Buiten de Orde 2014 #2

uiten de orde 2014 nummer 2
Boek bespreking
meer mee op. Aan het werk is een zichzelf verwezenlijkende
strategie – niet vooraf bedacht maar ontstaan
uit de omstandigheden, een ‘strategie zonder
strateeg’ in een term van Foucault. [p. 149]
The New Way gaat in op vier aspecten van deze strategie
zonder strateeg.
1 Wederzijdse ondersteuning: de ene wijziging in
beleid maakt de andere makkelijker of zelfs noodzakelijk.
2 Ideologische strijd: systematische kritiek door
politici en ‘denkers’ op met name de verzorgingsstaat.
3 Disciplinaire technieken: systemen van sociale en
economische dwang, waarbij concurrentie mensen
ertoe brengt zichzelf te disciplineren ter bescherming
en verbetering van hun marktwaarde.
4 Algemene rationaliteit: de disciplinaire systemen
en hun codificatie in wetten en voorschriften leiden
tot een nieuwe common sense, een normatief
raamwerk waardoor menselijk gedrag gezien wordt.
The New Way geeft
een grondig, zij het niet
verrassend, overzicht van
de randvoorwaarden die de
neoliberale wending mogelijk
maakten
The New Way geeft een grondig, zij het niet verrassend, overzicht
van de randvoorwaarden die de neoliberale wending mogelijk
maakten: de crisis van het fordistische systeem en stagflatie
[situatie waarbij tegelijkertijd sprake is van economische stagnatie
en van inflatie – red.], groei van het financiële systeem,
informatie- en communicatietechnologie, de slapheid van links.
Neoliberale regimes ‘drongen zich op gedurende de verzwakking
van linkse doctrines en de ineenstorting van eender welk alternatief
voor kapitalisme. Boven alles lieten ze zich gelden in een
context van crisis van eerdere manieren om de kapitalistische
economie te reguleren, in een periode dat de wereldeconomie
aangetast werd door de oliecrises.’ [p. 161]
ning in neoliberaal denken en handelen vindt plaats in alledaagse
situaties en is in belangrijke mate zelftraining.
De kapitalistische moDelmens
The New Way behandelt diverse vormen van disciplinering. Het
bezit van een hypotheek (‘een eigen huis’) dwingt tot verantwoordelijk
gedrag. Pensioenfondsen met aandelen geven werknemers
een belang in een florerende aandelenmarkt. De neoliberale
mens moet deze waarden verinnerlijken, hij moet zich identificeren
met zijn keuzes: zijn werk, zijn kinderopvang, zijn esthetische
ingreep ter vergroting van zijn menselijk kapitaal.
Het model voor de neoliberale samenleving is de onderneming.
Het modelsubject is de ondernemer, die niet alleen vereerd moet
worden, maar vooral nagebootst. Energie, initiatief, ambitie,
calculatie en persoonlijke verantwoordelijkheid, dat maakt een
ondernemende geest. Het is verleidelijk cynisch te doen over de
self help-waarden die het moderne ‘ondernemersdom’ karakteriseren.
Dardot en Laval dringen er echter op aan het serieus te
nemen: ‘Het zou een vergissing zijn om deze dimensie van de
ethiek van de ondernemer te reduceren tot slechts bedrog en
fraude. Het is de ethiek van onze tijd.’ [p. 265]
WerelDbeschouWing
Hoe beïnvloedt neoliberalisme ons gedrag? De grootste kracht
van het boek is dat het systematisch en grondig de neoliberale
wereldbeschouwing in kaart brengt, karikaturen vermijdend, tot
een coherente visie op de mens zichtbaar wordt. Het neoliberalisme
uit The New Way is minder belachelijk dan ik hoopte, en des
te meer verontrustend. Kapitalisme pakt vooral goed uit voor 1
procent van de bevolking, maar de visie van Hayek is aantrekkelijk
voor een grote groep ‘objectieve’ verliezers. Ongeveer zoals
een loterij meer mensen aanspreekt dan er winnen.
Dardot en Laval onderkennen de rol van propaganda, denktanks,
opiniemakers en de vermaledijde Mont Pelerin Society, maar trai-
strebers
De ondernemer uit neoliberale dromen ziet er niet uit als de
kalende CEO met zijn weinig opwindende beroepspraktijken;
deze ondernemer is een ware atleet! Sport droeg meer bij aan
het normaliseren van competitie dan de verhalen van economen
over gezonde concurrentie, menen de schrijvers. ‘We are the
champions’ is het volkslied van het neoliberale subject. ‘No time
for losers’, de verliezers zingen het mee.
‘De sociale norm van het subject is veranderd. Het is niet langer
evenwicht, het gemiddelde, maar wel maximaal presteren dat de
focus is geworden van de ‘herstructurering’ van het Zelf, verplicht
voor iedereen.’ [p. 283] Het is niet de werkende mens, maar de
20