dįvānu lu at 't-türk'te geçen 'oğuzca' - Ankara Üniversitesi Açık Erişim ...

II. DĮvānu Luġati’t-Türk’te ‘Oğuzca’ Kayıtlı Dil Malzemesinin Şekil Bilgisi
Özellikleri
Kâşgarlı Mahmud DLT’te ‘Oğuzca’ ile ilgili şekil bilgisi özelliklerinden söz
ederken, özellikle Oğuzcanın Karahanlı yazı dili ile diğer ağız ve lehçelerden ayrılan
özellikleri üzerinde durmuştur. DLT’ün sözlük tarzında düzenlenmiş bir eser
olduğunu göz önüne aldığımızda, gramerle ilgili pek çok bilginin eserin genelinde
serpinti hâlinde yer aldığı, dolayısıyla özellikle Oğuzcann tam bir şekil bilgisi
malzemesine ulaşmanın zor olduğu açıktır. Aşağıda Kâşgarlı Mahmud’un DLT’te
Oğuzcanın morfolojisine dair verdiği kısa bilgiler dışında, DĮvān’da ‘Oğuzca’ kayıtlı
isim ve fiil malzemesi de şekil bilgisi açısından incelenerek, Oğuzcanın yapım
morfolojisi DĮvān’daki malzeme temelinde ana hatlarıyla ortaya konmaya
çalışılmıştır.
İSİM
1. Yapım Morfolojisi
1.1 İsimden isim yapım ekleri
+ımsın/+imsin
Kâşgarlı bu ekin +ımsı/+imsi biçimiyle ve “küçültme, öyle sayma” anlamlarıyla
Oğuzcada yalnız isim soylu sözlere geldiğini belirtmiştir.
+lıķ, +lik, +luķ, +lük
aş+lıķ < āş (DLT I. 114) “buğday”; ķuş+luķ< ķuş+luķ (DLT I. 474) “kuşluk
vakti”; yüzer+lik > yüzärlik (DLT III. 12) “üzerlik otu”, arsa+lıķ < arsa+lıķ (DLT I.
159) “hem erkekliği, hem dişiliği bulunan bir hayvan” (DLT I.159).
Oğuzcada isimden isim türeten +lıķ/+lik eki yerine +saķ/+sek eki de bulunduğu
belirtilmiştir: tavratıġlıķ/tavratıġsaķ ‘evdirmek hakkıdır’ gibi. Ayrıca, Oğuzcada
+lıķ/+lik ekine paralel olarak aynı görevde +sıķ/+sik eki vardır:
Ol et toġraklıķ erdi “onun et doğramak hakkı idi”, ol saŋa oġraksıķ erdi “onun
sana uğramak hakkı idi.” (DLT III. 315)
30