Odeon 73 - start - De Nederlandse Opera

More documents

Recommendations

Info

Interview Carmen Klaus Bertisch Spaans-Franse emoties De uit Canada afkomstige Robert Carsen is een van de meest gevraagde regisseurs in de internationale operawereld. Na Dialogues des Carmélites (1997 en 2002) en Fidelio (2003) komt hij voor een nieuwe productie van Bizets Carmen terug bij De Nederlandse Opera: een werk waarvoor hij een zwak heeft, ook al beschouwt hij het zelf op het eerste gezicht niet als een stuk waarvoor hij voorbestemd lijkt te zijn. Voor de als acteur opgeleide Carsen, die zijn eerste sporen als operaregisseur in Londen en Genève verdiende, en intussen werkzaam was aan alle grote huizen zoals de Metro politan Opera New York, de Wiener Staats oper en de Milanese Scala, en bij festivals als die in Salzburg, Aix-en-Provence en Glyndebourne, gaat er een zekere fascinatie uit van Carmen, die hij omschrijft als directheid en die in de kunstvorm opera zo moeilijk is te vangen en aan het publiek door te geven. Daarom heeft hij tot nu toe alle aanbiedingen om de opera van Bizet te ensceneren afgeslagen. Amsterdam en zijn Muziek theater houdt hij niettemin voor de ideale plaats om deze wonderlijke mengeling van Spaans coloriet en Franse muziek, van chansonachtige liederen, in strenge vorm opgebouwde aria’s en dansante orkestpassages in scène te zetten. Dat heeft voor Carsen te maken met de arena-achtige vorm van de zaal, die een grote nabijheid mogelijk maakt tot wat er op het toneel gebeurt. In ons gesprek duikt telkens weer het woord ‘directheid’ op: Carmens emoties zijn rechtstreeks en niet getransformeerd. Zij handelt impulsief en helder, en voor de regisseur laat dit zich juist op het Amsterdamse toneel, waar publiek en bühne dicht bij elkaar zijn, bijzonder goed realiseren. De energie die een stuk als Carmen moet opwekken, laat zich hier volgens Carsen uitstekend over het voetlicht brengen. Topsport De eisen die het stuk stelt, komen daarbij goed overeen met Carsens strenge afwijzing van de ‘vierde wand’ in het theater, dat wil zeggen het idee van een autonome handeling die slechts op zichzelf gebaseerd is. Hij speelt graag met het directe effect van zijn werk op de toeschouwers. In Carmen is dit immanent, want in de vierde akte is er op het toneel toch al publiek aanwezig bij het op handen zijnde stierengevecht van Escamillo. En zoals het publiek naar een stierengevecht gaat om de stier te zien sterven, komen mensen naar een voorstelling van de opera om getuige te zijn van de dood van de titelfiguur. ‘Carmen is geen stuk als Parsifal, Orfeo of Der Rosenkavalier, waarin zich uit vele facetten een lijn ontwikkelt, uit verschillende karakters een tijds- of maatschappijbeeld ontstaat,’ vindt de regisseur. Carmen is voor hem puur geweld en oerkracht, waarbij de verschillende elementen haast explosief op elkaar botsen. De hoofdfiguur is fatalistisch. Ze kent geen angst voor de dood. Als ze moet sterven, dan sterft ze, net zoals een stierenvechter ook deze sport niet kan beoefenen zonder vooraf in het reine te zijn gekomen met de gedachte aan zijn eigen, wellicht nabije dood. Het is hoe dan ook niet vergezocht om hier aan sport te denken, aldus Carsen: in Bizets opera bevinden 28 de hoofdpersonen zich in extreme toestanden, ze moeten situaties te boven komen waarin zoals in de topsport de adrenaline rijkelijk vloeit. Dit hormoon wordt geproduceerd in momenten van de grootste opwinding en het grootste gevaar, zoals kort voor een seksueel hoogtepunt of in het aangezicht van de dood. Juist vanwege dit bewustzijn van extreme situaties denkt Carsen dat er ook een hoge dosis aan theatrale energie vrijkomt. Daarbij wil hij proberen alle gekunsteldheid te vermijden. Carmen en de mannen Het lijkt in dit verband merkwaardig dat de kostumering van de stierenvechter traditioneel zo uitgesproken kunstmatig, bont en overdreven theatraal is. Carsen vindt de kleding van de torero heel vreemd: ‘Hoe kun je zoiets dragen wanneer je de dood voor ogen hebt?’ Aan de andere kant is het ook de eerbied voor en de vreugde aan het leven die in een dergelijke kostumering wordt uitgedrukt. ‘Zo is het nu eenmaal,’ vindt Carsen, even fatalistisch als zijn Carmen. Don José is in tegenstelling tot de titelfiguur of de stierenvechter Escamillo een persoon die zich veel meer laat leiden door afwegingen die zijn leven en zijn gevoel bepalen. Hij kan zich niet neerleggen bij gegeven situaties wanneer die niet zo lopen als hij het wil. Een onrustige, gekwelde mens, door een enorme hartstocht gedreven en daarin wellicht verbonden met Carmen. ‘Hij kan zich niet voegen in de omstandigheden waarmee hij zich geconfronteerd ziet,’ legt de regisseur uit. Carmen doet wat zij wil. Ze weet dat ze aan haar noodlot niet kan ontkomen. Don José probeert het lot te beïnvloeden en moet aan deze pogingen ten onder gaan. Getweeën lijken Don José en Escamillo in hun betrekking tot Carmen slechts twee varianten van dezelfde species te zijn: de man op zich. Het literaire gegeven Hier komen ook een paar kleine maar be - langrijke verschillen naar voren ten opzichte van het literaire gegeven, de novelle van Prosper Mérimée. Mérimées Don José laat zich in de novelle van een veel wredere kant zien. Hij heeft al mensen vermoord voordat hij Carmen ontmoet. In de opera wordt de tot dat moment nog tamelijk braaf overkomende soldaat pas door zijn ontmoeting met Carmen tot een misdadiger. Carmen zelf wordt in de opera echter vooral door de muziek tot een veel meer complexe en van kleur wisselende figuur dan haar model bij Mérimée. Hier hoopt Carsen vooral haar directheid uit de literaire bron te kunnen vangen en hieraan vorm te kunnen geven. Een vrouw vol hartstocht die het hele spectrum van aantrek- king en afstoting zelf doorleeft en ook doorgeeft aan de persoon tegenover haar. Even extreem als leven en dood. Uiteindelijk blijft het stuk net zo elementair als het in zijn hele verloop steeds bleek te zijn. De toeschouwer heeft Carmen gezien in ogenblikken van de hoogste verrukking en in de grootste vertwijfeling. Nu sterft zij. Maar haar dood wordt niet beoordeeld of tot voorbeeld verheven. De toeschouwer kan het theater verlaten zonder moralistische wijsvinger. Hij was getuige van een gebeurtenis die hem hopelijk heeft opgewonden en niet onverschillig heeft gelaten. Precies zo als bij een voetbalpartij of – in dit geval – bij het stierenvechten. Populariteit Tegenover de enorme populariteit van het gegeven staat Carsen met dezelfde gelatenheid als die hij ervaart in de houding van zijn hoofdfiguur. Ook deze populariteit ziet hij als een element dat zijn oorzaak in het stuk zelf vindt. Het feit dat de muziek van Carmen in reclamespots, bij kunstschaatsen, in films, balletten en musicals bijna dood(!)geknuffeld is, stoort hem niet. Men gaat naar een stierengevecht zoals naar een groot sportevenement dat gigantische publieksmassa’s aantrekt. Wat hem betreft moet je deze populariteit ook als een aanwijzing gebruiken voor de presentatie van het stuk. Met de mythe Carmen om te gaan ervaart hij niet als moeilijk. Wel ziet hij het anekdotische, pittoreske, dat vaak aan deze opera kleeft – vooral doordat men in de