dįvānu lu at 't-türk'te geçen 'oğuzca' - Ankara Üniversitesi Açık Erişim ...

devenin uzamış tüyüne “yuġdu” derken, Oğuz ve Kıpçakların “ cuġdu” dediklerini
belirtmiştir. (DLT I. 31) Z. Korkmaz, Kâşgarlı Mahmud’un eserinde zikrettiği y- >
c- değişiminin 11. yüzyıldan sonraki Oğuz metinlerinde görülmediğini, aksine bu
ses değişiminin Kıpçakçada olduğunu, bu sebeple de Kâşgarlı’nın y- > c- değişimini
Oğuzca için vermesinin bir yanlışlık olarak kabul edilebileceğini söylemiştir. 24
Bununla birlikte, 11.yüzyıldaki Türk dilinin gerek fonetik, gerekse morfolojik ve
leksik bakımdan zengin bir malzemesini içeren DĮvān’da y- > c- için söylenmiş olan
bu kayıt dikkate alınmalıdır. Tarihî Türk dili alanında tanıklandırılamayan y- >c- ses
değişimi Orta Türkçenin dönemlerine ait bir ses gelişmesidir. Türk dilinin ayırıcı
fonetik ölçüt olarak kullanılan ve Kâşgarlı Mahmud’un da hem Oğuzlar hem de
Kıpçaklar için işaret ettiği bu ses değişimi, çağdaş Kıpçak grubu Türkçelerinde
çeşitli şekillerde görülmektedir 25 .
*yinçü > cincü “inci” cariyelere de böyle denir (Oğuzca)” (DLT III. 30).
3.1.4 Akıcılaşma
b- > m-
Kelime içinde burun ve nazal seslerden biri olduğu takdirde Ortak Türkçe /b/ sesi
boğumlanma noktası bakımından çift-dudak ünsüzü olan /m/ sesine
dönüşebilmektedir.Tarihî Türk dili alanında bu ses değişimi, Köktürkçede seyrek
olarak, Maniheist ve Budist Türk çevreleri ile ilk İslamî Türk çevresine ait eserlerden
itibaren görülmektedir. 26
Kâşgarlı Mahmud, DĮvān’ında b- >m- değişimi ile ilgili bilgi vermiş ve
Oğuzcanın bu ses değişiminde genellikle /b/’nin tarafında olduğunu söylemiştir
(DLT I. 31). Bununla birlikte DĮvān’da b- >m- değişimine uğramış m-’li kelimeler,
örneğin muŋar “pınar” kelimesi “Oğuzca” olarak gösterilmiştir:
*bıŋa:r > mınğar “pınar, su gözü” (DLT III. 363).
24
Zeynep Korkmaz, Marzubân-nâme Tercümesi (İnceleme-Metin-Sözlük-Tıpkı basım), Ankara 1973,
s. 44.
25
A. Melek Özyetgin, Ebū Hayyān -Kitâbu’ l-İdrâk li Lisāni’I-Etrāk- Fiil: Tarihî Karşılaştırmalı Bir
Gramer ve Sözlük Denemesi, Köksav, Ank. 2001, s. 107.
26
A. Melek Özyetgin, Ebū Hayyān -Kitâbu’ l-İdrâk li Lisāni’I-Etrāk- Fiil: Tarihî Karşılaştırmalı Bir
Gramer ve Sözlük Denemesi, Köksav, Ank. 2001, s. 107.
24