en opvoedingsmoeilijkheden (LOM)en moeilijk lerende kinderen (MLK) en een basisschool voor regulieronderwijs. Er wordt een vijftal aspecten van mondeling taalonderwijsonderscheiden. Vervolgens worden de gevonden verschillentussen de schooltypen genoemd. Er blijken belangrijke verschillente zijn in doel van het mondeling taalonderwijs en referentiekadervan de leerkrachten op de verschillende scholen. Het begripcommunicatienood geeft de essentie van het verschil weer. Ten slottedoen we aanbevelingen voor verder onderzoek.InleidingIn Nederland komt men kinderenmet spraak-taalproblemen op diverseschooltypen tegen. Niet altijd is duidelijkwat het verschil tussen de kinderenop deze verschillende schooltypenis, of wat de verschillen tussenhet (taal)onderwijs op deze scholenzijn. Met name het specifieke van eenschool voor kinderen met spraak-taalproblemenis daarbij onbekend. Ditblijkt ook uit uitspraken in een notavan de Adviesraad voor hetBasisonderwijs, het SpeciaalOnderwijs en het Voortgezet SpeciaalOnderwijs (ARBO) uit 1991. Daarinstelt men dat de problematiek vanleerlingen van scholen voor kinderenmet hoor- en/of spraak-taalproblemenalleen een gradueel verschil kentmet de problematiek van leerlingenop LOM en MLK scholen.Binnen de vakgroep orthopedagogiekvan de Rijksuniversiteit Groningen isdaarom onderzoek gedaan naar hetspecifieke van een school voor kinderenmet hoor- en/of spraak-taalproblemen.Daarbij is gekeken naar eenklein deel van het onderwijs, nl. hetmondeling taalonderwijs aan kleuters.In het onderzoek werd een drievu/• jaargang 35 nummer 3 • oktober 1995tal schooltypen met elkaar vergeleken:een school voor kinderen methoor- en/of spraak-taalproblemen,een "afdeling voor in hun ontwikkelingbedreigde kleuters" van eengecombineerde school voor LOM enMLK onderwijs en een basisschool.De vraagstelling van het onderzoekluidde als volgt:1. Hoe ziet het mondeling taalonderwijsaan kleuters met spraak-taalproblemeneruit op een school voor kinderenmet hoor- en/of spraak-taalproblemen?taalvormtaalinhoudtaalgebruiktaaireceptie* waarneming van spraakklanken* begrijpen van morfologische verschijnselen* begrijpen van zinnen* woordenschat: passief* begrijpen van semantische relaties* begrijpen van verhalen» begrijpen van communicatievefuncties* begrijpen van conversatievaardighedenAspecten van het mondeling taalonderwijsaan kleutersMondeling taalonderwijs is een ruimbegrip waaraan verschillende aspectenzijn te onderscheiden. In de interviewswerden vragen gesteld overvijf aspecten.Allereerst werd gevraagd naar deleerstofgebieden en doelen van hetmondeling taalonderwijs. In de literatuurtreft men meerdere opsommingenaan van doelen en gebieden,waarbij de termen vaak verward worden(o.a. Hoogenkamp & Hulskamp,1988, Van Zeeland, 1992). Voor eenduidelijk overzicht van mogelijkeleerstofgebieden verwijzen wij naarhet schema dat Van den Dungen enVerboog (1991) geven van de aspectenvan taalgedrag, zoals bij fig. 1 vermeld.Verder pleit men soms vooronderscheid in doelen tussen hetbasisonderwijs en het speciaal ondertaalproduktieproduktie van spraakklankenproduktie van morfologische verschijnselenproduktie van zinnen taalinhoudwoordenschat: actiefproduktie van semantische relatiesproduktie van verhalentaal gebruiken voor communicatieve functiesconversatievaardigheden gebruikentaal gebruiken voor intrapersoonlijke functiesFiguur 1: Aspecten van taalgedrag; ontleend aan Van den Dungen en Verboog (1991)