opvoeringsgeschiedenis telkens weer geprobeerd heeft een kitscherige ansichtkaart van Sevilla na te bouwen – als een hindernis die de toegang tot de werkelijke kracht van het stuk blokkeert. Zo vindt hij de opera Carmen eerder Spaans aan de binnenkant dan aan de buitenkant, aan de oppervlakte. Carsen is vaak in Spanje te gast geweest en meent een speurzin te hebben ontwikkeld voor bijzondere Spaanse eigenschappen, die hij voor het tekenen van zijn figuren wil benutten en in het theatrale wil omzetten. Ook al was de componist Geor ges Bizet een Fransman, hij is er toch in geslaagd de Spaanse ziel zeer raak in zijn muziek te vangen. Evenals bij Dialogues des Carmélites, Carsens overweldigende succesproductie bij DNO, mogen wij dus diepe en extreme emoties verwachten, zonder dat de blik op de figuren wordt volgeplakt, een streng beeld vol met menselijke hartstochten. Misschien is Carmen juist daarom toch als geschapen voor Robert Carsen! Vertaald door Frits Vliegenthart
Interview Carmen Michel Khalifa Het cliché ontstegen De Bulgaarse mezzosopraan Nadia Krasteva maakt haar debuut bij De Nederlandse Opera in de rol van de ontembare zigeunerin Carmen. Een gesprek over deze femme fatale, die door haar complexe persoonlijkheid zowel de vertolkster als het operapubliek blijft fascineren. Als kind had Nadia Krasteva vele talenten: ze blonk uit in ritmische gymnastiek, tekende meer dan verdienstelijk en zong graag. Toen ze op negenjarige leeftijd haar eerste operavoorstelling zag, raakte ze in de ban van de hoofdpersoon. Kleine Nadia besloot dat ze ooit zelf op de bühne zou staan in deze veeleisende rol. Rond dezelfde tijd verruilde ze de gymnastiekvereniging voor het kinderkoor van de Bulgaarse Radio en Televisie, waar ze de grondslagen van het zingen leerde. De hoofdpersoon in kwestie was Carmen, een rol die Nadia Krasteva inmiddels van Berlijn tot haar geboortestad Sofia heeft vertolkt en waarmee ze nu bij De Nederlandse Opera debuteert. Wat ze als kind intuïtief voelde, is haar met de jaren steeds duidelijker geworden: de vrijgevochten zigeunerin van Bizet ontstijgt het cliché van de eendimensionale femme fatale. ‘Carmen heeft een rijkgeschakeerd karakter,’ zegt Nadia Krasteva. ‘Ze is een gecompliceerde vrouw, engel en duivel in één. Ener zijds is ze beeldschoon, hartstochte - lijk en warm, anderzijds heeft ze duistere kanten en gedraagt ze zich aan het eind wreed tegenover José. Daarnaast heeft ze nog een mystieke dimensie, als een geheimzinnige jonge heks die stellig in haar eigen magische krachten gelooft.’ De Bulgaarse mezzosopraan weet nog hoe ze op haar negende diep ontroerd naar huis ging na die gedenkwaardige voorstelling. Zowel de kleurrijke hoofdpersoon als de beeldende muziek van Bizet had een ge - voelige snaar bij haar geraakt. Elke keer dat ze zich als volwassene over de rol buigt, gaat dezelfde snaar weer trillen. Met een personage als Carmen blijf je je vragen stellen. ‘Bij elke nieuwe productie ontwikkel ik deze rol verder,’ aldus Krasteva. ‘Elke regisseur reikt me ideeën aan waarover ik kan nadenken. Ik vraag me nog steeds af hoe deze vrouw eigenlijk moet worden neergezet. Daar zit vast ook een autobiografisch element in. Ik blijf me in deze rol verdiepen, mede omdat ik in Carmen veel dingen vind over mezelf, mijn leven, mijn wezen, mijn reacties.’ ‘Dit is ook het mooie van het operavak, als je je verbonden voelt met het personage dat je speelt. Dan gaan verborgen kanten van jezelf open. En de muziek maakt dat allemaal heel speciaal, omdat muziek de ziel van de mensen bereikt. Bij de ene rol moet ik mijn gelukkige kant uitdrukken en voel ik me een jonge vrouw, bij de andere rol komen juist het verdriet en de moeilijke dingen van het leven naar boven.’ Alleen een handdoek om Ten tijde van dit telefonische interview, medio maart, werkt Nadia Krasteva mee aan de nieuwe productie van Tsjaikovski’s Jevgeni Onjegin in Wenen. Ze speelt Olga, het vrolijke meisje dat met haar onschuldige 29 geflirt dramatische gebeurtenissen in gang zet. ‘Tussen Olga en Carmen zijn er overeenkomsten,’ zegt ze. ‘Beiden voelen zich aanvankelijk goed en vrij, beiden vinden het fijn om aandacht te krijgen. Maar Olga wil alleen pret hebben, ze is kinderlijker dan Carmen.’ Krasteva is al ruim zes jaar lid van het ensemble van de Wiener Staatsoper, waar ze zich vooral richt op de grote mezzorollen van Verdi zoals Fenena in Nabucco, Ulrica in Un ballo in maschera of Eboli in Don Carlo[s]. Haar contract geeft haar alle ruimte voor gastoptredens bij buitenlandse operahuizen, die haar voornamelijk voor haar lijfrol engageren. Inderdaad, Carmen. Meestal komt ze dan in vrij behoudende producties terecht, een enkele keer heeft ze te maken met een regisseur die het allemaal net anders wil hebben. In januari nam ze nog deel aan een moderne Bolsjoi-pro duc - tie van Carmen in Moskou, waarbij regisseur David Pountney haar de beroemde haba nera ‘L’amour est un oiseau rebelle’ liet zingen met alleen een handdoek om, alsof ze net uit de douche stapte. De séguidille ‘Près des remparts de Séville’, waarin ze onder arrest staat, moest ze uitvoeren met de handen vastgeketend aan de muur, in een houding die Nadia Krasteva aan de gekruisigde Christus deed denken. Daar is ze vrij laconiek over: ‘Het was niet zo moeilijk voor mij, al besef ik dat niet alle operabezoekers blij zullen zijn met zulke vondsten. Ik heb ooit in Wenen twee producties van Don Carlo[s] tegelijk gedaan. De ene in het Italiaans, klassiek en statisch, de andere in het Frans, in een moderne regie van Peter Konwitschny, met pantomime en andere grappige dingen. De helft van de mensen die ik sprak vond dat de klassieke variant meer recht deed aan de muziek, de andere helft meende juist dat de moderne regie het geheel bewegelijker en onderhoudender maakte. Die twee kampen zul je altijd houden.’ Zelf maakt ze zich nooit op voorhand druk om de opvattingen van de regisseur: ‘Ik probeer altijd deel uit te maken van het geheel. Als zanger ben ik niet in de positie om mijn eigen opvattingen over de rol te ventileren. Het gaat erom dat de verschillende aspecten van de productie goed bij elkaar komen. Ik ben er alleen om de ideeën van de regisseur en het bijbehorende gevoel door te geven aan het publiek.’
Page 1 and 2: O D E O N Magazine van De Nederland
Page 3 and 4: Marc Albrecht nieuwe chef-dirigent
Page 5 and 6: Achter de schermen 5 Marc N. Chahin
Page 7 and 8: 7 ma 18 mei 2009 première 20.00 uu
Page 9 and 10: Ook bedingt de uitgever een nieuw c
Page 11 and 12: Specialisme? Hij studeerde piano aa
Page 13 and 14: John Bröcheler en de fantastische
Page 15 and 16: 15 vr 5 juni 2009 première 20.00 u
Page 17 and 18: gesproken theater gaat dat misschie
Page 19 and 20: Geboorte van het zelfbewustzijn Zui
Page 21 and 22: Marco Polo in Amsterdam Adrienne Sc
Page 23 and 24: 23 ma 15 juni 2009 première 19.30
Page 25 and 26: groot bewonderaar van Bizet - ziet
Page 27: het belangrijkst voor mij zijn gefu
Page 31 and 32: Medea © Sebastian Bolesch een sele
Page 33 and 34: ChEryl BarKEr’s DIsCOgraPhy On Ch
Page 35: Het MUZIEKTHEATER AMSTERDAM Er zijn

Odeon 73 - start - De Nederlandse Opera

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?