Buiten de Orde 2014 #2

uiten de orde
Of de houding van de WSPU tijdens de oorlog
een rol heeft gespeeld bij het gedeeltelijke
vrouwenkiesrecht dat in 1918 tot stand
kwam, is de vraag. Maar de beslissing op
zich was niet grillig maar juist extreem consequent.
De WSPU was niet partijpolitiek
geëngageerd en had geen bredere visie op
de oorzaken die ten grondslag lagen aan de
onderdrukking van vrouwen. De organisatie
was puur praktisch gericht op één doel:
meer rechten voor vrouwen.
Emmeline heeft zich een periode van haar
leven, in de negentiende eeuw, het lot aangetrokken
van de arbeiders in de sloppenwijken.
Wellicht door de houding van arbeidersbewegingen
in de negentiende eeuw
heeft zij haar medeleven met de arbeidersklasse
later versmald tot vrouwen behorend
tot de arbeidersklasse. Dat was kortzichtig,
maar gezien de voorgeschiedenis
van de vrouwenbeweging in het algemeen
en de positie van Emmeline Pankhurst in
het bijzonder, niet onbegrijpelijk.
sylVia pankHurst
De weg die Sylvia Pankhurst koos tijdens
de oorlog was een totaal andere dan die
van haar moeder, haar zus en de WSPU
(al bleef ze daar wel lid van tot zij er door
haar moeder en zuster uit werd gezet).
Zij ontdekte, wellicht tijdens haar reis
naar Amerika, wellicht al eerder, dat vrouwendiscriminatie
niet op zichzelf stond
maar onderdeel uitmaakte van de totale
maatschappijinrichting. Zij koos ervoor om
tegen de oorlog te ageren maar daarnaast
ook te strijden voor een totaal andere –
sociaal anarchistische – maatschappij.
Sylvia reisde in de zomer van 1914 naar
Ierland. De gebeurtenissen op het vasteland
krijgen dan in Engeland eigenlijk
nauwelijks aandacht. Ierland streed voor
onafhankelijkheid en dat hield de Engelsen
veel meer bezig. Bij Sylvia’s terugkomst in
Londen is de oorlog een feit. Sylvia schaart
zich achter James Keir Hardie die zich
tegen de oorlog heeft uitgesproken. Het
is een minderheidsstandpunt, ook binnen
Labour, en Hardie wordt landverraad verweten.
Hij trekt zich terug uit de politiek
en zal zich intensief gaan bezighouden met
hulp aan ballingen van het vasteland.
Sylvia begint in East End een reeks succesvolle
projecten om de gevolgen van
de oorlog voor de plaatselijke bevolking
te verzachten. Wat haar moeder en zuster
niet zien, ziet Sylvia – midden in de arbeiderswijk
East End – wel; door het vertrek
van de mannen valt een belangrijk deel
van het gezinsinkomen weg. De vergoeding
van de staat voor de soldaten is veel
lager dan het inkomen van de mannen
voordat ze vertrokken. Aan het begin van
de oorlog is er nog geen sprake van grote
werkgelegenheid voor vrouwen; de mannen
trekken weg, maar de economie zakt
in door de oorlog, onder andere omdat de
export instort. Pas als de oorlog vordert
en de wapenindustrie op volle toeren moet
draaien om de mannen aan het front te
kunnen bevoorraden, is er sprake van een
korte opleving van de werkgelegenheid.
Sylvia vraagt, om de werkloosheid te lijf te
gaan, een bevriende ontwerper om poppen
te ontwerpen en start een poppenfabriekje.
Omdat poppen tot de oorlog allemaal uit
Duitsland kwamen en de import daarvan
is stopgezet, is het project succesvol. In
de coöperatief georganiseerde fabriek worden
poppen en ander speelgoed gemaakt
door 59 vrouwen tegen winstdeling, wat
een uitstekend loon is. Door de oorlog
nog verder in armoede gedompeld, lijden
steeds meer vrouwen en kinderen honger.
