Vitskapsteoretiske stridsmål og ordskiftet om høgare utdanning i ...

More documents

Recommendations

Info

Den tidlege positivismekritikken – å forklara og å forstå Ovanfor har me knytt positivistisk tankegods primært til miljø som arbeidde innanfor ramma av naturvitskaplege disiplinar. Men positivismen fanst som tendens også innanfor humaniora og samfunnsvitskapane, særleg der vektlegginga av observasjonsdata var sterk. Og det var nett her, når prinsipp og mål frå naturvitskapen vart freista overført på menneske og samfunn, at den tyngste filosofiske kritikken vart sett inn frå slutten av 1950-åra. Me skal likevel vera merksame på at den tyske historikaren Johann Gustav Droysen (1808-1889) alt på 1800-talet hadde kome med vektig kritikk av positivismen, ein kritikk som på eit viktig punkt føregreip kritikken hundreåret seinare. 12 Droysen var på ingen måte tilfreds med at naturvitskapen skulle vera eit førebilete for humaniora generelt og historiefaget spesielt. Historievitskapen har i følgje Droysen sitt eige felt og sin eigen metode. Denne metoden er ein annan enn den naturvitskaplege, men historiefaget er like fullt ein vitskap som kan nå sikre resultat med hjelp av objektive framgangsmåtar og intersubjektive data. Droysen skil mellom naturvitskap og humaniora idet han byggjer på skiljet mellom å forklara og å forstå. Dette skiljet spring ut av dei ulike vitskapane sine ulike objekt, det botnar i skiljet mellom dei ulike objekta som naturforskaren og historikaren står overfor. Historievitskapen skal utforska resultat og hendingar av menneskeleg verksemd i brei forståing. Når me driv med historieforsking, observerer me objekta i ei tidsrekkjefølgje, noko som oppstår, utviklar seg og går under. Når me studerer historia er me på innsida, me står ovanfor eit menneskeverk, noko me sjølve er ein del av. Me forstår hendingar og resultat som utkome av ei form for menneskeleg aktivitet. I naturvitskapen observerer me tinga som objekt i rom. Me står utanfor og kan forklara fenomena med naturlover. Me merkar oss historikaren Droysens skilje mellom forståing og forklaring. Som me skal koma attende til nedanfor, vart dette skiljet viktig også for dei positivismekritikarane som i 1950- og 1960-åra hegna om samfunnsvitskapane. Skjervheim var sentral mellom desse. Kritikken av skiljet objekt og subjekt Skjervheims innlegg på distriktshøgskuleseminaret på Voss i desember 1968 var i mykje eit generelt oppgjer med nypositivimen. 13 Det var særleg tre samanbundne argument som vart framheva. Skjervheim argumenterte mot det positivistiske skiljet mellom subjekt og objekt, han argumenterte mot at vitskapleg verksemd fri for interesser og verdiar faktisk var mogleg, og han argumenterte mot freistnaden på å leggja naturvitskapen som mal for vitskapane om menneske og samfunn. Tilvisingane hans til Ottosenkomiteen var som før nemnt mest fråverande, men det var komiteens utgreiingar og tilrådingar som var bakgrunnen for seminaret og som gav Skjervheim grunn til å argumentera mot nypositivismen. 12 For framstillinga av Droysen, sjå Krogh, side 106- 111, og side 134-135. 13 Skjervheim (1969). 10
I høve til kritikken av positivismens skilje mellom subjekt og objekt synte Skjervheim til fleire nyare skrifter, si eiga avhandling Objectivism and the Study of Man og Karl-Otto Apels artikkel Die Entfaltung der ”sprachanalytischen” Philosophie und das Problem der ”Geisteswissenschaften”, midt mellom desse. Ei nærare utgreiing vil her føra for langt, men me festar oss ved eit sentralt poeng i Skjervheims kritikk: Den positivistiske tilnærminga i samfunnsvitskapen med all vektlegging på forklaring og årsaker, går glipp av viktige sosiale relasjonar som vert konstituerte gjennom uttrykk, forståing og fortolking. Sosiale relasjonar er hermeneutiske relasjonar, og samfunnsvitskapen kommuniserer dermed med det som skal studerast. Ved å leggja naturvitskapen som modell forsvann desse føresetnadane for auga. Eller som Skjervheim skreiv: Ein hoppar over problematikken på den måten at ein brukar naturvitskapane som modell også for vitskapane om mennesket. Men med naturen står vi nettopp ikkje i kommunikasjonssamanhang, og når ein brukar naturvitskapen som modell, inneber det at ein konstituerer vitskapane om samfunnet og mennesket som om samfunnsvitskapsmannen ikkje stod i kommunikasjonssamanheng med det som han skal studera. I samfunnsvitskapeleg praksis fann Skjervheim at dette var uråd, samfunnsvitaren kan ikkje stiga ut or samfunnet han/ho forskar på. Utifrå dette kunne han konkludera med at positivistisk vitskapsteori ikkje var i samsvar med reell forskingspraksis. Skjervheim mobiliserte her tankebaner han sjølv fleire år tidlegare hadde utvikla i avhandlinga Objectivism and the Study of Man, og truleg mest kjende gjennom essayet Deltakar og Tilskodar publisert i 1957. 14 Skjervheim tok her opp att tråden frå Droysens skilje mellom forklaring og forståing. Når samfunnsforskaren eller vitskapsmannen agerer som tilskodar i høve til menneska han/ho studerer, vert menneskelege handlingar og ytringar sett på som fakta, noko som kan forklarast og leggjast inn under allmenne lover. Dette fører til ei objektivering, meiner Skjervheim. Å objektivera seg sjølv er uråd, men ein kan gjera det langt på veg med andre menneske. Men å byggja vitskap på ei slik innstilling vert utilfredstillande, fordi menneske og menneskeleg samliv ikkje er berre fakta, men tilhøve mellom individuelle og samhandlande tenkjande, handlande og forståande individ. Det er erkjenninga av dette som gjer at samfunnsforskaren må vera ein deltakar, ein som tek høgde for meiningsinnhaldet hjå menneska han/ho forskar på, og som erkjenner at forskaren sjølv verkar inn på og vert påverka av samfunnet og menneska han/ho studerer. Med tilvising til Apel, var Skjervheim også oppteken av at naturvitskapen stod i kommunikasjonssamanhengar i fellesskapen mellom forskarar, og også i denne samanhengen låg det problem som låg innanfor hermeneutikkens område. Det som nå er skilnaden på naturvitskap og samfunnsvitskap, er at når det gjeld naturvitskapen, gjeld den hermeneutiske problematikken berre samfunnet av forskarar, medan når det gjeld samfunnsvitskapen, er den hermeneutiske problematikken ein problematikk i samfunnet, ein problematikk som vedkjem samfunnet av forskarar og ein 14 Skjervheim (1996). 11
Page 1 and 2: Essay i vitskapsteori Vestnorsk Net
Page 3 and 4: VITSKAPSTEORETISKE STRIDSMÅL OG OR
Page 5 and 6: ygdesamfunn og område der nynorske
Page 7 and 8: DEL II - DRØFTING Distriktshøgsku
Page 9: Nypositivismen kan karakteriserast
Page 13 and 14: Scientisme og teknokrati Som den me
Page 15 and 16: at Skirbekk skreiv at Poetokratiets
Page 17 and 18: omgrepet frå tysk idealisme. Han s
Page 19 and 20: DEL III - AVSLUTNING Fråværet av
Page 21 and 22: vart stor nok fekk dei milde filoso

Vitskapsteoretiske stridsmål og ordskiftet om høgare utdanning i ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?