Lokalhistorisk magasin - Lokalhistorie.no

More documents

Recommendations

Info

HISTORIELAGENE 24 Herøy sogelag 70 år Ein vital 70-åring AV STEINAR ÅHEIM Herøy sogelag vart skipa 25. oktober 1936, men før den tid hadde interesserte menn lagt ned mykje godt arbeid med innsamling av lokalhistoriske opplysningar om kommunen. Lærar Nikolai Jonson Hjelmeseth (1870–1931) var fødd i Herøy, men hadde ikkje heimkommunen som arbeidsstad. Likevel brukte han mykje tid på å granske arkiv og å samtale med folk heime i Herøy, og det han kom over, skreiv han ned. Paul Moltu og fleire andre hadde også samla inn ein god del interessant lokalhistorisk stoff, så det nyskipa sogelaget trong slett ikkje ta til med «blanke ark». Ei sogenemnd vald av Herøy soknestyre med Bjarne Rabben og Sigvald Sundnes som medlemer, kalla inn til skipingsmøte i kommunehuset på Eggesbønes. Dei første sogelagsvalde styremedlemene var Sæmund Schelderup, Sigvald Sundnes, Hans O. Tjervåg og Ragnar S. Fredriksen. Den femte skulle veljast av heradstyret. Bjarne Rabben hadde arbeidd ut framlegg til lover for sogelaget, i alt ni paragrafar, og paragraf 1 fekk følgjande ordlyd: a) Herøy sogelag hev til oppgåve å samle og taka vare på alt som hev og kan få historisk verd i bygdene. b) Sogelaget skal arbeide med å få utgjeve bygdesoge for Herøy. Her går det klart fram at ei prioritert målsetjing for laget var å samle stoff til og gje ut ei Herøysoge i bokform. Som førebuande tiltak vart det vedteke å gje ut eit sogetidsskrift, og det første kom alt året etter, i 1937. Tanken var at tidsskriftet skulle kome ut årvisst, men det skulle gå heile 35 år før dette let seg realisere. I perioden Lokalhistorisk magasin 4/06 1951 til 1971 kom Folk og Fortid, som skriftet vart heitande, med kun tre utgåver, og først frå og med 1972 har det kome ut kvart år. Bjarne Rabben var redaktør fram til og med 1987. Seinare har desse hatt redaktøransvaret for Folk og Fortid: Harald Thorseth (1988–1993), Albert Håberg (1994–2003), og Ingrid og Rolf Huus (2004–). Leiarar for Herøy sogelag i desse 70 åra har vore: Bjarne Rabben (1936– 1972), Hallvard Leinebø (1972–1983), Per Moltu (1984–1985), Ånund Homme (1986), Olav Solheim (1987–1988), Oddbjørg Remøy(1989–1996), Paul Nærø (1997), Svein Gjelseth (1998– 1999), Arnljot Grimstad (2000–2004), Gudmund Solstad (2005), Johan Moltu (2006–) Bjarne Rabben Den heilt sentrale personen i Herøy sogelag, heilt frå starten i 1936 og fram til han gjekk bort i 2003, har vore lokalhistorikaren, diktaren og folketalaren Bjarne Rabben. Han var redaktør for Folk og Fortid fram til 1987, og det vart han som kom til å utføre det omfattande arbeidet med lokalhistoria for Herøy. Herøyboka, som verket heiter, har tre band med gards- og slektshistorie (Gardar og folk), fire band med generell lokalhistorie (Bygdesoga 1, 2 og 3, samt Landslag og Folkeliv), og eitt band om herøyværingar ute i krig. Bøkene kom ut i løpet av 60-, 70-og 80-talet. Herøy kystmuseum Ei anna målsetjing som laget sette seg tidleg, var restaurering av dei gamle bygningane på Herøy gard. I sogelagstidsskriftet for 1937 kan ein lese: «Utanum arbeidet med herøysoga hev laget og til fyremål å verna um andre ting av historisk verd. Sogearbeidet må femna vidt. Soleis er spursmålet um restaurering av dei gamle bygningane på Herøy uppe nett no. Det er ynskjeleg å få verna um dette gamle, vakre tunet, so det framleis kan ha den utsjånad og dåm det hev havt. Det gjeld hovedbygningi og den gamle tingstova «borstova». Desse bygningane er gamle, truleg frå 1360, det eldste av hovudbygningi frå kring 1500. Det er av stort kulturhistorisk verd at dette tunet kan haldast ved lag slik til minne um det hovudsæte det ein gong var. Det segjer seg sjølv at dette i første rekkje er eit pengespørsmål.» Det skulle gå lang tid før denne målsetjinga let seg realisere, men på 70talet, då Hallvard Leinebø var leiar for Herøy sogelag, gjekk Herøy kommune med på finansiering av kjøp av eigedomen, og etter omfattande dugnadsarbeid av lag og organisasjonar under Roald
Biletet til venstre: Kopi av ein av Kvalsundbåtane. Foto: Sunnmørsposten, teke i 1970-åra. Sporstøl si kyndige leiing, vart Herøy kystmuseum ein realitet. «Fylkeskonservator Birgitta Rønnestad stod for den offisielle opninga av Herøy kystmuseum. Deretter var det offisiell overlevering av kystmuseet frå styreformannen i sogelaget til styreformannen i kystmuseet, Roald Sporstøl», heiter det i årsmeldinga for Herøy sogelag i 1981. Overleveringa fann stad på Herøystemnet den 8. juni 1981. I dag er denne perla ein del av paraplyorganisasjonen Sunnmøre museum, men Herøy sogelag nyttar staden til sitt årlege friluftsstemne, Herøystemnet, med gudsteneste på kyrkjetomta frå middelalderen og hovudstemne på sjølve gardsplassen. Dei siste 15 