dįvānu lu at 't-türk'te geçen 'oğuzca' - Ankara Üniversitesi Açık Erişim ...

halinde temas edilmiştir. Ağızların ve şivelerin tespitinde tamamiyle Arap
transkripsiyon sistemine uyulmuştur. Türk dilinin ahengi sükûn, hareke, med ve
teşdid gibi işaretlerle ayarlanmıştır. Arap harf sisteminde mevcut olmayan sesler,
yeni işaretler tanzimiyle temin edilmiştir. Devrin Türkçesi için karakteristik sayılan,
eş kelimelerin telâffuzunu ayırt etmek için, güya uzun vokal karşılığı olarak “iki elif”
işaretini yan yana kullanmıştır. Eserde Türk dilinin zedelenmemesi için gereken
itinayı göstermiş olduğunu tahmin edilebilir. Hele “uzun vokal” mevcudiyetine
işareti, kendisinden ancak sekiz yüz yıl sonra Türkoloji sahasında ciddî araştırma
konusu yapılan bir meseledir.
Kâşgarlı Mahmud, XI. yüzyıl Orta Asya Türk kavimlerini, boylarına göre tasnif
ettikten sonra, bir de malzemesini topladığı dil ve ağız farkları arasındaki dil ve
gramer yapısı ilişkilerini tesbite çalışmıştır. 10
Kâşgarlı Mahmud, Dįvān’da esas itibariyle kendisinin “Hakaniye” diye
adlandırdığı Karahanlı Türkçesi üzerinde durmuştur. Kâşgarlı Hakaniye Türkçesini
(Karahanlı Türkçesi) Türk lehçelerinin en incesi ve en zarifi olarak nitelendirmiştir.
Ancak, eser, yer yer 11. yüzyıl Türk dünyasının türlü Türk boy ve kavimleri ile,
onların dilleri üzerine de değerli bilgiler vermektedir. Kâşgarlı bunlar arasında
Türkçenin en yeğnisi (kolayı) olarak nitelendirdiği Oğuz Türkçesine ayrıcalık
tanımış; Oğuzlar, Oğuzeli ve Oğuzca üzerinde oldukça geniş durmuştur. Bu durum,
elbette Oğuzların X.-XI. yüzyıllar Orta Asya Türk dünyasındaki önemleri ile
orantılıdır. 11
Dįvān’ın sonunda Kâşgarlı’nın devrindeki Türk dünyasını gösteren bir harita yer
almaktadır. Bu haritada, Türk boyları ve bu boyların temasta olduğu diğer milletlerin
yaşadıkları bölgeler de gösterilmiştir. Kâşgarlı Mahmud zikrettiği Türk boylarından
oluşan Türk dünyasını coğrafi bakımdan kuzey ve güney diye iki gruba ayırmış, her
gruba giren boyları da batıdan doğuya olmak üzere sıralamıştır. Kuzey grubunda,
Peçenek, Kıpçak, Oğuz, Yimek, Başkurt, Basmıl; Güney grubunda, Çiğil, Tohsıl,
Yağma ve Uygur boyları bulunmaktadır.
10 Ahmet Caferoğlu, Kaşgarlı Mahmud, MEB. İstanbul 2004, s. 49.
11 Zeynep Korkmaz, “Kâşgarlı Mahmud ve Oğuz Türkçesi” Türk Dili Üzerine Araştırmalar C. I.
TDK Ankara 1995, s. 241.
8