türkiye'de çocukların durumu raporu

ağışıklama ve temel sağlık hizmetleri gibi bir takım imkan ve hizmetlerden yoksun kalma riskini beraberinde
getirmektedir. Roman aileler örgün eğitimin sağlayacağı yararlarla ilgili pek az deneyime sahiptir ve buna önem
vermeyebilmektedir. Eğlence sektörü dışında başarılı rol modellerine sahip değillerdir. Çalışma koşulları ise
alkol ve uyuşturucu bağımlılığı riskini artırmaktadır.
Topluma dahil olmak istediklerinde – eğitimde ve istihdamda – Romanlar ve çocukları ayrımcılık engeliyle
karşılaşabilmektedir. Türkçe çingene sözcüğü pek çok negatif çağrışıma sahiptir.
Bugün Roman dernekleri sorunlarına dikkat çekmek için aktif bir çaba içindedir. İstanbul’un Sulukule
semtindeki kentsel dönüşüm projesi özellikle dikkat çekmiştir. Mart 2009’da Avrupa Roman Hakları Merkezi
(ERRC) ve Edirne Roman Derneği (EDROM) hükümete uluslararası Roman Kapsama Onyılı’na katılmak için
başvuruda bulunması çağrısı yapmıştır. Böyle bir katılımın gereği, Roman topluluğun sorunlarının çözümüne
yönelik bir planın benimsenmesi ve uygulanmasıdır. Bu alanda bir dizi gelişimin ardından Başbakan 14 Mart
2010’da İstanbul’da geniş bir Roman topluluğa hitap etmiştir.
Kaynaklar: Edirne Roman Derneği /Avrupa Roman Hakları Merkezi/Helsinki Helsinki Yurttaşlar Topluluğu:
Buradayız! Türkiye’de Romanlara Karşı Ayrımcı Dışlama ve Roman Hakları için Mücadele, 2008.
Aile yapısı: Türkiye’deki çocukların çoğunluğu iki yetişkini olan hanelerde yaşamaktadır.
Çocukların yaklaşık yüzde 70’i anne ve babalarıyla birlikte çekirdek ailelerden gelmektedir.
Çocukların yüzde 25’inin ise, genel olarak üç kuşağın bir arada olduğu geniş ailelerde
yaşadığı tahmin edilmektedir. Bu tür geniş aileler kırsal kesimde daha yaygındır. Geri kalan
kız ve erkek çocuklar bir ebeveynle birlikte yaşamaktadır. 38 Bu açıdan bakıldığında
Türkiye’deki çocukların, tek ebeveynli ailelerin daha yaygın görüldüğü diğer Avrupa
ülkelerindeki çocuklara göre daha talihli oldukları söylenebilir 39 . Aile yapısındaki – net ve
uygun biçimde tanımlandığında- farklılıkların Türkiye’deki çocuklar üzerindeki etkileri
konusunda elde bilimsel pek az bilgi vardır. Bununla birlikte, Türkiye’deki hanehalkı
araştırmaları temelinde yapılan regresyon analizleri, yalnızca annenin olduğu hanelerde
yaşayan çocukların, özellikle de kızların zorunlu eğitim söz konusu olduğunda bile eğitime
erişimde ciddi biçimde dezavantajlı olduklarını göstermektedir 40 .
Aile büyüklüğü: Türkiye’de birkaç milyon çocuğun geniş ailelerde yaşadıkları için
dezavantajlı oldukları söylenebilir. Yapılan tahminlere göre çocukların yüzde 80-85’inin en az
bir erkek veya kız kardeşi vardır yaklaşık dörtte biri de ikiden fazla kardeşe sahiptir. Yukarıda
değinilen aile yapısı verileri ile birleştirildiğinde bu durum, Türkiye’de çocukların
çoğunluğunun (tahminen yaklaşık yüzde 65’inin) en fazla beş üyeli hanelerde yaşadığını
göstermektedir. 41 Bu oran, çocukların çoğunluğunun ana babalarından yeterli özeni, bakımı ve
kaynağı bulabilecekleri anlamına gelmektedir. Buna karşılık, çocukların geriye kalan üçte
birlik bölümü bunlardan birinden yoksun kalma gibi büyük bir tehlikeyle karşı karşıyadır.
Dahası, çok sayıda kardeşten biri olmak (daha kalabalık hanelerde yaşamak) genellikle başka
dezavantajlılık kaynaklarıyla, örneğin ekonomik ve coğrafi eşitsizlikler ve ana babanın düşük
eğitim düzeyi gibi etmenlerle örtüşmektedir. Örneğin, 2008 Demografi ve Sağlık
Araştırmasına göre, ülke çapında hanelerin % 16’sından fazlası beşten, %3.2’si de dokuzdan
fazla üyeye sahipken, bu oranlar kırsal kesimde sırasıyla %24 ve %6.6’ya çıkmaktadır. Bunun
38
Dr. Sezgin Polat tarafından bu analiz için Hanehalkı İşgücü Araştırması 2008 verileri kullanılarak
hesaplanmıştır (Galatasaray Üniversitesi).
Araştırma çocukları yaşlarına göre değil hane içindeki konumlarına göre tanımlamaktadır.
39
Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etütleri Enstitüsü, 2008 Demografi ve Sağlık Araştırması ‘na göre Türkiye’de
çocukların yüzde 93’ü annesi-babasıyla kalmaktadır. Diğer ebeveynin ölmesi, ayrılık veya boşanma gibi
nedenler sonucunda tek ebeveynle (genellikle anne) kalan çocuk oranı yüzde 5’tir. Çocukların yüzde 2’si de
bakıcı aile yanındadır (çoğu durumda kendi anne babaları olmasına karşın)
40
Eğitimde Reform Girişimi (ERG): Eğitimde Eşitlik: Politika Analizi ve Öneriler, 2009.
41
Dr. Sezgin Polat tarafından bu analiz için Hanehalkı İşgücü Araştırması 2008 verileri kullanılarak
hesaplanmıştır (Galatasaray Üniversitesi).