Sylvia richt een aantal ‘cost-price restaurants’
op, waar gezonde maaltijden worden
geserveerd tegen kostprijs. De maaltijden
worden bereid door bewoners zelf.
Sylvia lijkt gedurende de hele oorlog – maar
ook daarna – zichzelf als initiatiefnemer en
organisator te zien, waarbij zij steeds een
nieuw project opstart als het andere begint
te lopen. East End krijgt zo onder andere
een kinderopvang, een gezondheidskliniek
en een school. Ze blijft demonstraties organiseren
tegen de oorlog en probeert wanneer
bij rellen in East End de huizen van
Duitsers en joden worden bestormd vergeefs
de gemoederen te bedaren. Zij concludeert:
‘Arm patriottisme, welke domme
wreedheden zijn er in jou naam begaan!’
Sylvia zal ook na de oorlog onder invloed
van socialistisch anarchistische ideeën blij-
ven werken in East End en is in Engeland,
samen met haar partner – de uitgeweken
Italiaanse anarchist Silvio Corio – één van
de eersten die waarschuwt voor het gevaar
van het opkomend fascisme.
conclusie
Als de oorlog eindigt in 1918 boekt de
Engelse vrouwenbeweging een schrale overwinning.
In 1918 wordt het algemeen stemrecht
ingevoerd. Voor mannen vanaf hun
eenentwintigste, voor vrouwen pas vanaf
hun dertigste. Direct na de oorlog, in 1918,
leidt de economische recessie in Engeland
ertoe dat veel vrouwen hun baan kwijt raken
ten gunste van de teruggekeerde soldaten.
Ook op dit terrein kan niet worden verdedigd
dat de opzet van de WSPU is geslaagd.
Emmeline Pankhurst keert terug naar de
Conservatieve Partij, waarvoor zij in 1925
voor East End kandidaat staat.
De strijd van de suffragettes heeft velen
geïnspireerd, de keuze van de WSPU tijdens
de Grote Oorlog heeft velen achteraf
verbaasd. Ik heb geprobeerd door middel
van een lange inleiding te verklaren waarom
de WSPU tijdens de oorlog de kant van
de regering koos. De belangrijkste reden
daarvan was de eenheid van de WSPU
met het gedachtegoed van Emmeline
Pankhurst. Zij bepaalde vrijwel alleen de
richting van de WSPU. Een geschiedenis
die voor Emmeline rond 1868 begon toen
zij als jong meisje via haar moeder betrokken
raakte bij de Suffrage Society.
En als er dan al een persoonlijke reden
voor Emmeline was om vóór de oorlog
te zijn dan zou het kunnen dat zij anders
zou hebben besloten als haar beide zoons
waren blijven leven. Meer dan 45 jaar
was zij uitgescholden, voor gek verklaard,
bespuugd, geslagen en vernederd door
mannen. Twee van haar kinderen – haar
beide zoons – overleden jong, waarvan
zij zelf de financiële omstandigheden van
het gezin (ten gevolge van de strijd die
gevoerd moest worden) als oorzaak zag.
Haar oudste zoon overleed op vierjarige
leeftijd aan difterie, haar jongste op twintigjarige
leeftijd aan polio. En dat bepaalde
wellicht mede haar engagement toen de
Eerste Wereldoorlog uitbrak. Het was niet
dat ze de mannen lachend de loopgraven
gunde. Emmeline had zich in de loop der
jaren afgesloten voor andere zaken dan de
vrouwenzaak. Zij wist niet wat er aan het
front gebeurde en zal – gelijk haar opstelling
vóór de oorlog met betrekking tot de
arbeidersstrijd – er alles aan gedaan hebben
om te voorkomen dat zij wél zou weten
wat de situatie van mannen aan het front
was. En zo kon zij de strijd voor vrouwen
voortzetten zonder zich te bekommeren
om mannen.
69