Buiten de Orde 2014 #2

uiten de orde 2014 nummer 2
niemandsland zat in hetzelfde schuitje. Dat wist de soldaat in de
loopgraaf wél. De wederzijdse aanvallen gaven de soldaten het
inzicht dat de loopgraven aan de overkant net zo beroerd waren
als die aan hun eigen kant.
Het was koud in november 1914 in Vlaanderen en Noord-Frankrijk.
Het niemandsland tussen de loopgraven raakte bezaaid met lijken
die niet weggehaald konden worden omdat de strijd voortduurde.
Wie vanuit de loopgraaf in de richting van de vijandelijke
stellingen keek, kon geconfronteerd worden met de aanblik van
eerst een zwaargewonde en vervolgens een dode kameraad
op een paar meter afstand. Begin december zette in delen van
Vlaanderen een lichte dooi in. Koude, natte dagen volgden, waarbij
de loopgraven veranderden in ijskoude, smerige en modderige
gangen. De lijken in het niemandsland ontdooiden en boven het
hele terrein hing een ondraaglijke stank van ontbindend vlees.
De weersomstandigheden waren zodanig slecht dat de vijandelijkheden
op een laag pitje moesten worden gezet. Alfred
Anderson maakte de kerst van 1914 aan het front mee en herinnerde
zich jaren later hoe – na maanden in de loopgraven met het
geluid van fluitende kogels, ratelende machinegeweren en verre
Duitse stemmen constant op de achtergrond – het plotseling stil
was, griezelig stil.
Kerst naderde. Vanuit het achterland werden met het oog op de
kerst, pakketjes gebracht. De legerleiding zorgde voor pakketten
met extra rantsoenen en breiwerkjes van vaderlandslievende
dames (de liefdesgeschenken). Familie stuurde persoonlijke pakketten
met snoepgoed, cadeautjes en mooie wensen. De Duitsers
ontvingen van officiële zijde vanuit het achterland duizenden
kerstboompjes (met kaarsjes) die zo snel mogelijk naar de frontlinies
werden gebracht. En zo naderde de kerst. In die stilte aan het
front konden ze op de vele plaatsen waar de loopgraven dicht bij
elkaar lagen, de andere partij horen praten, zingen en lachen. Op
dat moment hebben soldaten besloten dat de situatie zo ondragelijk
was dat er iets moest gebeuren om hun menselijkheid terug
te winnen. Ze hebben met dat allesoverheersende doel, op eigen
initiatief besloten de directe onderhandeling aan te gaan met de
andere partij omdat zij meer vertrouwen hadden in hun tegenstanders
aan de overkant dan in hun eigen legerleiding ver weg.
gezamenlijk BegraVen
Naast zingen en risicovolle eenmansacties is er heel veel onderhandeld;
er zijn op veel plaatsen onderhandelingen vooraf gegaan
aan het besluit om elkaar in niemandsland te treffen, waarbij
beide partijen elkaar beloofden tegelijkertijd uit de loopgraaf te
komen – en dat ook daadwerkelijk deden. Nadat de partijen bij
elkaar waren gekomen en de eerste gesprekken waren gevoerd,
ging men onmiddellijk over tot het meest urgente probleem dat
beide partijen voelden; het begraven van de lijken in niemandsland.
Eerst begonnen ze hun eigen kameraden te begraven om
vervolgens de lijken van de andere partij naar de overkant te
dragen en – op veel plaatsen – vervolgens over en weer te helpen
elkaars kameraden te begraven. Daarbij ontdekte men, nu men
eindelijk rechtop kon lopen in het niemandsland, op onverwachte
plekken vergeten lichamen. Korporaal Jones schreef bijvoorbeeld
hoe hij, op weg naar de Duitsers om een praatje te maken, een
verlaten loopgraaf passeerde waar water in stond en die vol bleek
te liggen met half vergane Duitse soldaten. Nadat alle lichamen
waren begraven werden zij herdacht met een gezamenlijke korte
herdenkingsdienst. Kort, want de weerzin was wel groot om tegen
die lijken aan te kijken, maar men was in de loop der maanden
gewend geraakt aan de dood en wilde er niet te lang bij stilstaan.
Na het begraven van de lijken werd er alom geruild. Om te beginnen
werd het voedsel dat in pakketten door de officiële instanties
was geregeld voor hun soldaten aan het front, geïnspecteerd en
geruild tegen de lekkernijen van andere pakketten door officiële
instanties voor hun soldaten geregeld. Er werden familiefoto’s
getoond en adressen uitgewisseld, verhalen over thuis verteld.
Duitsers die voor de oorlog in Engeland hadden gewoond schreven
brieven aan bekenden in Engeland en vroegen de Engelsen
deze brieven voor hen te posten. Kortom, er ontstond een
gemoedelijke kennismaking. Er werd af en toe gevoetbald in het
niemandsland, er werd gezamenlijk gegeten en gedronken, gezongen
en muziek gemaakt. Op veel plaatsen werden tips uitgewisseld
over wederzijdse zwakke punten in de verdediging van de loopgraven.
Dankzij de staking konden de soldaten vrijuit werken aan de
versteviging van die stellingen; vrijwel alle dagboekaantekeningen
maken melding van dergelijke werkzaamheden tijdens de staking.
De autoriteiten wisten zich
in eerste instantie geen raad
met de staking aan het front
de staking in Het nieuWs
De staking was zo massaal dat de media het niet volledig konden
verzwijgen. De autoriteiten wisten zich in eerste instantie geen
raad met de staking aan het front. De Britse media berichtten
erover op de voorpagina’s, met kerst. In Duitse kranten verschenen
summiere berichten waarbij steeds werd benadrukt dat de
Duitse soldaten daar nauwelijks aan meededen tenzij het een korte
wapenstilstand betrof om de gevallen kameraden te begraven uit
piëteit. Britse media beschreven het kerstbestand als een gentlemen’s
agreement waarbij de Britten het voortouw namen als hoeders
van de beschaving en de oorlog zelf was als een sportwedstrijd:
sportief, beschaafd en zonder haat, ‘opdat de beste moge winnen’.
repressie
De gedachte bij de legerleiding dat de soldaten wel eens door
zouden kunnen gaan met hun staking en het gewoon zouden
verdommen om de strijd voort te zetten vereiste de nodige
noodmaatregelen. Op diverse plaatsen werden na de kerst, in
de loop van januari 1915, officieren vervangen, ‘aanvoerders van
de verbroedering’ overgeplaatst en vooral heel veel soldaten uit
elkaar gehaald. En toen was het op de meeste plaatsen over. Op
bepaalde locaties hebben de soldaten het ‘niet-aanvalsverdrag’
weten te rekken van meerdere maanden tot een jaar. Het jaar
daarop met kerst, was de legerleiding voorbereid en werd aan
beide zijden met harde hand opgetreden tegen iedereen die
probeerde een bestand als in 1914 te forceren. Daarnaast werd
opdracht gegeven de hele dag artilleriebeschietingen te laten
plaatsvinden opdat het niemandsland niet toegankelijk was en
soldaten van de beide kanten elkaar niet konden toeroepen. Toch
hebben er ook in 1915 en in 1916 op kleine schaal verbroederingen
plaatsgevonden rond kerst.
72