åra har det også kvart år vore framført eit historisk spel på Herøy, Kongens ring, bygt over kong Olav Haraldsson si vitjing på øya i 1023. Forfattaren heiter Rolf Losnegård, og skodespelaren frå Herøy, Gerald Pettersen, har kvart år hatt ei god hand med spelet som regissør. Med førsteklasses musikk av herøykomponisten Svein Møller kan Herøyspelet med rette kallast ein vikingmusikal. Det viktigaste er likevel at denne tilskipinga er ein kjempedugnad, der born, ungdom og eldre arbeider saman og gjer ein stor innsats saman med profesjonelle skodespelarar i sentrale roller. Andre store prosjekt I Hallvard Leinebø si tid som leiar fekk sogelaget bygd kopiar av Kvalsundbåtane frå 600-talet. Arbeidet vart utført av den kjende båtbyggjaren Sigurd Bjørkedal. Den største båten er nå på Sunnmøre museum i Ålesund, medan den minste er Herøy kystmuseum sin eigedom og såleis på plass i heimkommunen. På Herøy stod der tidlegare ei steinkyrkje frå mellomalderen. Denne kyrkja vart riven i 1859, og ei ny trekyrkje vart reist litt lenger sørvest på kyrkjeberget. Den store draumen var og er å få den gamle steinkyrkja oppatt slik den var. Mykje av steinen ligg i den gamle kyrkjetomta frå trekyrkja, som vart riven i 1916, og i steingarden rundt gravplassen, men det er likevel eit kostnadskrevjande prosjekt å gjenreise dette bygget. Hallvard Leinebø arbeidde mykje med saka, men etter råd frå riksantikvaren vart det i fyrste omgang til at den gamle kyrkjetomta vart utgraven, omkrinsen markert med steinheller, og steinaltaret vart plassert på sin rette plass. Slik vart dette eit synleg minnesmerke, og ein framifrå stad for friluftsgudsteneste i samband med Herøystemnet og Herøyspelet. Sogelaget sin aktivitet dei siste åra Herøy sogelag er ein ein vital 70-åring. Av større tiltak siste tiåret kan følgjande nemnast: Laget har fått sitt eige rom i kjellarhøgda på Ytre Herøy ungdomsskule. Der har ein nå samla verdfullt historisk kjeldematerial og sogelaget sine bøker og tidsskrift for sal, og rommet vert også nytta til styret sine møter. Materiellet har vorte systematisert og HISTORIELAGENE katalogisert, eit arbeid Per Ståle Moltu har stått føre, og storparten av laget sitt bilettilfang er nå digitalisert. Dette har dei to siste åra gjort det mogleg å gje ut ein biletkalender, Herøykalenderen, der det i tillegg til kalendarium vert presentert eit eldre bilete frå kvar av dei 12 skulekrinsane i kommunen, eitt for kvar månad. Glimrande samarbeid med barneskulane i kommunen har ført til at opplaga har gått greitt ut, og laget har på denne måten skaffa seg litt ekstra inntekt. Eit stort og viktig løft var finansiering og reising av byste over Bjarne Rabben, noko laget makta å realisere i 2004, berre eitt år etter at han gjekk bort. Bjarne Rabben hadde sett djupe spor i så vel fråhalds- som andre organisasjonar og i kommunale samanhengar, så det gjekk uvanleg greitt å få inn dei nødvendige midlane. For nokre år sida gav Bjarne Rabben alt innhald i diktarstova si, det såkalla Hønsehuset, til Herøy sogelag og Herøy kystmuseum, og med unntak av ein del manuskript og anna kjeldematerial, er innhaldet av diktarstova lagra i hovudbygninga på Herøy. Der ligg det imidlertid ikkje til rette for permanent plassering av samlinga, og utfordringa vil vere og på ein eller annan måte å gjenskape diktarstova slik ho var. Etter at Herøy kystmuseum vart ein del av den førnemnde paraplyorganisasjonen, er det kanskje ikkje like beinkløyvt å få til den heilt ideelle løysinga. Etter sogelaget si meining burde Hønsehuset gjenskapast som tilbygg til låvebygninga på Herøy gard. Den datt Lokalhistorisk magasin 4/06 25
Page 1 and 2: Lokalhistorisk magasin 4/2006 Tema:
Page 3 and 4: Lokalhistorisk magasin er medlemsbl
Page 5 and 6: ter hvert som brev og rapporter nå
Page 7 and 8: mange likte bedre å arbeide med lo
Page 9 and 10: tetsbibliotekets spesialsamlinger.
Page 11 and 12: Biletet til høgre: Biskop Jacob Ne
Page 13 and 14: sitt mot utvandring. Det er mykje s
Page 15 and 16: Bildet til venstre: Norsk utvandrer
Page 17 and 18: Biletet til venstre: Frå festgudst
Page 19 and 20: av de 272 sidene handler om sider v
Page 21 and 22: Lokalhistorisk magasin 4/06 21
Page 23: Sogelag i vesterveg det der ein gje
Page 27 and 28: Vang historielag Jernvilje i 75 år
Page 29 and 30: Asker og Bærum historielag Lokalhi
Page 31 and 32: Lillestrøm historielag 40 år Hva
Page 33 and 34: Det tok noen år før kvinnene kom
Page 35 and 36: da fant hun ikke fram. Denne leilig
Page 37 and 38: Årbok for Steigen 30 år Båttur m
Page 39 and 40: Biletet til venstre: Askøy museums
Page 41 and 42: Bildet til høyre: Det er tegn som
Page 43 and 44: i 1952, 1957 og 1982, men så var d

Lokalhistorisk magasin - Lokalhistorie.no

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?